یکی از موثرترین عوامل در این پدیده طبیعی، برداشت بی‌رویه از آبهای زیرزمینی و حفر چاه‌های بیش از ظرفیت طبیعی زمین به دلیل خشکسالی ناشی از دستاوردهای بشری و کمبود آب عنوان شده است به نوعی که امروزه نشست زمین در دشت‌های با بیلان منفی آب مانند اصفهان وضعیت هشدار دهنده‌ای از قهر طبیعت را به خود گرفته است.
استفاده بی رویه از حلقه‌های چاه از مهم‌ترین عوامل موثر در فرونشست زمین
ابراهیم فراست‌پور کارشناس فیزیولوژی آب و خاک در توضیح این پدیده در گفت‌وگو با خبرنگار مهر با بیان اینکه نشست زمین به طور معمول در زمین‌هایی با مواد آبرفتی تحکیم نشده و یا نیمه تحکیم شده ایجاد می‌شود، می‌گوید: استفاده بی رویه از حلقه‌های چاه موجب کاهش حجم آبهای زیر سطحی شده و با توجه به کمبود بارندگی‌ها در سال‌های اخیر، این برداشت‌های بی رویه موجب خارج شدن آب از منافذ زمین و امکان متراکم شدن مواد تا عمق ۳۰۰ متر می شود و این پدیده طبیعی رخ می‌دهد.
وی افزود: به طور معمول در حوالی فرونشست‌ها، شکاف‌های عمیق در سطح زمین رخ داده و ناحیه وسیعی درگیر این پدیده می‌شود به نوعی که این فرونشست‌ها به تاسیسات زیرزمینی مانند خطوط ریلی، دکل های فشار قوی برق آسیب وارد کرده و حتی می‌تواند به فرو ریختن ساختمان‌ها منجر شود.
معابر امروزی شهرهای کشور حتی جوی‌های کوچک شهری نیز آسفالت وسیمان کشی شده است، بدین ترتیب درصورت بارش باران، آب به زمین منتقل نمی شود که این مسئله نیز در کاهش سطح آب زیرزمینی نقش دارد
کارشناس فیزیولوژی آب و خاک بخشی از این پدیده را نشانه‌ای از دخالت‌های بشری در طبیعت برشمرد و گفت: گذشتگان با هوشمندی بسیار در سطح شهر اصفهان نهرهایی ایجاد کردند که هم به تغذیه آبهای زیرزمین کمک می‌کند و هم از وقوع سیلاب هنگام طغیان رودخانه زاینده رود پیشگیری می‌کرد.
وی ادامه داد: این در حالی است که معابر امروزی شهرهای کشور حتی جوی‌های کوچک شهری نیز آسفالت وسیمان کشی شده است، بدین ترتیب درصورت بارش باران، آب به زمین منتقل نمی شود که این مسئله نیز در کاهش سطح آب زیر زمینی و رویدادهای پس از آن نقش قابل توجهی داشته است.
فراست با بیان اینکه به طور خلاصه حفر چاه‌های متعدد و استحصال بی‌رویه آب دو عامل اصلی برای وقوع پدیده نشست زمین است، اضافه کرد: هم اکنون دشت کبودرآهنگ همدان، ورامین، نظرآباد، دشت تهران، دشت مشهد و نیشابور، دشت‌های استان کرمان، اصفهان و قزوین در شرایط بحرانی ایجاد فروچاله‌ها و فرونشست قرار دارند که باید برای این امر چاره‌اندیشی درستی شود.
۲۳۰ دشت حاصلخیز کشور در خطر بحران فرونشست زمین
امروزه به دلیل عدم جدی گرفتن هشدارهای کارشناسان محیط زیست ۲۳۰ دشت حاصلخیز کشور در خطر بحران فرونشست زمین قرار گرفته است و این خطر برای اصفهان به اندازه‌ای جدی است که کارشناسان از امکان ناپدید شدن این شهر کهن باستانی در صورت بی توجهی به بحران پیش رو سخن می‌گویند.
پدر علم کویر شناسی ایران در این ارتباط با بیان اینکه نشست زمین یا ایجاد فروچاله در زمان‌های پیش از انقلاب نیز رخ داده است اما اکنون شکل جدی‌تری به خود گرفته است، به مهر می‌گوید: یکی از مهم‌ترین دلایل ایجاد فرونشست زمین برداشت اضافی از آبهای زیرزمینی است.
پرویز کردوانی با بیان اینکه حفر چاه در یک دوره زمانی و دهه ۴۰ در حالی آغاز شد که آن زمان ۹۰ درصد حفر چاه‌ها بیهوده و بدون نیاز ضروری بوده است، تاکید کرد: این روند به اندازه‌ای ادامه یافته است که امروز حفر چاه‌های عمیق جایگزین چاه‌های نیمه عمیق و سطحی شده است.
اصفهان نیز وضعیت خطرناکی از نظر نشست زمین دارد، امروزه به دلیل ایجاد شبکه فاضلاب خطر فرونشست زمین چند برابر شده است چراکه باقیمانده آبهای جاری به آبهای زیرزمینی وارد نمی‌شود
وی بیان داشت: در واقع حفر چاه های عمیق و نیمه عمیق در مناطق روستایی و شهری موجب پایین رفتن سطح آبهای زیرزمینی می‌شود و از سویی پوسیدگی لوله‌های آب در مناطق شهری نیز مزید بر علت شده است.
پدر علم کویر شناسی ایران با بیان اینکه در مناطقی که دارای نیروگاه است فرونشست زمین چند برابر شده است، افزود: در هر منطقه نیروگاه وجود داشته است به اندازه آب چندین روستا حلقه چاه زده می‌شود که به دلیل بلعیدن آبهای زیرزمینی درفرونشست زمین موثر است.
وی با بیان اینکه اصفهان نیز وضعیت خطرناکی از نظر نشست زمین دارد، گفت: امروزه به دلیل ایجاد شبکه فاضلاب خطر فرونشست زمین چند برابر شده است چراکه باقیمانده آبهای جاری به آبهای زیرزمینی وارد نمی‌شود.
امکان کشاورزی در زمین‌های دچار فرونشست از میان می‌رود
کردوانی با اشاره به تبعات ناشی از فرونشست زمین ابراز داشت: این پدیده موجب تخریب تاسیسات زیربنایی و خم شدگی در لوله‌های شبکه‌های گاز و آب می‌شود ضمن اینکه زمین‌های فرونشستی حالت آبگیری خود را از دست داده و امکان کشاورزی در آنها از میان می‌رود.
وی اضافه کرد: رانش زمین و پیدایش زلزله‌هایی که در این سالها به شکل پس لرزه‌ها و زمین لرزه‌های شدید در جای جای ایران مشاهده شد یکی از دستاوردهای ناگوار نشست زمین است.
چرخه جلوگیری از حفر چاهِ روستایی و مهاجرت بی رویه به فرونشست زمین ختم می‌شود
پدر علم کویر شناسی ایران با بیان اینکه وزارت نیرو اولویت آب را برای مصارف شرب شهری و صنعت در نظر گرفته است و مابقی آن برای کشاورزی استفاده می‌شود، تاکید کرد: گاه چند برابر چاه‌هایی که حفر آن در روستاها غیرمجاز شمرده می‌شود در شهرها ایجاد و موجب فرونشست زمین به دلیل استفاده بی رویه از آب های زیرزمینی شده است.
پدر علم کویر شناسی ایران اضافه کرد: از سوی دیگر این اقدام موجب سرازیر شدن جمعیت روستایی به شهر می‌شود و در ادامه این روند با ازدیاد جمعیت شهری سد زدن نیز دیگر جواب‌گو نخواهد بود و چرخه حفر چاه‌های بی رویه ادامه پیدا می‌کند.
حفر چاه نه تنها مشکل بی آبی اصفهان را حل نخواهد کرد بلکه نشست زمین ناشی از این امر در شهرهای تاریخی مانند اصفهان خطر از بین رفتن آثار باستانی و تاریخی اصفهان را نیز در پی خواهد داشت
وی خطر حفر چاه‌های متعدد را تنها در فرونشست زمین محدود ندانست و تاکید کرد: خشک شدن چندین هزار رشته قنات، شور شدن آب چاه‌ها دریاچه و رودخانه و مشکل کاشت گیاهان حساس به شوری مانند گندم، گوچه خیار، تبدیل کویرها با هزاران خاصیت زیستی به بیابان، کاهش آب رودخانه‌ها و خشک شدن رودهایی مانند زاینده رود و بیابان زایی در دشت‌ها معضلاتی است که پایین رفتن آبهای زیرزمینی در بر دارد که برخی از این معضلات خود در ادامه چرخه خود بار دیگر به معضل فرونشست زمین ختم می‌شوند.
حفر بی‌رویه چاه‌ها و اتمام آبهای زیرزمینی بری آیندگان
وی تصریح کرد: در واقع بشریت همچون بسیاری از دیگر اقدامات اشتباه خود برای رفع معضل خشکسالی از راهی اشتباه وارد شده است که هم آیندگان را با مشکل اتمام آبهای زیرزمینی مواجه می‌سازد و هم خطراتی همچون فرونشست را رقم زده و مجبور به پر کردن چاه‌های دست ساز خود شده است.
آثار باستانی نصف‌جهان در خطر دفن در زمین
وی اضافه کرد: حفر چاه نه تنها مشکل بی آبی اصفهان را حل نخواهد کرد بلکه نشست زمین ناشی از این امر در شهرهای تاریخی مانند اصفهان خطر از بین رفتن آثار باستانی و تاریخی اصفهان را نیز در پی خواهد داشت.
کردوانی تاکید کرد: باید برای جبران کمبود آب راه‌های دیگری مانند استفاده از ابزار آب تجاری، آب مجازی یعنی آب گرفته شده از رطوبت هوا، کاشت محصولاتی با کمترین آب و دارای بازار مناسب فروش، جایگزینی پساب با چاه‌های کشاورزی در دشت‌های ممنوعه و دیگر راهکارها مدنظر قرار گیرد.
رهاسازی طبیعت برای برگشت به چرخه طبیعی بهترین درمان برای محیط زیست
وی اضافه کرد: اگر فرهنگ سازی در خصوص مصرف بی رویه آب های زیرزمینی آغاز نشود و روند به همین شکل پیش برود خطر نشست زمین در جای جای کشور از جمله اصفهان قطعی است.
دخالت‌های بشری سال‌هاست آنچنان حال و هوای طبیعیت را دگرگون ساخته است که کارشناسان محیط زیست معتقدند رهاسازی طبیعت به حال خود، بهترین درمان برای دردهای عمیق طبیعت از کوه، دریا، رودخانه و جنگل است.
روزی سیل و زلزله، نام پدیده‌های طبیعی و بدون دخالت دست بشر را بر پیشانی خود داشت اما امروز سیلاب‌های مکرر تنها حاصل تصورات و تصمیم‌گیری‌های اشتباه بشری از سامان بخشیدن به مسیر بارش‌های طبیعی است.
کارشناسان معتقدند زمانی که رودخانه‌ها در مسیر خود جریان داشته باشند و مسیر جریان‌های بارشی به سمت آبخوان‌ها، چاه‌ها و زیرزمینی مسدود نشود احتمال وقایعی همچون سیل، فرونشست زمین و خشکسالی به یقین کمتر می‌شود چرا که طبیعت خود مسیر زندگی را بهتر از بشری از بر است که تنها با غرور بیجای خود بر طبیعتِ خداوندی فخر می‌فروشد.
