اندر حکایت سوداگری واسطه‌گران مالی بازار ایران همین بس که بازی با سرمایه‌های ملت را در شمایل گسترش شبکه شعب خود دنبال می‌کنند؛ آن‌هایی که هر روز بر حجم دارایی‌های غیردرآمدزایشان افزوده می‌شود و بر رشد قارچ‌گونه‌شان کسی نظارت نمی‌کند.
این روزها در کمتر خیابانی است که رد شوی و ردی از بانک یا مؤسسه مالی نبینی؛ رقابت بانک‌ها برای راه‌اندازی شعبه قابل تأمل است و البته گاهی شاهد حضور چند شعبه از یک بانک در فاصله‌های کم از یکدیگر هستیم که این هم در نوع خود قابل توجه است، البته باید دید برای این کار چه توجیهی دارند.
طبق آمار دیتابیس بانک جهانی سرانه شعب بانک در ایران به ازای هر 100 هزار نفر در سال‌های 2011، 2012 و 2013 به ترتیب 29.2، 26.8 و 27.7 بوده، یعنی در سال 2013 به ازای هر 100 هزار نفر 27.7 شعبه بانک در ایران فعالیت داشته است؛ این آمار وقتی جالب‌تر می‌شود که آن را با کشورهای صاحب اقتصادهای برتر مقایسه کنیم.
سرانه شعب بانکی به ازای هر 100 هزار نفر در ایران طی سال 2013 حتی بیشتر از انگلیس با 22.3، ترکیه با 20.1 و چین با 7.8 بوده است؛ این آمار در ژاپن و آمریکا نیز هر دو برابر با 33.9 بوده و البته سال‌های اخیر آمریکا با کاهش این رقم و ژاپن با روند ثابت آن مواجه بوده‌اند.
سودآوری، منطق واسطه‌گران پولی بازار ایران شده که رسالت اصلی خود را فراموش کرده و کارآیی چندانی برای نظام پولی کشور ندارند. آن‌هایی که دیگر در پروسه تولید مشارکت آن‌چنانی نداشته و در حرکتی لجام‌گسیخته به فکر اندوختن دارایی و ایجاد شعبه‌های مدرن و لوکس هستند.
با وجود اینکه کارشناسان و صاحب‌نظران اقتصادی همواره نسبت به گسترش بی‌رویه شعب بانک‌ها در کشور هشدار داده و معتقدند تعداد شعب بانک‌ها تناسبی با اقتصاد کشور ندارد، اما گویی صنعت بانک‌داری کشور حساب خود را از جامعه جدا کرده و هرگاه بخواهد و منافعش تأمین شود به تزریق یا جمع‌آوری پول از بازار می‌پردازد و منابع و سرمایه‌های خود را به جای سوق دادن به سمت تولید و ایجاد اشتغال به تأسیس شعب اختصاص می‌دهد.
سئوال اساسی این است که آیا توسعه تعداد بانک‌ها و شعب آن‌ها متناسب با افزایش خدمات سرمایه‌گذاری و پولی بوده یا خیر که این موضوع جای بحث دارد؛ هر چند غیررقابتی بودن فضای بانکی و پولی کشور تقریباً و تا حدودی این موضوع را رد می‌کند که بانک‌های جدید خدمات بهتر و متنوع‌تری را ارائه می‌دهند.
البته استان کرمانشاه نیز با این مشکل به نوعی دست به گریبان است و در حالی که جمعیت استان در حال حاضر حدود 2 میلیون نفر است، به‌طور میانگین به ازای هر 4 هزار نفر یک شعبه بانک مشغول فعالیت است و فاصله چندانی با آمار کشوری ندارد.
«وال استریت» شاید بهترین نام برای خیابانی تقریبا 700 متری باشد که حریم اطرافش را ساختمان‌های لوکس و رنگارنگ احاطه کرده است؛ مسیر چهارراه بسیج کرمانشاه به سمت میدان آزادی و اطراف این میدان در شهر کرمانشاه که طی کردن پیاده آن جمعاً 20 دقیقه هم طول نمی‌کشد شاهد حضور حدود 30 شعبه بانک است!
*فعالیت 482 شعبه بانک و مؤسسات مالی در کرمانشاه
اظهارات چندی پیش جهانبخش کهریزی، مدیرکل اقتصاد و امور دارایی استان کرمانشاه حکایت از فعالیت 251 شعبه بانک دولتی، 171 شعبه بانک خصوصی و 60 شعبه موسسات مالی در استان کرمانشاه دارد؛ 482 شعبه بانک و مؤسسه مالی برای استانی با جمعیت حدود 2 میلیون نفر!
وی با اشاره به نظارت‌های موجود بر فعالیت شعب مؤسسات مالی، متذکر شد: مؤسسات مالی همواره مورد بازرسی قرار گرفته و در صورت بروز خطا به آن‌ها اخطار کتبی داده می‌شود و در صورت مشاهده تخلف، مراتب برای پیگیری به مقامات مدیریت کلان بانک یا موسسه مربوطه و در نهایت به مقامات بانک مرکزی اعلام می‌شود.
*تعداد زیاد شعب بانکی نشان از یک تناقض نهادی است /لزوم تأسیس شورای عالی مسئولیت اجتماعی
سهراب دل‌انگیزان از اقتصاددانان کرمانشاهی است که معتقد است مسیر چهارراه بسیج تا میدان آزادی شهر کرمانشاه به «وال‌استریت» این شهر تبدیل شده است؛ وی با انتقاد از تعداد شعب بانک‌های مختلف که تعداد آن‌ها به 30 شعبه می‌رسد، ارزش تخمینی اموال آن‌ها در این قسمت را بیش از 500 میلیارد تومان عنوان کرد و گفت: این امر در حالی است که مشکل سرمایه در گردش واحدهای تولیدی استان با 300 میلیارد تومان رفع می‌شود.
این عضو هیئت علمی دانشگاه رازی کرمانشاه این موضوع را یک تناقض نهادی و نشان‌دهنده غفلت بانک‌ها از مسئولیت اجتماعی خود می‌داند و تأسیس شورای عالی مسئولیت اجتماعی در مرکز را به‌عنوان پیشنهاد برای رفع این موضوع مطرح می‌کند.
وی معتقد است، این شورای علاوه بر تأمین سرمایه در گردش در مجبور کردن بانک‌ها به اختصاص زیر 40 درصد دارایی‌های خود به ملک، سهام و اموال غیرنقد نقش‌آفرین می‌شود و بانک‌ها نیاز دارند در این حوزه توسط یک نهاد اداره شوند، چراکه آن‌ها در قبال محیط زیست، توسعه پایدار سرمایه اجتماعی مسئولیت دارند.
از دیدگاه این کارشناس مسائل اقتصادی برای اینکه از بانک‌ها بخواهیم که از نگاه سوداگرایانه به سمت نگاه مسئولیت اجتماعی حرکت کنند باید شورای مذکور را در کشور تشکیل داد.
*وقتی تمرکز شعب بانکی در یک منطقه برای مشتریان امتیاز تلقی می‌شود!
سرپرست یکی از شعب بانک‌های موجود در چهارراه بسیج شهر کرمانشاه در گفت‌وگو با خبرنگار فارس در کرمانشاه، تمرکز بانک‌ها در خیابان مذکور را یک امتیاز دانست و گفت: همان‌گونه که مردم برای خرید سایر کالاها طی کردن یک مسیر مشخص با انواع و اقسام کالاها را بر طی چند خیابان ترجیح می‌دهند و این تعداد شعب نیز از دیدگاه مشتریان یک امتیاز محسوب می‌شود.
وی در مورد وجود شعب فراوان بانک در این منطقه اظهار کرد: در این خیابان اغلب ساختمان‌های مرکزی بانک‌ها قرار دارد و کارهای مشتریان تمام شعبه‌های استان که از حد و حدود شعب بالاتر است، بررسی می‌شود.
این کارشناس مسائل اقتصادی معتقد است، در هر صنفی تمرکز و تجمع مشاغل برای شاغلان آن حیطه سخت‌تر است، چون رقبا به آن‌ها نزدیک‌ترند، اما برای مشتریان جذاب و خدمات آن‌ها قابل مقایسه است.
وی با بیان اینکه بازار بانک‌ها در ایران چندان رقابتی نیست که جذابیتی برای مشتریان ایجاد کند، گفت: بانک‌ها محدود و بازار غیررقابتی شده است.
این مسئول در مورد مقایسه بین تعداد شعب بانک در ایران و سایر کشورها نیز بیان داشت: در کشورهای توسعه‌یافته با تعداد پایین شعب بانک، مراجعه‌ای برای دریافت پول نقد صورت نمی‌گیرد و یکی از بزرگ‌ترین مشکلات کشور دریافت وجوه است.
*تعدیل تعداد شعب با پیشرفت سیستم بانک‌داری
وی با بیان اینکه با پیشرفت سیستم بانک‌داری تعداد شعب نیز تعدیل می‌شود، اضافه کرد: در گذشته در هر شعبه بانک 36 کارمند مشغول فعالیت بود، اما امروز این آمار حتی به 10 نفر کاهش یافته است.
این فعال عرصه بانک‌داری بیان داشت: تعداد شعب نه به سیاست بانک‌ها، بلکه به خدمات بانکی غیرحضوری بستگی دارد و کاهش شعب مستلزم آموزش مردم برای بانک‌داری غیرحضوری و البته ارتقای امنیت سیستم برای جلب اعتماد مشتریان است.
وی در مورد ورود بانک‌ها به بازار مسکن در پی احداث شعب مختلف نیز گفت: البته نمی‌توان ملکی که بانکی چند سال پیش اقدام به خرید آن کرده و با ارزش افزوده همراه بوده سرمایه‌گذاری تلقی کرد؛ هر چند دولت دستور داده تا بانک‌ها املاک مازاد خود را بفروشند، اما به‌دلیل رکود بر بازار مسکن برخی اموال آن‌ها بلااستفاده مانده است.
توجیه تعداد زیاد شعب در یک مکان با عنوان امتیاز برای جذب مشتری آن هم در غیاب یک بازار رقابتی بین بانک‌ها را می‌توان با منطق اقتصادی سنجید که چه تبعاتی داشته و دارد؛ اما در پشت لجام‌گسیختگی شبکه بانکی کشور شاید هیچ منطقی نباشد. به نظر می‌رسد توسعه به‌کارگیری بانک‌داری الکترونیک در کشور و البته اعتمادسازی در بین مردم و ارتقای امنیت این سیستم، تمایل مردم برای مراجعه حضوری به بانک و میل بانک‌ها در افزایش شعب را کم می‌کند.
