براساس آمارهای گمرک، طی این دوره 37.6 میلیارد دلار کالاهای مختلف خارجی به کشور وارد شده است.
نکته قابل توجه اینجاست که رشد واردات به ایران بیشتر در اقلام مصرفی و کشاورزی همچون خودرو، قطعات منفصله خودرویی، برنج، ذرت دامی و سویا بوده است.
ضمن آن که واردات کالاهای غیرضروری، اجناس بنجل و کالاهایی که امکان تولید آنها در داخل وجود دارد یا محصولات کشاورزی که در داخل به‌حد کافی تولید می‌شود، همواره ادامه دارد و مجلس و دولت همچنان نسبت به این روند نامناسب، بی‌توجه‌اند.
این در حالی است که رقم کل صادرات کالاهای غیرنفتی ایران رقمی معادل 31میلیارد و 640 میلیون دلار ثبت شده که در مقایسه با مدت مشابه سال قبل از آن کاهش 2.4 درصدی داشته است. البته نزدیک به نصف صادرات غیرنفتی ایران در سال جاری مربوط به محصولات پتروشیمی و میعانات گازی است که در واقع، کالاهای وابسته به نفت محسوب می‌شوند.
روند رو به رشد واردات کالا و همچنین کاهش صادرات کالاهای غیرنفتی برخلاف سیاست‌های اقتصاد مقاومتی است. به‌همین دلیل به سراغ فعالان اقتصادی رفتیم و از آنان علت روند نامناسب تجارت خارجی کشور را پرسیدیم.
تولید زمینگیر شده است
پدرام سلطانی، نایب رئیس اتاق ایران درباره آمار صادرات و واردات کالا در 9 ماهه ابتدایی سال جاری گفت: در نگاه اول فارغ از این‌که واردات و صادرات در چه کالاهایی بوده بررسی آمارهای منتشر شده گمرک در این دوره بیانگر آن است که مشکلی در تولید ایران دیده می‌شود که واردات و صادرات تحت تاثیر قرار گرفته است، بنابراین باید بررسی کرد که اصلی‌ترین دلیل چیست؟
سلطانی تاکید کرد: اگر به کاهش صادرات غیرنفتی ایران به عنوان یکی از مهم‌ترین عوامل تاثیرگذار در رشد اقتصادی توجه داشته باشیم، باید به چند نکته اساسی مثل نرخ ارز، شرایط نامناسب کسب‌وکار، نرخ تورم و ارزش افزوده پایین در تولیدات کشورمان دقت کنیم که حاصل جمع آنها می‌شود این‌که اصولا تولید زمینگیر شده است.
وی افزود: صادرات، حلقه بعدی تولید است ولی همان‌طور که قبلا اشاره شد به‌جز محصولات خام، کالایی برای صادرات نداریم و در نقطه مقابل هم واردات قرار دارد که وقتی تولید نیست خودنمایی می‌کند.
نایب رئیس اتاق بازرگانی ایران تصریح کرد: قیمت برخی از اقلام عمومی مثل مواد پتروشیمی، محصولات معدنی و میعانات گازی در سراسر جهان کاهش یافته و از آنجا که بخش قابل توجهی از صادرات غیرنفتی ایران همین کالاهاست، نمودار صادرات غیرنفتی ایران نیز نزولی شده است. اما نکته قابل توجه اینجاست که باید دقت داشته باشیم به دلیل ارزش افزوده پایین و فناوری کمی که در اینگونه صادرات داریم، تاثیرپذیری کشور بالاست و باید برای این روند یعنی کاهش خام فروشی برنامه‌ریزی کنیم.
سلطانی درباره تاثیر تعدیل نرخ ارز نیز،گفت: سیاستگذاری دستوری درباره نرخ ارز طی سال‌های گذشته عاملی بوده تا زمینه کاهش صادرات غیرنفتی ایران ایجاد شود. بنابراین اگر نرخ ارز در بازار ایران متناسب با تورم انباشته شده گذشته تعدیل نشود، روند نزولی صادرات غیرنفتی ایران ادامه خواهد داشت.
نایب رئیس اتاق ایران تاکید کرد: البته در شرایط فعلی اقتصادی ایران هرگونه تصمیم‌گیری غیراصولی درباره نرخ ارز می‌تواند تاثیر نامناسبی در میزان صادرات غیرنفتی ایران داشته باشد، بنابراین نه افزایش ناگهانی نرخ ارز و نه تثبیت مدنظر نیست چون اصولا در یک اقتصاد پرنوسان مجالی برای تقویت تولید و افزایش صادرات تجربه نخواهد شد.
وی تصریح کرد: افزایش نرخ ارز در بازار، آثار سریع و قابل درکی در میزان صادرات غیرنفتی کشورمان نخواهد داشت به این دلیل که تولید در ایران واکنش سریعی نمی‌تواند داشته باشد به همین خاطر نباید در این زمینه بدون برنامه عمل کرد.
دلارهای نفتی با واردات به ریال تبدیل می‌شود
مسعود دانشمند، رئیس اتاق مشترک ایران و امارات درباره کاهش صادرات غیرنفتی و افزایش واردات کالا در 9 ماهه ابتدایی سال جاری گفت: واردات زمانی صورت می‌پذیرد که تقاضایی برای کالای مورد نظر در بازار وجود داشته باشد، بنابراین اگر واردکنندگان، کالا به ایران آورده‌اند حتما بازاری بوده که شاهد این اتفاق هستیم در غیر این صورت هیچ بازرگانی علاقه‌ای به درگیر کردن دارایی خود ندارد.
عضو اتاق بازرگانی افزود: یکی از دلایل دیگر افزایش واردات، محقق نشدن درآمدهای ریالی دولت مثل درآمد مالیاتی و دیگر درآمدهای قانونی است. بنابراین دولت مجبور به تبدیل ارز به ریال برای تامین هزینه‌های خود است که یا باید از طریق چاپ اسکناس در مقابل دلار تحویلی به بانک مرکزی یا با در اختیار قرار‌دادن ارز به متقاضیان واردات کالا مثل خودرو برای تبدیل به ریال داخل کشور صورت پذیرد.
وی تاکید کرد: راهکار اول موجب افزایش پایه پولی کشور خواهد شد که مشکلات دیگری به اقتصاد تحمیل می‌کند بنابراین تنها راهکار باقیمانده افزایش واردات و تبدیل ارز حاصل از فروش نفت به ریال داخل بازار کشورمان است یعنی اتفاقی که امروز در بازار شاهد آن هستیم.
وی گفت: کاهش صادرات غیرنفتی ایران هم به دو عامل اصلی بستگی داشته که یکی مربوط به نزولی شدن قیمت مواد صادراتی ایران به خارج از مرزها بوده و دیگری نیز کاهش جذابیت خرید از ایران است که متاسفانه تاکنون دولت هم به آن بی‌تفاوت بوده است.
دانشمند درباره علل کاهش جذابیت خرید از ایران برای مشتریان خارجی افزود: به دلیل نبود مبادلات بانکی و برخی آثار تحریم‌ها که همچنان برقرار است ما نمی‌توانیم شرایط و پیشنهادهای جذابی به خریداران خود بدهیم. برای مثال درباره محصولات پتروشیمی که یکی از امتیازات صادراتی ماست رقبای ایران از طریق اعتبارات اسنادی مثل یوزانس و پرداخت‌های مدت‌دار خریداران را تشویق به خرید می‌کنند اما ایران مجبور است فقط نقدی معامله کند.
وی تاکید کرد: این مشکل باعث شده تابسیاری از کالاهای صادراتی غیرنفتی ایران از مزیت رقابتی در بازارهای بین‌المللی فاصله بگیرند تا جایی که سنگ‌آهن ایران با رقم صادرات 20 میلیون تن اکنون در مرز صفر قرار دارد و تقریبا فرصتی برای فروش این کالا نداریم. در حالی که رقبا در حال تسخیر بازارهای سنتی ایران هستند.
رئیس اتاق ایران و امارات با اشاره به افزایش نرخ ارز به جام‌جم گفت: نرخ دلار گرچه در صادرات ایران تاثیرگذار است اما این تنها عامل نیست و اگر فقط به آن توجه داشته باشیم مثل این است که به بیمار سرطانی صرفا مسکنی داده باشیم در حالی که او نیازمند درمان است. بنابراین افزایش قیمت ارز بدون توجه به تاثیر آن در کالاهای صادراتی ایران می‌تواند زمینه کاهش صادرات را به وجود آورده و زیان اقتصادی برای کشور ایجاد کند.
به گفته این فعال اقتصادی، صادرات غیرنفتی ایران باید از محورهای اصولی تقویت شود و قرار نیست چرخی را دوباره از نو اختراع کنیم چون تمام امکانات و نیازهای توسعه صادرات ایران مهیاست و وجود دارد. به صورتی که کشورهای توسعه‌یافته برای ایجاد انگیزه صادراتی به تولیدکنندگان مشوق‌های صادراتی قابل توجه و بهنگام ارائه می‌کنند. اما در ایران وعده‌ها و بدون برنامه بودن مسئولان برای حمایت از صادرات باعث شده تا این مشوق‌ها عملا بدون کاربرد باشد.
برجام انتظارات را برآورده نکرد
مهدی پورقاضی، نایب رئیس اول کمیسیون صنعت و معدن اتاق بازرگانی درباره افزایش واردات و کاهش صادرات غیرنفتی ایران گفت: گرچه پس از برجام انتظار داشتیم ارتباطات بین‌المللی ایران بخصوص با همسایگان خود بهبود یابد اما این اتفاق به‌طور کامل نیفتاد و در برخی موارد حتی بدتر شد بنابراین صادرات غیرنفتی ایران که عموما با کشورهای همسایه انجام می‌شد، تحت تاثیر قرار گرفته است.
پورقاضی اظهار کرد: به‌طور کلی باید پس از دوران تحریم بیشتر به افزایش مبادلات اقتصادی میان ایران با دیگر کشورها توجه داشته باشیم، بنابراین این‌که واردات افزایش پیدا کرده لزوما یک سیگنال منفی نیست و این تصور اشتباه در بازار که می‌گویند اگر واردات کاهش داشته باشد و صادرات افزایش یابد یعنی شرایط منطقی است، باید اصلاح شود.
پورقاضی افزود: آنچه واقعیت دارد این است که هرچه مبادلات اقتصادی یک کشور با دیگر کشورها افزایش داشته باشد نشانه موفقیت و ارتباط بیشتر با جامعه بین‌المللی است. بنابراین حالا که ایران پس از یک دوره تحریم یکجانبه غرب علیه اقتصاد خود توانسته با استفاده از شرایط موجود به‌نوعی دوباره به صحنه مبادلات اقتصادی و بازرگانی بازگردد قطعا منطقی و مفید است اما باید آن را مدیریت کنیم که مبادا زیان کنیم.
وی تصریح کرد: یک کشور ایزوله، واردات و صادرات بسیار کمی را تجربه می‌کند در حالی که یک کشور فعال جایگاه بسیار بالایی در مبادلات اقتصادی و تجاری بین‌المللی در هر دو سوی معادله یعنی صادرات و واردات خواهد داشت اما لازم است در زمینه مدیریت این روند برنامه‌ریزی و دقت عمل کاملی داشته باشیم که از ارتباطات بین‌المللی در راستای منافع ملی خود گام برداریم.
به گفته نایب رئیس اول کمیسیون صنعت و معدن اتاق بازرگانی، عوامل متعددی در کاهش صادرات غیرنفتی ایران دخالت دارد که یکی از آنها نرخ ارز است چون همواره از سوی دولت سرکوب شده و بدون توجه به تورم و رشد نقدینگی باعث شده صادرکننده صرفه اقتصادی مناسبی نداشته باشد و عامل دیگر کاهش قیمت بین‌المللی اقلام عمومی یعنی بخش قابل‌توجهی از کالاهای صادراتی ایران (مواد خام) بوده است.
پورقاضی، گفت: مهم نیست که ایران با چه رویکردی در شرایط فعلی با عربستان در تقابل قرار گرفته اما ارتباط این کشور با دیگر کشورهای عربی باعث شده تا مثلا اردن، لیبی و مصر نیز مبادلات اقتصادی‌شان با ایران را به حداقل رسانده و کمتر از محصولات صادراتی ایران استقبال کنند.
