سینمای ۱۰۰ ساله ترکیه در یک نما/ فیلم‌های مستقل و هنری می‌درخشند

گروه هنر: تاریخ کشور ترکیه پر بار و آکنده از داستان های شنیدنی است و عناصر نامتجانسی که بر تارک تاریخ کشور ترکیه نقش بسته بر سینمای این کشور نیز تاثیر گذاشته است.

مسیری که سینمای ترکیه پیموده منفک از تاریخچه جمهوری ترکیه نیست. این مسیر با سیاست، تغییرات اجتماعی، خرافات، ترس ها، از دست دادن کشور به دلیل مهاجرت ها در هم تنیده شده است و از آنجا که در بزنگاه های تاریخی همیشه هنر ملهم از واقعیت بوده سینمای ترکیه هم همین مسیر را رفته است.

نخستین فیلمی که در ترکیه به نمایش درآمد در سال ۱۸۹۶ بود. در سال های ۱۹۲۰ دو کمپانی سکان سینمای ترکیه را بر عهده داشتند و فیلم ها وارداتی بودند. در سال های ۱۹۳۰و ۱۹۴۰ کارگردان تئاتر موشین ارطغرل دست خالی هویت سینمای ملی ترکیه را ساخت. او در سال های ابتدایی ۱۹۵۰، Yesilcam را بنیان گذاشت. این اصطلاحی است که برای سینمای ترکیه به کار می بردند. در سال های ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ سینمای ترکیه رونق گرفت و سالانه بیش از ۳۰۰ فیلم در این کشور تولید می شد. در سال های ۱۹۸۰ این رقم کاهش پیدا کرد. سال های ۱۹۹۰ دوران سختی سینمای ترکیه بود اما در سال های ۲۰۰۰ سینمای مستقل ترکیه با تولید فیلم های بیشتری رونق پیدا کرد.

منابع رسمی اعلام کردند که نخستین فیلم تاریخ سینمای ترکیه مستند «نابودی بنای یادبود روسیه در سن استفانو» در سال ۱۹۱۴ است. نخستین فیلم ناطق ترکیه «ازدواج همت آقا»  محصول ۱۹۱۶ است. در این دوران کمپانی ایپک فیلم و کمال فیلم بیشتر فیلم ها را تهیه می کردند. این دو کمپانی آرام آرام صنعت سینمای ترکیه را گسترش دادند.

در صنعت سینمای ترکیه موشین ارطغرل را به عنوان کسی می‌شناسند که به صنعت سینمای ترکیه سر و شکل داد. او در سال ۱۸۹۲ چشم به جهان گشود و پیشگام کارگردانی و بازیگری در تئاتر ترکیه بود و سپس به سینما ملحق شد. موشین در سال های ۱۹۲۰ به سینمای ترکیه پیوست و سالیان طولانی پیشگام سینما بود. کارنامه کاری او طیف گسترده ای از ژانرها را دارد از کمدی گرفته تا درام. او رمان ها را به فیلم تبدیل می کرد و بخاطر آثار  ارطغرل بود که مردم ترکیه به سینما رفتن خو گرفتند.

سلطه ارطغرل بر سینمای ترکیه در سال های میانی ۱۹۴۰ با ورود فیلمسازان جوانی که پیشینه تئاتری نداشتند از بین رفت. در سال ۱۹۴۳ تنها یک فیلم در ترکیه ساخته شد که کارگردانش ارطغرل بود اما در سال ۱۹۴۷ این رقم به ۱۲ فیلم رسید. فیلمسازانی مانند سادان کامیل و فرخ کنچ به سینمای ترکیه تنوع آوردند. تشکیل انجمن تهیه کنندگان سینما به تهیه کنندگان فرصت همکاری های مشترک داد. نخستین جشنواره سینمایی ترکیه در سال ۱۹۴۸ راه اندازی شد تا به تبلیغ سینمای ترکیه بپردازد. در این سال ها برای رونق سینمای ترکیه گام های مثبتی برداشتند.

با افزایش تولیدات سینمای ترکیه مخاطب سینما نیز بیشتر شد و کمپانی های جدید تولید فیلم تاسیس شدند. در این سال ها فیلم های مهمی در تاریخ سینمای ترکیه به تولید رسیدند که سبک های مختلف و متمایزی داشتند.

 فیلم هایی مانند «کانون نامینا» ساخته لطفی آکاد، زبان سینمایی جدیدی را در ترکیه به وجود آورد و از فیلم های ایستای دهه های گذشته فاصله گرفت. در سال های ۱۹۵۰ عاطف ییلماز وارد عرصه فیلمسازی شد که نام کلیدی در تاریخ سینمای ترکیه است. ییلماز صدها فیلم ساخت؛ از ملودرام های سنگین گرفته تا فیلم های شخصی تر. او یکی از چهره های مطرح سینمای ترکیه است.

در این سال ها تهیه کنندگان دنبال فیلمنامه های نو، بازیگران و فیلمسازان جدید بودند بنابراین در این سال ها گرایش هایی جذاب و نویی در سینمای ترکیه به وجود آمد که  این روند تا مدت ها ادامه داشت.

مانند هالیوود که شخصیت های ادبی و نویسندگان گاهی وارد حیطه فیلمنامه نویسی می شدند در سینمای ترکیه نیز این گرایش پدید آمد و نمایشنامه نویسان مشهوری مانند هلدون تانر به سینما گرویدند. در سال های ۱۹۵۰ خوانندگان مشهور نیز به بازیگری روی آوردند و خوانندگانی مانند زکی مورن در فیلم های متعددی نقش آفرینی کردند.

در همین سال‌ها کم کم ستارگان ترکی متولد و اکرم بورا، یبولماز گونی، گوکسل آرسوی وارد صنعت سینمای ترکیه شدند. در این سال ها ستارگان زن نیز خوش درخشیدند که ترکان سورای، گونول یازار از جمله آنها بودند.

دهه ۱۹۶۰ با کودتا در ترکیه آغاز شد، اما این تغییرات سیاسی تاثیری بر سینما نگذاشت. بیش از ۵۰ کارگردان در این سال ها فیلم می ساختند. کونیت آرکین به عنوان یک سوپر استار برای اولین بار مقابل دوربین قرار گرفت و نام های شناخته شده به فعالیت ادامه دادند.

سال های۱۹۶۰ دوران تولید فیلم های «بزن برو» ای است. فیلم هایی که ظرف سه روز به تولید می رسیدند. تهیه کنندگان دنبال متن های عامه پسند بودند که بتوان از آنها اقتباس کرد. فوتو رمان ها و کتاب های مصور دستمایه فیلم ها شدند. فیلم های ابرقهرمانی در سینمای ترکیه به تولید رسیدند. اقتباس های ترکی از کتاب های مصوری مانند فلش گوردن، فانتوما و سوپرمن به نمایش عمومی درآمدند که اقتباس های ارزانی بودند.

در سال های ۱۹۷۰ هر سال به طور میانگین ۲۵۰ فیلم تولید می شد. این میزان فیلم را ۵۰ فیلمساز می ساختند. بعضی از آن فیلم ها مدل «بزن برو»ای بود. در این دوران ژانر «Arabsek» در سینمای ترکیه به وجود آمد.

سینمای ترکیه در عرصه بین المللی شهرت چندانی نداشت. اما در سال  های ۱۹۶۰ اتوبوس ساخته تونک اوکان در جشنواره ها ی متعددی به نمایش در آمد و Arkadas/دوست(یبولماز گونی) مدل جدیدی از درام های اجتماعی را به سینمای ترکیه معرفی کرد   .با پایان دهه ۷۰ سینمای ترکیه چندین فیلم معتبر تولید کرده بود که در تاریخ سینمای ترکیه ماندگار شدند.فیلم هایی مانند هاکاری ساخته بیر مویسم که جوایز متعددی برد.

در سال های میانی ۱۹۷۰کمدی های سخیف رونق ویژه ای پیدا کرد و دوران سختی برای  عده ای از فیلمسازان رقم زد.

سال های ۱۹۸۰ دهه تلخی برای سینمای ترکیه است. دومین کودتای سیاسی و نوارهای ویدیویی تاثیر منفی بر سینمای ترکیه گذاشتند. در این سال ها تماشاگر فیلم های ترکی کم شد. این سختی برای بازیگران زن و مرد ترکیه هم بود. سیستم ستاره سازی که در سال های ۱۹۴۰ در ترکیه به راه افتاد رفته رفته از بین رفت. در این دهه چندین جشنواره سینمایی به راه افتاد که مخاطب خاص داشت. آنها دنبال کشف استعدادهای نو بودند. با راه افتادن شبکه های خصوصی تلویزیون و فنآوری فیلم های ویدیوییU کارگردان های ترک رو به تولیدات ارزان آوردند. مخاطب این فیلم ها کارگران ترک مهاجر در کشور آلمان بودند که می خواستند یاد و خاطره وطن را حفظ کنند. تولید فیلم های ترکی به شدت کاهش پیدا کرد و این روند تا سال های ۲۰۰۰ به همین منوال ادامه داشت.

فیلمسازانی مانند عاطف ییلماز به ساختن فیلم هایی با مضامین جذاب ادامه دادند. فیلم های ییلماز در این دوران به زنان در جامعه ترکیه می پرداخت. در سال های ۱۹۸۰ ممیزی نقش کلیدی در سینما ایفا کرد. تا سال های ابتدایی ۱۹۹۰ همین روند بود و مشکلاتی را ایجاد می کرد. نمایش فیلم «جاده» ساخته ییلماز گونی که به موضوع زندانیان کردی می پرداخت که به خانه بر می گردند تا مدت ها (سال ۱۹۹۹) در ترکیه ممنوع بود در حالیکه «جاده» از جشنواره فیلم کن برنده نخل طلا در سال ۱۹۸۲ شده بود.

در سال های میانی ۱۹۹۰ سازمان اروپایی «اروپین فیلم فاند یورو ایمیجز» به فیلمسازان جوان کمک کرد. این سال ها شروع تغییراتی است که از سال ۲۰۰۰ به آن سو تاثیرش را بر سینمای ترکیه نشان می دهد. فیلم هایی مانند «راهزن» ساخته یاوز ترگل و محصول ۱۹۹۶ و «ویزونتل» ساخته ییلماز اردوغان محصول ۲۰۰۱ نشان از علاقه تماشاگران ترک به تولیدات محلی دارد.

در حالی که فیلمسازانی مانند نوری بیلگه جیلان، زکی دمیرکوبوز، درویش زعیم به شکل گیری سینمای هنری ترکیه در این سال ها کمک کردند سمیح کاپان اوغلو یکی دیگر از چهره های مطرح سینمای هنری ترکیه است و یسیم اوستان اوغلو و رها اردم دو چهره مطرح دیگر فیلم های هنری این روزهای ترکیه هستند که نمی توان تاثیر آنها را بر صنعت سینمای این کشور نادیده گرفت.

در همین سال ها استانداردهای تکنیکی فیلم های عامه پسند ترکیه بهتر شد و می توان گفت حماسه های تاریخی مانند «فتح ۱۴۵۳» و مجموعه «دره گرگ ها» به لحاظ تکنیکی کم از آثار هالیوودی ندارند.

در این سال ها سینمای مستقل ترکیه با تولید فیلم‌های بداهه پردازانه مانند «مردان روی پل» Koprudekiler و درام های کم هزینه مانند «بی عیب و نقص ها» ساخته رامین متین نشان داد می شود با بودجه ناچیز فیلم های جذاب ساخت.

فیلم های کم هزینه سینمای ترکیه از سینمای جریان اصلی کاملا متمایز است. دو سال پیش نوری بیگله جیلان برای «خواب زمستانی» نخل طلا کن را برد و «عسل» ساخته سمیح کاپان اوغلو برنده خرس طلایی جشنواره برلین شد.

در حال حاضر سینمای مستقل ترکیه به مراتب شهرت بیشتری از سینمای جریان روز آن کشور دارد. هر ساله جشنواره های متعددی در ترکیه برگزار می شود که جشنواره فیلم استانبول معتبرترین جشنواره سینمایی این کشور است.