ایران و'توسعه پایدار'/عزم جهانی نسل کنونی برای رفاه حال و آینده

به گزارش ایران اکونومیست؛  'توسعه پایدار' sustainable development برنامه ای جهانی است که برای پاسخ به معضلات اقتصادی، محیط زیستی و اجتماعی دنیای امروز از سوی دانشمندان مطرح وبه طورگسترده توسط دولت ها، نهادهای بین المللی، مورد پذیرش قرارگرفته است.ایران نیز به عنوان کشوری که درمسیر توسعه قرار دارد، دستیابی به شاخص های بین المللی در این خصوص را در دستور کار نهادهای مختلف قرار داد و در این امر در برنامه ششم توسعه کشور نیز تعریف و تبیین شده است. 'توسعه پایدار' مفهوم پیچیده ای است که جنبه‌های مختلفی را در بر می‌گیرد و واژه Sustainable به معنی 'قابل دوام، باثبات، مستمر' الزامات خاص و معناداری را برای دستیابی به شاخص های آن به همراه دارد. اکنون ایران در گزارش سال 2017، رتبه 89 را در میان 157 کشور به خود اختصاص داده و این نشان می دهد که کشورمان راهی طولانی در مسیر دستیابی به اهداف تعیین شده در پیش دارد.
**توسعه پایدار چیست؟
کمیسیون جهانی محیط زیست وتوسعه درسال۱۹۸۷درگزارشی موسوم به 'آینده مشترک ما'(our common future)که ازسوی دانشگاه آکسفورد منتشر شد ،'توسعه پایدار' را به عنوان ' الگویی از توسعه که نیازهای بشر را بدون از بین بردن توانایی نسل های آینده تامین می کند' تعریف کرد. به بیان دیگر، در این نوع از توسعه، بر 'توسعه و پیشرفت نسل حاضر با حفظ منابع برای توسعه نسل آینده' تاکید شده است. این مفهوم جهانی در سه وجه اساسی اقتصادی، زیست‌ محیطی و اجتماعی که با هم به‌ طور کامل در تعامل هستند تعریف شده و اغلب محققان در این سه جنبه اصلی زیست‌ محیطی، اجتماعی و اقتصادی را بررسی می‌کنند. به این معنا که توسعه پایدار باید رشد اجتماعی را که در آن نیازهای همه افراد برآورده ‌شده، فراهم کند، از محیط زیست به گونه موثری حفاظت کند و در مصرف منابع طبیعی با دقت عمل کند.
**شرایط اساسی تلاش برای دستیابی به توسعه پایدار
برخی از مهم ترین شرایط ضروری و الزامات اساسی برای تحقق توسعه پایدار در کشورهای جهان عبارتند از:
۱- وجود یک نظام سیاسی که با تامین امنیت برای شهروندان، آنها را در تصمیم گیری ها مشارکت دهد.
۲- وجود یک نظام اقتصادی که بتواند برای تنش های ایجاد شده از ناموزونی های توسعه، چاره اندیشی کند.
۳- وجود یک نظام تولیدی که ملزم به حمایت از محیط زیست باشد و محیط را اساس توسعه بداند.
۴- وجود یک نظام دانش فنی مناسب که الگوهای پایداری از تجارت مالی فراهم کند
۵- وجود یک نظام بین المللی که الگوهایی از تجارت و دارایی را ایجاد کند.
6- وجود یک نظام مدیریتی قابل انعطاف که ظرفیت خود اصلاحی را داشته باشد.
**اهداف توسعه پایدار
درسپتامبر ۲۰۱۵باتلاش های جمعی گسترده ای درسطح نهادهای دولتی و غیردولتی به خصوص آژانس‌های سازمان ملل اهداف توسعه پایدار (Sustainable Goals Development) موسوم به SGDs تدوین و به تصویب سران ۱۹۳ کشور جهان رسید که یک دستور کار جهانی برای توسعه پایدار است و تمام ملت‌ها را به تلاش برای انجام پیگیرانه این راهبرد جامع که در برگیرنده توسعه اقتصادی، فراگیری اجتماعی و پایداری محیط زیست است، فرا می‌خواند. اهداف توسعه پایدار صرفا به عنوان یک توافق جهانی مطرح نیست، بلکه دستور کار غیرمعمول و پیچیده‌ای را برای دولت‌ها عرضه کرده است. گذشته از این‌ که دولت‌ها باید سه رکن اصلی توسعه پایدار یعنی توسعه اقتصادی، فراگیری اجتماعی وپایداری محیط زیستی را با هم دنبال کنند ، باید استراتژی‌های سرمایه‌ - گذاری را برای ۱۵سال آتی یا بیشتر تدوین کنند و این امر نیازمند جهت‌گیری نوینی از سوی دولت‌ها و رویکرد جدیدی برای طراحی و اجرای آنهاست.
اهداف هفده گانه توسعه پایدار که از آنها با عنوان 'آرمان های توسعه پایدار' هم یاد می شود، عبارتند از:
- محو فقر در کلیه اشکال آن در همه جا
- محو گرسنگی، دستیابی به امنیت غذایی و بهبود تغذیه و ترویج کشاورزی پایدار
- تضمین زندگی سالم و ترویج رفاه برای همه در همه گروه های سنی
- تضمین آموزش با کیفیت برابر و ترویج فرصت های یادگیری مادام العمر برای همه
- دستیابی به برابری جنسیتی و توانمندسازی همه زنان و دختران
- تضمین در دسترس بودن و مدیریت پایدار آب و فاضلاب برای همه
- تضمین دسترسی به انرژی ارزان، قابل اتکا، پایدار و پیشرفته برای همه
- ترویج رشد اقتصادی پایدار و فراگیر، اشتغال کامل و بهره ور و مناسب برای همه
- ایجاد زیرساخت های مناسب، ترویج صنعتی شدن پایدار و فراگیر و ترویج ابتکار
- کاهش نابرابری داخل کشورها و میان آن ها
- امن و پایدار نمودن شهرها و مکان های اسکان بشری و مقاوم نمودن آن ها در برابر حوادث بصورت فراگیر
- تضمین الگوهای مصرف و تولید پایدار
- اقدام فوری برای مقابله با تغییرات آب و هوا و تاثیرات آن
- حفاظت و استفاده پایدار از اقیانوس ها، دریاها و منابع دریایی برای توسعه پایدار
- حفاظت، بازسازی و ترویج استفاده پایدار از اکوسیستم های (زیست بوم های)خاکی، مدیریت پایدار جنگل ها، مقابله با بیابان زایی و متوقف نمودن و معکوس کردن جریان نشست زمین و متوقف نمودن از دست رفتن تنوع زیستی
- ترویج جوامع صلح آمیز و فراگیر برای توسعه پایدار، دراختیار قرار دادن عدالت برای همه و ساخت نهادهای موثر، پاسخگو وفراگیر درهمه سطوح
- تقویت ابزار لازم برای اجرا و احیای همکاری جهانی جهت توسعه پایدار
**وضعیت ایران به لحاظ شاخص های توسعه پایدار
'شاخص‌ها'ابزارهایی هستند که اطلاعات پیچیده و گسترده را به‌ صورت کمی و قابل درک برای عموم و تصمیم‌گیران فراهم و نشان می‌دهند که در کجا قرار داریم، مسیرحرکت چگونه است و آیا این مسیر و تحولات مربوط در راستای دستیابی به اهداف پیش‌بینی شده قرار دارد یا خیر. این معیارهای روندها و تنش‌ های موجود در هر سیستمی را نمایان می کنند و نشان می‌دهند که سیاست‌ها و برنامه‌ها چگونه بر کارکرد سیستم اثر می‌گذارند. چنانچه شاخص‌ها به صورت منطقی و مطابق با شرایط هر کشور انتخاب شوند و از پشتوانه اطلاعاتی مستندی برخوردار باشند، می توان بر اساس آنها دگرگونی‌ها و تحولات هر سیستم و حوزه‌های آن را به خوبی درک و تبیین کرد.
از سال ۲۰۱۵ وضعیت کشورها به لحاظ دستیابی به اهداف توسعه پایدار در گزارش هایی با عنوان (Index SDG) منتشر شد تا کشورها بتوانند خود را با منطقه، سایر شرکت‌کننده‌ها در سطوح مشابهی از توسعه اقتصادی کلی و نیز با کل جهان، از جمله بهترین و بدترین عملکردها مقایسه کنند. در این گزارش ها، برای هر کشوری امتیاز شاخصی که بین صفر تا ۱۰۰ است تعیین شده است. این مقادیر جایگاه هر کشور را در بین بدترین (۰) و بهترین (۱۰۰) را نشان می‌دهد؛ به عنوان مثال کشوری که دارای امتیاز ۷۰ است یعنی ۷۰ درصد مسیر به سمت بهترین حالت را پیش رفته است.
براساس گزارش سال2017 دراین خصوص که دیروز یکشنبه 25 تیر ماه (16 ژوییه) منتشر شد، ایران با امتیاز 64.7 (شصت و چهار و هفت دهم) رتبه 89را درمیان 157 کشور به خود اختصاص داده است و در فهرست رتبه بندی کشورهای مورد بررسی بالاتر از قطر، عربستان سعودی، آفریقای جنوبی، هند، کویت و اندونزی قرار دارد. همچنین براساس مقاله علمی پژوهشی که در دوره 14، شماره 4 فصلنامه دانشکده بهداشت و انستیتو تحقیقات بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی تهران با عنوان 'وضعیت توسعه پایدار در ایران' منتشر شد، توسعه پایدار در کشور از منظر شاخص­های کمی مرگ کودکان و مادران و شاخص توسعه انسانی، بهبود داشته است اما کیفیت هوا، بیکاری، تورم و سایر آسیب­های اجتماعی سیر نزولی داشته است.بر اساس یافته های این تحقیق وابسته بودن کشور به درآمد نفت، بیکاری، افزایش تورم، بی عدالتی در درآمد و فقر است.
همچنین براساس مقاله ای علمی پژوهشی که در دوره 14، شماره 4 فصلنامه دانشکده بهداشت و انستیتو تحقیقات بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی تهران با عنوان 'وضعیت توسعه پایدار در ایران' منتشر شد، توسعه پایدار در کشور از منظر شاخص­های کمی مرگ کودکان و مادران و شاخص توسعه انسانی، بهبود داشته است اما کیفیت هوا، بیکاری، تورم و سایر آسیب­های اجتماعی سیر نزولی داشته است.بر اساس یافته های این تحقیق وابسته بودن کشور به درآمد نفت، بیکاری، افزایش تورم، بی عدالتی در درآمد و فقر است. نکته حائز اهمیت این است که شاخص‌های توسعه پایدار برای یک کشور در طول زمان متغیر است و با تغییر چالش‌ها و اهداف، شاخص‌ها می‌باید اصلاح شوند.
سازمان حفاظت از محیط زیست و منتخبان پنجمین دوره شورای اسلامی سراسر کشور، روز شنبه 31 تیر ماه نشستی یک روزه را درباره محیط زیست و 'توسعه پایدار' برگزار می کند. در این هم اندیشی سیاست های کلی محیط زیست و اهداف توسعه پایدار تببین می شود.