با توجه به اين مسأله، ارتقاي سلامت افراد سالمند و جلوگيري از بروز عوارضي كه باعث كاهش كيفيت زندگي اين افراد مي‌شود، از اهميت ويژه‌اي برخوردار است؛ چراكه در صورت بروز بيماري يا هر مشكلي براي اين افراد، هم خود سالمندان با مشكلات عديده‌اي روبه‌رو خواهند شد و هم فشارهاي مختلف و هزينه‌هاي فراواني به خانواده و جامعه تحميل مي‌شود.
يكي از مشكلات شايع در اين افراد، شكستگي لگن (اطراف مفصل ران) است كه اكثرا به دنبال زمين خوردن سالمندان بروز مي‌يابد و در اغلب اين افراد عامل زمينه‌ساز اين شكستگي‌ها، پوكي استخوان است.
بيشتر سالمنداني كه دچار شكستگي لگن مي‌شوند، تحت عمل جراحي قرار مي‌گيرند و بسياري از آنها با ناتواني و عوارض شديدي روبه‌رو مي‌شوند.
سازمان جهاني بهداشت (WHO) تعداد موارد شكستگي لگن تا سال 2050 را 3.6 ميليون مورد پيش‌بيني مي‌كند كه اين نسبت در مقايسه با سال 1990، سه برابر است.
لازم به ذكر است زنان سالمند خصوصا پس از يائسگي به دليل پوكي استخوان ناشي از كاهش هورمون‌هاي جنسي، بيش از مردان در معرض خطر شكستگي لگن قرار مي‌گيرند.
علاوه بر اين، شكستگي لگن در افراد مسن بر اثر كمبود ويتامين D، كلسيم و پوك‌شدن استخوان‌ها ايجاد مي‌شود. همچنين سابقه خانوادگي، استعمال سيگار و تحرك نداشتن، ضريب ابتلا به شكستگي لگن را افزايش مي‌دهد.
شكستگي لگن را مي‌توان به شكستگي حلقه لگني و شكستگي‌هاي اطراف مفصل ران تقسيم‌بندي كرد كه معمولا به دنبال حوادثي مانند سقوط از ارتفاع، تصادف يا حتي يك زمين خوردن ساده ايجاد مي‌شود.
شكستگي اطراف مفصل ران انواع مختلفي دارد و مهم‌ترين آن شكستگي گردن استخوان ران و اينترتروكانتريك است.
علائم شکستگی لگن در سالمندان
بیمار معمولا فرد مسنی است که به دنبال زمین خوردن، توانایی ایستادن و راه رفتن را از دست می‌دهد. درد شدیدی را در ناحیه لگن و کشاله ران احساس می‌کند که با فشار موضعی در ناحیه شکستگی یا با حرکت دادن اندام تحتانی بیشتر می‌شود.
در افراد خیلی ناتوان، بخصوص آنها که قوای ذهنی‌شان قدری تحلیل رفته است، مهم‌ترین علامت شکستگی، ناتوانی در راه رفتن است نه درد. در فرد مسنی که تا به حال راه می‌رفته و ناگهان توانایی راه رفتن خود را به دنبال افتادن روی زمین از دست داده باید به این شکستگی شک کرد.
در معاینه بیماران دیده می‌شود اندام تحتانی سمت مبتلا، قدری کوتاه تر شده است؛ به این صورت که اگر هر دو اندام تحتانی این بیماران را در حالت خوابیده به پشت، به هم بچسبانیم، می‌بینیم یک پا قدری بالاتر از پای دیگر قرار گرفته است.
در این بیماران، اندام تحتانی مبتلا در حالت استراحت و دراز کشیده به پشت به سمت بیرون چرخیده است. شدت این کوتاهی اندام و چرخش پا به خارج بیش از چرخش به خارج در شکستگی گردن استخوان ران است.
تورم و خونمردگی در پوست روی شکستگی از دیگر علائم است که معمولا یکی دو روز پس از بروز شکستگی دیده می‌شود. خونمردگی در شکستگی گردن استخوان ران دیده نمی‌شود. تشخیص قطعی این شکستگی به وسیله رادیوگرافی ساده صورت می‌گیرد.
از زمین خوردن پیشگیری كنيد
شایع بودن زمین خوردگی روی سطوح هموار در گروه سالمندان به تفاوت سبک زندگی مردم کشور ما با کشورهای غربی در استفاده از فرش بستگی دارد.
زمین خوردن می‌تواند در هر محلی و هر زمانی اتفاق بيفتد. ولی اغلب افراد مسن (حدود 60 درصد) در خانه زمین می‌خورند.
بر این اساس، ایمن ساختن محیط خانه و درمان مشکلات زمینه‌ای در افراد مسن می‌تواند از درصد بالایی از شکستگی‌های لگن بکاهد.
به این منظور در تمام طول عمر بايد از تغذیه مناسب برخوردار بوده، تحت نظر پزشک از مکمل‌هایی که توصیه می‌شود (از قبیل قرص‌های کلسیم و ویتامین D) استفاده كنيد.
بررسی کنید آیا دچار پوکی استخوان هستید یا نه. ما این کار را معمولا از طریق بررسی دانسیته و تراکم استخوانی انجام می‌دهیم و از آنجا که این بیماری خطر شکستگی را بشدت افزایش می‌دهد به این بیماران توصیه می‌کنیم با مراجعه به یک متخصص ارتوپد حتما به درمان پوکی استخوان خود بپردازند.
اغلب کسانی که دچار اختلالاتی در سیستم عضلانی اسکلتی از قبیل آرتروز و روماتیسم هستند، در راه رفتن خود دچار مشکل می‌شوند.
در این مواقع باید تا حد امکان این مشکلات برطرف شود و بیماران را به سطح قابل قبولی از کیفیت حرکتی برسانیم. می‌توان از ورزش‌ها و اقدامات توانبخشی فراوان موجود استفاده كرد. توصیه مهم دیگر، استفاده از کفش مناسب و غیرلغزنده است.
یکی از مشکلاتی که ممکن است عامل زمین خوردن باشد، اشکالات بینایی است. به همین دلیل توصیه می‌شود، هر سال معاینات چشم صورت گيرد و در صورت تجویز عینک توسط پزشک، به طور منظم از آن استفاده شود.
داروها می‌توانند منجر به اختلال تعادل و مشکلات دیگری شوند که خطر زمین خوردن را افزایش می‌دهند. در مورد عوارض داروهایی که استفاده می‌کنید با پزشک خود مشورت كنيد البته بیمارانی که دچار آلزایمر هستند، ممکن است داروهای خود را نامنظم یا با دز بیشتر یا کمتر استفاده كنند که برخی اوقات منجر به بروز عوارضی مثل کاهش سطح هوشیاری و حتی افت ناگهانی فشار خون خواهد شد.
در کنار این مسائل توجه داشته باشید که مصرف سیگار و الکل، ریسک مشکلات قلبی ـ عروقی و اختلالات هوشیاری را بالا می‌برد.
در کنار اصلاح شرايط جسمی و رفع مشکلات زمینه‌ای، بهبود شرایط زندگی نیز می‌تواند از زمین خوردن سالمندان جلوگیری كند.
به عنوان مثال چیدمان وسایل خانه را طوری انجام دهید که احتمال زمین خوردن به حداقل برسد. وسایل مزاحم را از سر راه بردارید. از فرش هایی استفاده كنيد که خطر سر خوردن و افتادن روی آنها کمتر است.
نورپردازی خانه باید طوری باشد که نقاط تاریک خانه را کاهش دهد. بیماران مسن به علت تغییراتی که با افزایش سن در آنها رخ می‌دهد، ممکن است شب‌ها چند بار برای دستشویی رفتن از خواب بیدار شوند بنابراین در مسیر اتاق خواب تا توالت منبع نور مناسبی قرار داده تا در صورت نیاز از آن استفاده كنند.
در دستشویی و حمام میله‌هایی را به منظور تکیه‌گاه قرار دهید تا در صورت لیز خوردن، فرد بتواند به آن تکیه کرده، تعادل خود را حفظ كند.
عوارض جدي شكستگي لگن
عوارض کلی این شکستگی‌ها عبارتند از زخم بستر، عفونت ریوی، عفونت ادراری، لخته شدن خون در ساق و انتقال آن به ریه و دیگر نقاط بدن.
گاهی اوقات چند هفته پس از جراحی پیچ گذاشته شده در سر استخوان ران از سر خارج شده، جابه‌جا می‌شود. این عارضه بیشتر در کسانی که پوکی استخوان شدید دارند، شدت شکستگی در آنها زیاد است یا در کسانی که بدرستی عمل نشده‌اند، دیده می‌شود.
در صورتی که جابه‌جایی قطعات شکسته، پیچ و پلاک زیاد باشد، بیمار نیاز به عمل جراحی مجدد دارد که در عمل مجدد، پیچ و پلاک قبلی خارج شده شکستگی مجدد جا انداخته مي‌شود و با پیچ و پلاک جدید فیکس مي‌گردد.
عارضه بدجوش خوردن شکستگی در مواردی به وجود می‌آید که درمان جراحی برای بیمار انجام نشده یا حین جراحی قطعات شکسته، خوب جا نرفته باشند یا بعد از جراحی به هر علتی جابه‌جایی اتفاق افتاده باشد.
در این موارد اندام تحتانی مبتلا کوتاه‌تر مي‌شود و حالت چرخیده به خارج پیدا خواهد کرد. این تغییر شکل‌ها در اکثر مواقع کم بوده، کوتاهی اندام با کمی بلند کردن پاشنه کفش جبران می‌شود. در موارد تغییر شکل شدید بخصوص اگر بیمار جوان باشد، انجام عمل جراحی مجدد و استئوتومی لازم می‌شود. عارضه جوش نخوردن شکستگی در شکستگی‌های ناحیه اینترتروکانتریک کمتر اتفاق می‌افتد.
با این حال تعدادی از شکستگی‌های اینترتروکانتریک ممکن است جوش نخورد. درمان این عارضه جااندازی و فیکس کردن قطعات با پیچ و پلاک و در مواردی استفاده از پیوند استخوان است.
درمان را جدي بگيريد
بسیاری از افراد مسنی که دچار شکستگی در ناحیه اینترتروکانتریک ران می‌شوند، به علت کهولت سن یا داشتن بیماری‌هايی دیگر مانند فشار خون و بیماری قلبی یا دیابت، ریسک جراحی بالایی دارند. در بسیاری از این موارد ممکن است به علت ترس از خطر جراحی، بیمار یا همراهان وی در تصمیم برای عمل جراحی مردد باشند.
باید دانست عمل کردن این بیماران می‌تواند در بسیاری از آنها موجب عوارضی مانند زخم بستر، عفونت ادراری و ریوی و لخته شدن خون در اندام تحتانی شود که خود می‌تواند منجر به مرگ آنها شود.
همچنین افراد مسن با چند روز استراحت و راه نرفتن ممکن است به علت ضعیف شدن سریع عضلات لگن توانایی راه رفتن خود را برای همیشه از دست بدهند.
بنابراین در این بیماران توصیه کلی این است که به محض تشخیص شکستگی و در اولین فرصت، اقدامات طبی به منظور کنترل عوامل خطرساز مانند فشارخون یا دیابت انجام شده، بیمار تحت عمل جراحی قرار گیرد مگر این‌که شرايط بیماری‌های داخلی آنقدر خطیر باشد که عمل جراحی، حیات وی را تهدید كند.
نوع دیگر شکستگی‌های اطراف مفصل ران در افراد مسن، شکستگی گردن استخوان ران است که درمان آن همواره عمل جراحی است، ولی انتخاب نوع عمل جراحی بسته به شدت جابه‌جایی و سن بیمار متفاوت است. در شکستگی‌های بدون جابه‌جایی درمان همیشه به صورت فیکس کردن قطعات شکسته صورت مي‌گيرد.
در شکستگی‌های با جابه‌جایی مهم‌ترین معیار برای انتخاب نوع درمان، سن بیمار است. اگر فرد كمتر از 60 سال داشته باشد، درمان به صورت جااندازی و فیکس کردن قطعات با پیچ خواهد بود.
اگر سن بیمار بيش از 60 سال باشد، درمان به صورت خارج کردن سر استخوان ران و جایگزینی آن با یک سر فلزی صورت خواهد گرفت. به این نوع عمل جراحی، همی‌آرتروپلاستی و به وسیله فلزی استفاده شده، پروتز می‌گویند. (جام جم - ضميمه سيب)
دكتر عليرضا غزنوي - متخصص ارتوپدي، فلوشيپ ارتوپدي اطفال
