به گزارش ایران اکونومیست، رودخانهها مهمترین منابع حیاتی طبیعت و همواره در طول تاریخ بشر، کانون توسعه بوده و تمدنهای بزرگ در حواشی رودخانهها شکل گرفته است. رودخانهی دز با طول 480 کیلومتر دومین رودخانهی پر آب ایران بوده و از ارتفاعات دامنه‌های غربی و جنوب رشته کوه زاگرس میانی (در جنوب استان لرستان) که جزء مناطق پرباران کشور میباشد سرچشمه میگیرد. قسمت عمدهی بارندگی‌های حوضه‌ی رودخانه دز در فصلهای پائیز و زمستان به‌صورت برف میباشد و آب شدن آنها از اواخر فصل زمستان تا اواخر فصل بهار، بخش عمدهی سالانه رواناب‌های سطحی حوضه را تامین میکند.
رودخانه‌های سزار و بختیاری دو شاخهی اصلی رودخانه دز هستند. رودخانه سزار در شمالی‌ترین قسمت حوضه جریان دارد و حوضه‌ی آبریز آن ارتفاعات جنوب غربی اشترانکوه و در محدوده شهرهای الیگودرز، درود، ازنا و بروجرد واقع شده است.
راهآهن تهران جنوب در حاشیه‌ی رودخانهی سزار احداث شده است، لذا امکان هیچ فعالیت توسعه‌ای روی رودخانهی سزار وجود ندارد. رودخانهی بختیاری از ارتفاعات جنوبی اشترانکوه سرچشمه گرفته و پس از طی مسیری پرپیچ و خم و عبور از درههای عمیق در 50 کیلومتری بالادست سد دز به رودخانهی سزار متصل شده و رودخانهی دز را تشکیل می‌دهند.
سد بتنی دوقوسی دز با نیروگاه 520 مگاواتی آن در سال1341 به بهرهبرداری رسیده است. سد رودبار لرستان و نیروگاه 450 مگاواتی آن که روی رودخانهی بختیاری احداث شده در سال 1395به بهرهبرداری رسیده است. سدهای بختیاری، لیرو و زالکی نیز روی رودخانهی بختیاری در دست مطالعه هستند.
فاصله سد تنظیمی دز در شهرستان دزفول که محل آبگیری شبکهی آبیاری دز میباشد تا محل اتصال رودخانهی دز به رودخانهی کارون در 60 کیلومتری شمال اهواز 120 کیلومتر است. در این محدوده در مناطق میان آب دزفول و دیمچه از آب رودخانهی دز به صورت ثقلی برای اراضی کشاورزی و کشت و صنعت نیشکر هفت تپه، میان آب، امام خمینی (ره)، کارون و دهخدا بهرهبرداری میشود.
رودخانهی دز به عنوان سرشاخه‌ی مهم رودخانهی کارون بزرگ (کارون بزرگ از به هم پیوستن رودخانهی کارون و دز در بالای اهواز به وجود میآید)، بسیار با اهمیت بوده و با توجه به نقش مهم این رودخانه در حیات شهرهای واقع در حاشیه‌ی آن و همچنین اهمیت آن در آبیاری اراضی کشاورزی، لزوم تمرکز روی تغییرات کیفی آب آن و چارهاندیشی برای کاهش آلودگی آن لازم است بهعنوان یک باید در دستور کار اجرا قرار گیرد.
کاهش آبدهی رودخانه بر اثر خشکسالی و تغییر آب و هوا از یک سو و تخلیه پسابهای شهری، صنعتی و به ویژه کشاورزی به رودخانهی دز از سوی دیگر وضعیت کیفی آب رودخانه دز با یک چالش جدی برای رودخانهی کارون بزرگ و شهرهای پایین دست آن شامل شوش، ملاثانی، اهواز، دارخوین ، خرمشهر و آبادان مواجه نموده است.
پس از آبگیری سد گتوند و هجمه‌های بدون پشتوانه اطلاعات از وضعیت آب خروجی از آن مبنی بر اینکه سد گتوند اراضی پایین دست را به شورهزار تبدیل کرده و ... مقرر گردید که در مقاطع زمانی مختلف و به صورت همزمان میزان EC آب در محل سد تنظیمی گتوند (رودخانهی کارون) و در محل سد تنظیمی دز در دزفول (رودخانهی دز) و همچنین در محل بند قیر قبل از اینکه رودخانهی دز و شاخه‌های شطیط و گرگر رودخانه کارون به هم متصل شوند و رودخانهی کارون بزرگ را تشکیل دهند، اندازه‌گیری شود تا مشخص شود تغییرات کیفیت آب رودخانه‌های کارون و دز در حد فاصل سدهای تنظیمی گتوند و دز تا بند قیر چه میزان میباشد، این اندازه‌گیری از تاریخ 29/03/1392تا تاریخ 14/09/1396 در 33 مرحله انجام شده و نتایج آن در جدول زیر قابل ملاحظه است.
همانگونه‌که از اعداد مندرج در جدول فوق ملاحظه می گردد تفاوت بینEC آب رودخانهی دز در دزفول و در محل بند قیر قبل از پیوستن به رودخانهی کارون بسیار دردناک بوده و عمدتا"EC آن بین 3000-2000 میکرو ماوس بر سانتیمتر می باشد بهعلاوه مقایسه دو ستون آخر جدول فوق الذکر نشان می دهد که سد گتوند نه تنها باعث شوره زار کردن اراضی خوزستان نشده بلکه پس از پیوستن رودخانهی دز به آن و تشکیل رودخانهی کارون بزرگ کیفیت آب تجمیع شده کارون و دز را بهبود نیز بخشیده است برای تعیین منشاء آلوده کننده‌ی رودخانهی دز در حد فاصل سد تنظیمی دز در دزفول تا بند قیر و پس از بررسی مسیر مشخص گردید که بیش از 85 درصد علت افزایشEC رودخانهی دز از 500-400 میکروماوس بر سانتیمتر به حدود 3000-2000 میکروماوس بر سانتیمتر، آب برگشتی از کشت و صنعت نیشکر هفت تپه،میان آب، کارون، امام خمینی (ره) و صنایع جانبی آنها به داخل رودخانهی دز میباشد ولی متاسفانه تاکنون در هیچ سایت، روزنامه و دیگر وسایل ارتباط جمعی ملاحظه نشده که هیچیک از مسئولین مرتبط با کشت و صنعت‌های نیشکر یا حتی مسئولین سازمان محیط زیست در باره‌ی کیفیت آب رودخانهی دز مطلبی بیان کرده باشند یا نامی از رودخانهی دز برده باشند ولی همواره مشکل کیفی آب رودخانهی کارون بزرگ را رودخانهی کارون و آنهم سد گتوند مطرح کرده تا در پوشش سد گتوند خود را از پاسخگویی به تصمیم‌های اشتباه خود در گذشته مصون بدارند، زیرا بر روی رودخانهی دز که آب آن در محل سد تنظیمی دز حقیقتا کیفیتی به مراتب بهتر از بسیاری از آب معدنی‌های موجود در بازار دارد سد گتوندی ساخته نشده که به آن تمسک جویند، به همین دلیل رودخانهی دز را علیرغم اینکه دومین رودخانهی پر آب ایران بوده و حدود 40% آب رودخانهی کارون بزرگ از آن تامین میگردد، یک رودخانهی فراموش شده از دیدگاه همه‌ی آنهایی که از نام بردن آن واهمه دارند، باید تلقی نمود!
