به گزارش ایران اکونومیست، سوغات مجموعه ای از اقلام است که زائر هنگام بازگشت از سفر زیارتی، به عنوان رهاورد و یادگاری دارای تقدس از یک شهر مذهبی، که عنوان پایتخت معنوی کشور را دارد، برای خویشاوندان، دوستان و آشنایان خود به ارمغان می برد.
سوغات زائر، می تواند باورها و ارزشهای دینی را به مخاطب خود منتقل نماید اما سوغاتی که اکنون زائر رضوی می برد با توجه به نوع رسانه، نوع مخاطب و نوع محتوای دینی خود با ایده آل ها فاصله زیادی دارد.
از دیدگاه کارشناسان به نظر می رسد شرایط بازار مشهد و برخی اقلام عرضه شده در آن با هدف زائر و زیارت در تناقض است و کمبود سوغات مرتبط با مفهوم زیارت و متناسب با شرایط زائر در سطح بازار احساس می شود.
در نظرگاه دست اندرکاران و کارشناسان، با توجه به حضور سالانه حدود 30 میلیون زائر داخلی و خارجی در مشهد، ارائه الگوی درستی از سوغات می تواند به توسعه و تعمیق محتوایی زیارت در مشهدالرضا کمک کند که در این راستا اقداماتی از سوی نهادهای مختلف در خراسان رضوی انجام گرفته است.
*ارائه نمونه برای سوغات فرهنگی زائر رضوی مدیر مرکز رشد فناوری های فرهنگی و زیارت پارک علم و فناوری خراسان گفت: سوغات می تواند یک مصداق بومی برای صنایع فرهنگی در ایران بویژه شهر مشهد باشد، از این رو با هدف کمک به تعمیق مفهوم زیارت مدل سوغات فرهنگی زائر رضوی در قالب طرح توسعه کمی و کیفی زیارت توسط این پارک طراحی و تدوین شده است.
علیرضا جاوید عربشاهی با اشاره به ارائه این طرح استانداری خراسان رضوی، بیان کرد: پروژه مطالعه سوغات فرهنگی رضوی بخشی از این طرح مطالعاتی بود که در سال 1390 توسط پارک علم و فناوری انجام شد و راهبردها و راهکارهایی برای سوغات زائر در آن گنجانده شد.
وی دستیابی به مفهومی مناسب و مستدل از 'سوغات فرهنگی زائر رضوی'، تبیین نقش سوغات فرهنگی در فرهنگ زیارت، دستیابی به شاخص های اصلی سوغات فرهنگی زائر رضوی در حوزه های محتوا، مخاطب، قالب و ارائه راهبردهایی در این حوزه را از اهداف کلی پروژه مطالعه سوغات فرهنگی رضوی برشمرد.
مدیر مرکز رشد فناوری های فرهنگی و زیارت پارک علم و فناوری خراسان گفت: مطالعات انجام شده نشان می دهد که کمبود اطلاع از جانمایی بازارها در سطح شهر، نرخ گذاری نامناسب کالا، بی ثباتی قیمت ها، حمایت ناکافی از تولید صنایع دستی در مشهد و کمبود مجتمع های ارائه انواع سوغات، عمده مشکلات خرید سوغات از سوی زائر را تشکیل می دهد.
وی ادامه داد: 'ادویه هفت قلم، زعفران و زرشک، انواع خشکبار و شیرینی جات' در زمره سوغاتی های خوراکی و 'انگشتر و زیورآلات فیروزه و عقیق، پرچم های مذهبی، جام چهل کلید، عبای روحانی و نمازی، خلعت آخرت، عطریات، سجاده، جانماز و مهر و تسبیح، صنایع دستی' از سوغاتی های غیرخوراکی مشهد به شمار می روند.
وی گفت: برای رسیدن به نمونه نهایی سوغات فرهنگی زائر رضوی در طرح توسعه کمی و کیفی زیارت که توسط پارک علم و فناوری خراسان طراحی و تنظیم شد، از یک سو شاخص های زائر با شاخص های رسانه و از سوی دیگر شاخص های زائر با شاخص های محتوا سنجیده می شود و این سه بخش در ترکیبی معنادار در کنار یکدیگر قرار می گیرد.
مدیر مرکز رشد پارک علم و فناوری خراسان ادامه داد: در نهایت از تلفیق دو جریان مزبور خروجی سیستم به عنوان یک محصول دارای شاخص در هر سه حوزه ارائه خواهد شد.
عربشاهی اظهار کرد: از آنجا که برای صنایع فرهنگی در کشور مفاهیم بومی نداشتیم، دیدگاه ما در پارک علم و فناوری این بود که موضوع سوغات با ظرفیت بزرگی که دارد، می تواند پیوندی بین صنایع فرهنگی و مبحث زیارت برقرار کند.
وی با اشاره به چهار راهبرد پیشنهادی برای ارائه یک مدل الگویی سوغات فرهنگی زائر رضوی در طرح توسعه کمی و کیفی زیارت گفت: تعمیق نگرش و دیدگاه های حاکم بر تدوین مبانی راهبردی و برنامه ریزی توسعه سوغات فرهنگی، فرهنگ سازی و گسترش آگاهی عمومی در شناخت و بهره گیری از سوغات مطلوب فرهنگی زائر رضوی، فعالسازی و جلب مشارکت بخش خصوصی، تشکلهای مستقل مردمی و نخبگان فرهنگ و هنر در تولید و توزیع انواع سوغات فرهنگی، بسترسازی و توسعه زیرساختهای لازم در تولید و عرضه سوغات فرهنگی زائر رضوی از پیشنهادهای ارائه شده در این طرح است.
*عمده بازار سوغات مشهد در دست ایرانی هاست بنا به این گزارش، تحقیقات انجام شده گویای هزینه کرد بالای زائران مشهدالرضا در بخش سوغات است، به طوری که براساس یک تحقیق انجام شده در سال 86، میانگین هزینه خرید سوغات و کادو توسط هر خانوار زائر در مشهد 103 هزار و 276 ریال است.
همچنین این تحقیق نشان می دهد که بیشترین هزینه کرد زائران در گروه سنی21 تا 30 سال و 41 تا 60 سال در بخش خرید سوغات بوده است که با فرض افزایش توان خرید و آثار تورمی در نرخ اقلام موجود در بازار و خرید زائران غیرایرانی شاید بتوان این رقم را هم اینک 2 هزار میلیارد ریال دانست.
کارشناس مسئول اداره بازرسی و نظارت سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی ادعای در اختیار داشتن 70 درصد بازار سوغات مشهد توسط خارجی ها بویژه کشور چین را رد کرد.
مهدی مقدسی گفت: بخش عمده سوغات زائر در بازار مشهد و استان متعلق به تولیدکنندگان همین منطقه است و فقط برخی اقلام خارجی هستند.
وی بیان کرد: برای اثبات این ادعا که 70 درصد بازار سوغات مشهد در دست خارجی هاست باید تحقیقات میدانی ویژه این موضوع انجام گیرد.
وی اظهار کرد: اقلام اصلی سوغات مشهد که مواد غذایی مانند زعفران، نبات، آبنبات و... هستند مربوط به تولید کنندگان همین منطقه است که خاستگاه تولید این مواد خراسان رضوی است.
کارشناس مسئول اداره بازرسی و نظارت سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی گفت: نمونه چینی اقلام سوغات مانند جانماز و تسبیح و... در بازار وجود دارد اما آنچه متعلق به تولیدکنندگان این استان است، در بازار به وفور یافت می شود.
مقدسی اظهار کرد: در اقلام سوغات مانند انگشتر و سنگ های قیمتی و جواهرات، عمده نقره جات، طلا و زیورآلات ساخته شده از سنگهای قیمتی بویژه فیروزه مربوط به تولیدکنندگان همین استان است و درصد بسیار کمی از این اقلام خارجی است که بیشتر به صورت قاچاق وارد بازار شده و یا نمونه های تقلبی از چین و برخی کشورهای اروپایی وارد می شود.
وی اضافه کرد: شاید بتوان چادر مشکی را که در این استان تولید نمی شود و همچنین برخی اقلام اسباب بازی به عنوان سوغات را از جمله کالاهایی دانست که نمونه خارجی آن در بازار مشهد بیشتر از داخلی و از نوع وارداتی است.
وی گفت: در راستای سیاست های اقتصاد مقاومتی تلاش شده است که مبارزه با کالای قاچاق و حمایت از تولید داخل در سطح گسترده با اولویت قرار دادن 15 قلم کالا در اولویت کارها قرار گیرد که در این راستا اقدامات خوبی انجام گرفته است.
*تهیه گزارش دقیق از وضعیت بازار سوغات در مشهد مدیرکل دفتر هماهنگی امور اقتصادی استانداری خراسان رضوی گفت: با هدف عمل به بخشی از راهبردهای طرح توسعه کمی و کیفی زیارت شامل سوغات فرهنگی زائر رضوی و مسئولیتی که به این دفتر واگذار شده، کارگروهی با عنوان شورای سیاستگذاری و راهبردی سوغات زائر تشکیل شده است.
علی رسولیان افزود: در این شورا معاونت هماهنگی امور اقتصادی و معاونت هماهنگی امور زائران استانداری خراسان رضوی، اداره کل میراث فرهنگی، سازمان صنعت، شهرداری، اتاق اصناف، سازمان مدیریت و برنامه ریزی، سازمان جهاد کشاورزی و جهاد دانشگاهی به عضویت درآمده اند.
وی بیان کرد: در کنار آن کمیته مشورتی شامل فعالان بخش خصوصی و کمیته هماهنگی و امور اجرایی در حوزه زیارت با عضویت نمایندگان سازمان فنی و حرفه ای، سازمان صنعت، سازمان جهاد کشاورزی، کمیته امداد، اداره فناوری اطلاعات و ارتباطات استانداری تشکیل شد.
وی اظهار کرد: تاکنون شورای سیاستگذاری و راهبردی سوغات زائر رضوی یک یا 2 جلسه برای تبیین کلیات کار برگزار کرده است و در این جلسات مقرر شده اداره کل میراث فرهنگی گزارش دقیقی از وضعیت سوغات زائر در مشهد تهیه و ارائه کند.
وی تاکید کرد: آماری که تاکنون توسط بخشهای مختلف در خصوص ارزش سوغات در بازار مشهد یا اینکه چقدر از این بازار در دست تولید کنندگان داخلی یا خارجی است، ارائه شده، متقن و دقیق نیست لذا اداره کل میراث فرهنگی در حال تهیه طرحی برای مشخص کردن وضعیت دقیق بازار سوغات مشهد است.
*حمایت های مالی از تولیدکنندگان سوغات زائر مدیرکل دفتر هماهنگی امور اقتصادی استانداری خراسان رضوی گفت: کمک به مشاغل خانگی که سوغات نیز بخشی از آن به شمار می رود، همچنین کمک به تولیدکنندگان صنایع دستی و مشاغل خرد از برنامه های حمایتی امسال این استان است.
رسولیان اظهار کرد: امسال از محل اعتبارات توسعه شاخص های اقتصادی، اعتباراتی برای طرحهای ایجادی و اشتغالزا در قالب تسهیلات با سه درصد سود برای سرمایه در گردش و پنج درصد سود برای طرحهای ایجادی در نظر گرفته شده تا طی توافق انجام گرفته با بانکها بخشی از این تسهیلات به سرمایه گذاران در حوزه سوغات زائر عرضه شود.
وی گفت: تاکنون 240 میلیارد ریال یارانه سود تسهیلات بانکی از محل اعتبارات توسعه شاخص های اقتصادی به استان ابلاغ شده که برآورد می شود با این میزان تسهیلات معادل 6 هزار میلیارد ریال تسهیلات در حوزه اشتغال استان پرداخت شود. سهم بخش صنعت گردشگری استان از این تسهیلات حدود 27 درصد است.
وی اظهار کرد: هم اکنون 28 هزار میلیارد ریال طرح اشتغالزا در حوزه های صنعت، معدن، تجارت، کشاورزی و گردشگری این استان آماده معرفی به بانک ها برای دریافت این تسهیلات است که بخشی از این طرحها مربوط به حوزه سوغات است.
مدیرکل دفتر هماهنگی امور اقتصادی استانداری خراسان رضوی گفت: مساعدت های مالی نیز برای سرمایه گذاران حوزه سوغات زائر از محل اعتبارات صندوق کارآفرینان امید برای پرداخت تسهیلات به صنایع دستی (80 میلیارد تومان) و از محل اعتبارات تبصره 18 قانون بودجه نیز تسهیلات ویژه ای در این خصوص در نظر گرفته شده است.
وی بیان کرد: امسال سامانه اعتبارات مشاغل روستایی و شهرهای زیر 10 هزار نفر جمعیت نیز که بخشی از آن مربوط به تامین سوغات بویژه در حوزه مواد غذایی و صنایع دستی است، راه اندازی شده که اعتبارات خوبی در قالب تسهیلات با نرخ سود 6 درصد برای صنایع دستی و تولیدکنندگان سوغات می تواند باشد.
*شبکه سازی سوغات زائر در مشهد معاون هنرهای سنتی و صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی گفت: به منظور رفع مشکلات مربوط به بازار سوغات مشهد، دبیرخانه دائمی سوغات زیارت با محوریت این سازمان در سال 1394 در مشهد تشکیل شد.
محمد مطیع افزود: این دبیرخانه هیچ ارتباطی به طرح توسعه کمی و کیفی زیارت نداشته و طرحی مستقل از سوی این اداره کل بوده است.
وی اظهار کرد: ارزش بازار سوغات در مشهد 15 هزار میلیارد ریال برآورد شده و برای افزایش سهم تولیدکنندگان داخلی از ارزش این بازار، نیاز به زمان و برنامه ریزی مدون است.
وی بیان کرد: کار اصلی دبیرخانه دائمی سوغات زیارت در مشهد، افزایش سهم تولید داخلی در حوزه سوغات زیارت، شناسایی کالاهای هدف، معرفی ظرفیت های بخش سوغات مشهد و شبکه سازی سوغات است.
مطیع گفت: در راستای شبکه سازی سوغات تاکنون، تعدادی از واحدهای کوچک تولیدی در حوزه اقلام مختلف سوغات که توان رقابت در بازار را دارند، شناسایی شده اند تا بتوان شبکه ای از تولیدکنندگان این اقلام به منظور حمایت و سازماندهی تولید و عرضه سوغات ایجاد کرد.
