به گزارش ایران اکونومیست، اندکی پیش از بحران نفتی سال ۱۹۷۳، سیاستمداران آمریکایی که احتمال وقوع یک آشوب نفتی به مشام‌شان خورده بود، تصمیم گرفتند نیاز خود به نفت را با احداث خط لوله‌ای در سواحل نفتی آلاسکا تامین کنند. به همین منظور احداث خط لوله‌ای به طول ۱۴۰۰ کیلومتر که نیمی از مسیر آن باید از مناطق سرد و سخت‌گذر می‌گذشت، طراحی شد.
پس از پنج سال مطالعه، مهندسی و طراحی اولیه و پیگیری مباحث حقوقی، سرانجام این خط لوله ساخته شد و در سال ۱۹۷۹ به بهره‌برداری رسید.
داستان ساخت این خط لوله هم خواندنی است؛ اجبار به روگذر بودن خط لوله، زلزلهخیز بودن مناطقی که در مسیر عبور خط لوله قرار داشتند و سرمای بیش از حد آلاسکا از جمله مواردی بود که سبب شد ساخت این خط لوله با چالش‌های زیادی از جمله جان‌باختن ۳۲ تن از کارگران فعال در این پروژه در خلال سال‌های اجرا همراه باشد.
خط لوله انتقال نفت آلاسکا در سال ۱۹۷۹ تکمیل شد و به بهره‌برداری رسید و عنوان نخستین خط لوله سخت‌گذر دنیا را به خود اختصاص داد، همزمان با این طرح، خط لوله نفتی مارون- اصفهان که در برخی موارد ویژگی‌های مشابه دارند، در ایران به بهره‌برداری رسید و پس از آلاسکا عنوان دومین خط لوله سخت‌گذر انتقال نفت در دنیا را به خود اختصاص داد.
بخش عمده خط لوله ۴۳۰ کیلومتری انتقال نفت مارون- اصفهان که از مسیرهایی واقع در رشته کوه‌های زاگرس می‌گذرد، با انتقال روزانه ۵۵۰ هزار بشکه نفت خام جابه‌جایی حدود ۵۰ درصد نفت خام را در ایران به عهده دارد.
از آنجا که ایران در فهرست دارندگان گسترده‌ترین خطوط انتقال نفت و گاز در دنیا قرار دارد، ۱۲ منطقه در ایران در مسیری ۱۴ هزار کیلومتری، کار انتقال نفت خام و فرآورده‌های نفتی را انجام می‌دهند که در این میان منطقه اصفهان به دلیل وجود خط لوله مارون-اصفهان، اهمیت فراوانی دارد.
اهمیت خط لوله مارون- اصفهان زمانی بیشتر به چشم میآید که بدانیم این خط لوله افزون بر عبور از مناطق سخت گذر سه استان کشور، ۵۰ درصد خوراک مورد نیاز پالایشگاه‌های کشور را هم تامین می‌کند.
در مسیر مارون- اصفهان
خط لوله مارون- اصفهان در سال ۱۳۵۸ شمسی به بهره‌برداری رسید و نزدیک به ۴۰ سال است که کار انتقال نفت خام را بی‌وقفه انجام می‌دهد.
خط لوله مارون- اصفهان، نفت خام را از منطقه مارون در استان خوزستان به مرکز انتقال نفت و تاسیسات شهید بهشتی در استان اصفهان می‌رساند و در این مسیر از مرکز انتقال نفت امیدیه، رامهرمز، باغ ملک، ایذه، دهدز، کندمگار در استان‌های خوزستان و چهارمحال و بختیاری عبور می‌کند؛ مسیری که علاوه بر سخت گذر بودن، از طبیعت بکر و کم نظیری نیز برخوردار است.
این خط لوله از میان سلسله جبال زاگرس، سدهای کارون سه و چهار، تنگهها و گردنه‌های سخت‌گذر همانند تنگه آوند و تنگه لیر، گردنه‌های زره و کاسه کاسه عبور می‌کند. این مسیر سخت‌گذر باعث شده تا عملیات انتقال نفت بسیار دشوار باشد؛ دشواری کار زمانی دوچندان می‌شود که در فصل پاییز و زمستان به دلیل بارش باران و برف، خط لوله به تعمیر نیاز داشته باشد؛ آن زمان است که در شرایط بد جوی، عبور تجهیزات و ماشین‌آلات سنگین به منطقه آن‌چنان زمان‌گیر و مشکل می‌شود که باید افزون بر باز کردن مسیر، جاده‌هایی که به دلیل برف و بوران مسدود شده‌اند، ماشین‌آلات سنگین و تجهیزات نیز به منطقه منتقل شوند.
جابه‌جایی ۵۰ درصد نفت خام کشور با خط لوله مارون- اصفهان
مجتبی بشارتیان، مدیر شرکت خطوط لوله و مخابرات نفت منطقه اصفهان، درباره ویژگی‌های این خط لوله می‌گوید: خط لوله مارون- اصفهان روزانه بیش از نیم میلیون بشکه نفت خام را منتقل می‌کند که ۳۷۰ هزار بشکه آن به پالایشگاه اصفهان فرستاده و مازاد آن هم به پالایشگاه‌های تهران و پس از آن به پالایشگاه تبریز منتقل می‌شود.
به گفته وی، ظرفیت ذخیره‌سازی نفت خام در منطقه اصفهان، ۵ میلیون و ۵۰۰ هزار بشکه است، ضمن این‌که ۱۸ توربوکمپرسور سولزر در هشت مرکز انتقال نفت منطقه اصفهان فعالیت می‌کنند و نگهداری و تعمیر این توربوکمپرسورها به عهده کارکنان منطقه است.
بشارتیان می‌افزاید: منطقه اصفهان ماهانه بالغ بر ۲ میلیارد و ۶۰۰ میلیون لیتر، به عبارتی بالغ بر یک میلیارد تن- کیلومتر نفت خام و فرآورده نفتی را در حوزه فعالیت خود منتقل می‌کند.
به گفته وی، ۱۲ منطقه انتقال نفت خام و فرآورده‌های نفتی در ایران در مجموع نزدیک به ۵۶ میلیارد تن کیلومتر نفت خام و فرآورده منتقل می‌کنند که سهم منطقه اصفهان از این میزان بالای ۲۰ درصد است.
مدیر شرکت خطوط لوله و مخابرات نفت منطقه اصفهان، فعالیت عملیاتی در خطوط انتقال نفت خام و فرآورده‌های نفتی را از جمله کارهای سخت عنوان می‌کند و می‌گوید: این دشواری در منطقه اصفهان دوچندان می‌شود، زیرا بخشی از خطوط لوله این منطقه در استان خوزستان قرار دارد. به عنوان مثال، عملیات تعمیر خطوط لوله در منطقه امیدیه در فصل تابستان با گرمای بالای ۵۵ درجه و رطوبت شدید هوا در حالی انجام می‌شود که وقتی دمای هوا به بیش از ۵۰ درجه می‌رسد ادارات و مدارس تعطیل می‌شود، اما کار انتقال و تعمیرات خطوط لوله انتقال نفت متوقف نمی‌شود و عملیات به صورت شبانه‌روزی ادامه دارد.
بشارتیان تاکید می‌کند: گاهی اوقات هم ناچار می‌شویم تعمیر یکی از توربین‌ها را در مجاورت دیگر توربین‌هایی که حرارت اگزوز آنها بیش از ۵۰۰ درجه است، انجام دهیم.
عبور از مسیر مراکز انتقال نفت دیدنی و سخنان رؤسای مرکز شنیدنی است
بخشی از مسیر این خط لوله از تنگه آوند و تنگ لیر (یکی از پرخطرترین بخش‌های مسیر) می‌گذرد؛ جاده‌ای سنگلاخی و پیچ در پیچ که خطر نگهداری و تعمیرات خط را دو برابر می‌کند.در طول مسیر از ۲ یا سه روستا عبور می‌کنیم که شاید مجموع آنها به ۳۰ خانوار هم نرسد. در مسیر، آنها با محبت برایمان دست تکان می‌دهند که خستگی راه فراموش‌مان می‌شود.
بهرام محمدی، رئیس مرکز انتقال نفت شهید مرزبان که ما را همراهی می‌کند، درباره این بخش از مسیر می‌گوید: در فصل زمستان که گاهی اوقات خطوط لوله به تعمیر نیاز دارند، به دلیل بارش‌های باران و جاری شدن سیلاب خودروهای سنگین با سختی فراوان از مسیر پیچ در پیچ و سنگلاخی عبور می‌کنند؛ مسیری که احتمال سقوط خودروها هم در آن دور از انتظار نیست.
پیچ جاده و لیز خوردن خودرویی که در آن بودیم، صحبت‌های آقای محمدی را برایمان ملموس‌تر می‌کند. پس از گذر از تنگ لیر و تنگ آوند به سدهای کارون ۳ و ۴ می رسیم.
رئیس مرکز انتقال نفت شهید مرزبان می‌افزاید: باید مراقب باشیم که نفت انتقالی به درون سد وارد نشود که در این صورت با مشکل بزرگ زیست محیطی روبه‌رو می‌شویم. سال‌های گذشته به دلیل سقوط سنگی در گردنه تنگ لیر خط لوله دچار پارگی شد و نفت به سد کارون ۳ جریان یافت، چندماه طول کشید تا پاکسازی کامل انجام شود. روزهای بسیار سختی بود، زیرا مسیر دسترسی بسیار سخت بود و انتقال ماشین‌آلات سنگین ساعت‌ها طول می‌کشید.»
بعد از طی مسافتی طولانی، از استان خوزستان به استان چهارمحال و بختیاری و مرکز انتقال نفت شهید جبار زارع (شماره ۶) می‌رسیم.
عبدالجلیل غلامی، رئیس این مرکز به ما می‌گوید: مرکز انتقال نفت شهید زارع در ارتفاع ۲ هزار و ۵۴ متری قرار گرفته و با سه توربین سولرز با قدرت ۳۹ هزار اسب بخار، ۲ توربین سولار و یک مخزن ذخیره سازی ۵۰۰ هزار بشکه‌ای، یکی از بزرگ‌ترین مخازن ۲ سقفه نفت خام است.
غلامی با بیان این‌که هر توربین ۱۸۰۰ مترمکعب بر ساعت نفت خام پمپاژ می‌کند، می‌گوید: یکی از توربین‌های سولرز از سوی متخصصان منطقه در حال تعمیر اساسی است که مجوز ۴۰ روزه برای تعمیر آن گرفته شده است.
وی در پاسخ به سوال همکارم که از او می‌پرسد، «آیا در حین تعمیر شرکت سازنده هم حضور داشت؟» می‌گوید: خیر. واحدهای فنی و عملیاتی منطقه همه فعالیت‌های مربوط به تعمیر را انجام می‌دهند.
قرار گرفتن خط لوله در ارتفاعات این استان و همچنین عبور آن از کنار آثار باستانی و مناطق طبیعی و بکر چهارمحال و بختیاری، علاوه بر افزایش جذابیت‌های این خط لوله، دقت در اجرای عملیات بهره برداری و نگهداری را صدچندان می‌کند.
به عنوان مثال بالاترین نقطه خط انتقال نفت مارون- اصفهان با ارتفاع ۲۸۰۰ متر در گردنه زره در این استان قرار دارد که شیب ۶۰ درجه آن باعث شده که بازدیدهای روزانه و همچنین تعمیرهای احتمالی خط لوله با دشواری‌های زیادی همراه باشد.
پس از بازدید از گردنه زِرِه به مرکز انتقال نفت و تاسیسات شهید بهشتی اصفهان ( مرکز انتقال شماره ۷) می‌رویم.
سید حشمت‌الله امیری، رئیس مرکز انتقال نفت و تاسیسات شهید بهشتی اصفهان (مرکز انتقال نفت شماره ۷) این مرکز را یکی از مراکز مهم منطقه اصفهان می‌داند و می‌گوید: دریافت روزانه ۵۵۰ هزار بشکه نفت خام و انتقال آن به پالایشگاه اصفهان و ارسال مازاد آن به پالایشگاه تهران در این مرکز انجام می‌شود.
به گفته وی، این مرکز همچنین می‌تواند از طریق یک خط ۲۴ اینچ، روزانه ۲۴۰ هزار بشکه نفت خام به پالایشگاه تهران ارسال کند و از طریق خط ۱۸ اینچ هم فرآورده‌های تولید شده از پالایشگاه اصفهان را که روزانه ۱۲۰ هزار بشکه می‌شود به سمت تهران بفرستد.
رئیس مرکز انتقال شهید بهشتی می‌گوید: همچنین این امکان برای ما مهیاست که فرآورده‌های تولید شده از پالایشگاه بندرعباس را از طریق خط لوله ۱۶ اینچ به میزان ۱۲۰ هزار بشکه در روز به انبار شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی اصفهان تحویل دهیم، ضمن این‌که از طریق این خط به‌صورت معکوس امکان ارسال فرآورده‌های تولید شده از سوی پالایشگاه اصفهان به سمت نائین یزد و رفسنجان نیز وجود دارد.
وی با بیان این که یکی از بزرگ‌ترین مخازن ذخیره نفت ایران هم در این مرکز قرار دارد، می‌گوید: ظرفیت ذخیره‌سازی این مخزن یک میلیون و ۳۳۰ هزار بشکه است.
اعترافات یک شاهد عینی
شاید هیچ زمانی نتوانم در مسیر خط لوله نفت آلاسکا به عنوان نخستین خط لوله سخت‌گذر در جهان گام بگذارم و سختیها و زیبایی‌های انتقال نفت در آن سوی دنیا را از نزدیک ببینم، اما ماه گذشته با هماهنگی شرکت خطوط لوله و مخابرات نفت ایران توانستم در دومین مسیر سخت‌گذر انتقال نفت دنیا قدم بگذارم و از نزدیک لمسش کنم.
هم اکنون لحظه لحظه این سفر در ذهنم حک شده و بخش کوچکی از آن شکل گزارش به خود گرفته تا بدانم و بدانیم زحمتکشانی در صنعت نفت هستند که بی هیچ چشمداشتی، انتقال نفت و فرآورده را در بدترین شرایط و سردترین و گرم‌ترین شبها و روزها پیگیری می‌کنند.
به گفته تمام مسئولانی که با آنها دیدار کردم، این خط لوله هم اکنون با بهترین تکنیسین‌ها و مهندسان ایرانی و با بالاترین دقت در حال نگهداری است و مشکلات احتمالی آن از طرق مختلف (پیگرانی، خطبانها و ...) پایش و به سرعت برطرف می‌شود.
به همه کارکنان زحمتکش صنعت نفت به ویژه شرکت خطوط لوله و مخابرات صنعت نفت دست‌مریزاد می‌گوییم.
