تولد دوباره زیر‌ سقف امید

 ایران اکونومیست-خماری، ترس و تنهایی شان را دیده اند، تولد دوباره شان را باور کرده اند و گذشته شان را بخشیده اند. همین است که حالا همگی زیر سقف سرای احسان امید جمع شده اند؛ مردانی که یک روز، یک جا بالاخره ایستاده اند مقابل سرنوشت؛ برگشته اند قبل از پایان؛ دورزده اند از لبه پرتگاه. دست دراز کرده اند سمت آخرین کمک قبل از سقوط. چنگ انداخته اند به آخرین طناب قبل از غرق شدن.

مردان روزهای نشئگی، شب های خماری. ساکنین همیشگی خیابان به وقت تاریکی در لحظه های انتظار، سکوت و تنهایی. مردانی که تا همین چند وقت پیش با تاریکی هوا سایه های خمیده شان قد می کشید کنج یک دیوار، سایه هایی که نای رفتن نداشتند، جای ماندن نداشتند. سایه ها اما حالا جان گرفته اند؛ سربلند کرده اند؛ ویران کرده اند و از نو ساخته اند.

مردان سرای امید؛ معتادان بهبودیافته تحت پوشش موسسات خیریه؛ مردانی مثل ساسان، مهرداد، قدیر، نعمت و... کارتن خواب هایی که یک شب یک نفر با یک ظرف غذا کنارشان ایستاد؛ نه! غذا بهانه بود؛ کارتن خواب هایی که یک شب یک نفر دستشان را گرفت و همراهی شان کرد تا زیر سقف سرای امید ... تا امروز؛ دقیقا همین امروز که روزشمار پاکی خیلی هایشان از شمارش گذشته...

روایت اول؛ مهرداد

45 ساله است؛ با سابقه 18 سال تخریب.216 ماه اعتیاد. مثل خیلی های دیگر از مواد سیاه شروع کرده و رسیده به سپید؛ سپیدی که روزگارش را از سیاه هم سیاه تر کرده؛ مثل خیلی های دیگر تا ته راه را رفته؛ همه چیزش را از دست داده. اول خانواده اش رفته اند؛ زن و دوفرزندش. جایی دور از او، دور از خاطراتش، اسمش، حرف هایش. رفته اند و دلش را هم برده اند برای همیشه. بعد دارایی اش رفته، خانه، ماشین، پول، بعدتر آبرو. آخری را وقتی حراج کرده که پای ثابت خیابان های شهر شده... مهرداد سه سال تمام، روز و شب، زمستان و تابستان را در خیابان گذرانده، کارتن خوابی کرده. روزهایی که فراموش نمی کند، فراموش نمی شوند: «آلوده بودم و اعتیادم روز به روز بیشتر می شد، زنم همیشه تهدید می کرد که این طوری ادامه بدهم می گذارد و می رود. آخرش یک بار که برگشتم خانه دیدم رفته، بچه ها را برداشته و با خودش برده. قاچاقی رفته بودند ترکیه، بعد هم یک کشور دیگر، جایی که دستم بهشان نرسد. رفتنشان بدترین ضربه بود، داروندارم را، خانه و ماشین و همه چیزم را ریختم پای مواد، دود کردم رفت هوا. بعد هم از بی جاو مکانی رفتم گوشه خیابان...» گوشه خیابان برای مهرداد از کوچه پس کوچه های مولوی شروع شده و به بیابان های خاوران رسیده؛ از تاریکی به تاریکی، از خماری به خماری: «رفتم مولوی چون همیشه از همان جا مواد تهیه می کردم، آدم هایش را می شناختم. یک سال و هشت ماه همان جا کارتن خواب بودم. بعد در یک دوره ای امنیتش را از دست داد، مامورها وقت و بی وقت می ریختند و باید فرار می کردیم. به خاطرهمین رفتم سمت خاوران.» خاوران شاید از این نظر امن تر بود، اما ترسی همیشگی را به دل مهرداد انداخت: «آدم نترسی بودم، اما از وقتی رفتم خاوران، هیچ شبی نشد که بدون ترس چشم هایم را ببندم...»

مهرداد یک سال و چهارماه شب ها با چشم های باز خوابیده است؛ با هوشیاری کامل؛ ترس از نزدیک شدن یک مزاحم، یک حیوان، یک غریبه: «آنقدر اتفاق های بدی برای آدم هایی که می شناختم در آنجا افتاده بود که خیلی وقت ها می گفتم برمی گردم داخل شهر، دوست داشتم بروم سمت بهارستان.»

اما کارتن خوابی هم قوانین خودش را دارد؛ قانون های نانوشته ای که مهرداد نمی توانسته زیرپا بگذارد: «بهارستان پاتوق یک عده خاصی بود، اگر می خواستی بین شان بروی باید باج می دادی. من هم هیچ چیزی نداشتم فقط به اندازه خرج موادم کار می کردم و درآمد داشتم. حتی خیلی وقت ها همان را هم نداشتم. دو روز خمار بودم...»

همین شده که همان جا مانده، روزها در کارگاه های چوب بری کارگری کرده و شب ها یک گوشه خوابیده، تا تابستان 93: «یک شب وقتی بچه های خیریه برای کارتن خواب ها غذای گرم آورده بودند عمو اکبر را دیدم. می گفت هر کسی دوست دارد از این وضع نجات پیدا کند با ما به سرای امید بیاید. همان لحظه تصمیم گرفتم با آنها بروم. از کارتن خوابی و آوارگی خسته شده بودم.»

حالا 9 ماه و 12 روز است که مهرداد پاک شده؛ پاک پاک. 9 ماه و 12 روز است که پوست انداخته، عوض شده، شده همان آدم قبلی؛ مهرداد قبل از اعتیاد، اما هنوز هم هر وقت روی نیمکت یک پارک، دور یک حوض آبی، روی سنگفرش سرد یک خیابان، چشمش گره می خورد به بچه هایی درست همسن و سال بچه های خودش، دلش می لرزد و پایش سست می شود برای ماندن. برای چند لحظه بیشتر دیدن. انگار آن بچه ها، بچه های خودش باشند. بعد دلش را می گذارد همان جا و برمی گردد سرای امید، بی دل و تنها.

روایت دوم؛ نعمت

نعمت سال ها کفاشی داشته جایی حوالی خانه پدری اش در خیابان هاشمی؛ در روزهای خوش قبل از اعتیاد. 27 سال از 50 سال عمرش را با مواد گذارنده؛ بی لحظه ای جدایی. حالا اما 3 ماه و 23 روز از پاکی اش می گذرد؛ نعمت حالا حکم آچارفرانسه سرای امید را دارد؛ بچه ها هر کاری داشته باشند به او می سپارند؛ از آشپزی و مکانیکی گرفته تا جوشکاری و برق کشی. کارهایی که یادگار دوران اعتیادش هستند؛ «از وقتی معتاد شدم، پدرم مغازه را از من گرفت، می گفت با این ریخت و قیافه توی مغازه باشی آبروی من را می بری. مادرم از غصه اعتیاد من مریض شد، افتاد گوشه خانه. اما با همان حال مریضش هوایم را داشت، دور از چشم پدرم به من پول می داد تا این که از دنیا رفت. دیگر دستم به جایی بند نبود، مجبور بودم برای خرج موادم هم که شده کار کنم. به خاطر همین هر کاری را تجربه کردم. خیلی جاها شاگردی می کردم تا دم غروب با پولش مواد بخرم و خودم را بسازم تا فردا.»

مادر که مرد، نعمت هم قید خانواده اش را زد؛ 6 سال به قول خودش رها زندگی کرد؛ بی قید و بند در گوشه خیابان: «پاتوقم دره فرحزاد بود. از همان روز اول رفتم فرحزاد. هیچ وقت هم به خانه برنگشتم، حتی الان هم از پدرو برادرهایم خبر ندارم.»

قصه نعمت اما به همین جا ختم نمی شود؛ نعمت چهار ماه پیش وقتی در دره فرحزاد رها بوده، اسم موسسه را شنیده؛ «هر هفته سه شنبه شب ها چند نفر می آمدند و بین بچه ها غذای گرم پخش می کردند، من همیشه غذایم را می گرفتم و می رفتم یک گوشه دنبال کار خودم، اما آن سه شنبه ماندم و به حرف هاشان گوش کردم، می گفتند اگر دوست داشته باشیم می توانیم به جایی که آنها برای ترک معتادان درست کرده اند برویم. من هم با آنها رفتم. البته اول بیشتر به خاطر این بود که در سرمای زمستان یک سقفی بالای سرم باشد.»

اما پایش که به سرای امید رسیده، خیلی چیزها عوض شده: «با این که هیچ اجباری برای ترک نبود، اما آنقدر حرف هایشان در من اثر کرد که تصمیم به ترک گرفتم. حالا 3 ماه و 23 روز است که پاکم. خودم خواستم که پاک بشوم و بقیه هم کمکم کردند. حالا دیگر آن نعمت وحشی دره فرحزاد نیستم که هیچ کس جرات نداشت نزدیکش بشود. عوض شده ام.»

روایت سوم: ساسان

57 ساله است؛ با سابقه 35 سال اعتیاد به تریاک و هروئین. پانزده ماه پیش یک روز، یک یکشنبه گرم پرسان پرسان خودش را رسانده به دفتر موسسه خیریه در بزرگراه نواب؛ جایی که شنیده بود به کارتن خواب ها پناه می دهند. رفته و به در بسته خورده، به یک جمله دوست نداشتنی؛ «موسسه فقط سه شنبه ها پذیرش دارد!»

جمله را شنیده و همانجا نشسته جلوی در موسسه: «گفتم تا سه شنبه همین جا می مانم، من که جایی را ندارم که بروم و برگردم. چه فرقی می کند اینجا بخوابم یا حوالی میدان قیام. همان شب مسئول پذیرش آمد و قبولم کردند. بعد هم چون از ناحیه زانو بشدت آسیب دیده بودم، من را فرستادند بیمارستان و بعد هم در سرای امید ماندگار شدم.»

پاکی اش حالا 14 ماهه شده؛ اتفاقی که همیشه منتظرش بوده: «من برای خودم خانواده داشتم، یک کارخانه کوچک لاستیک سازی داشتم، اما مواد همه چیزم را از من گرفت. ورشکسته شدم، خانواده ام ترکم کردند و من ماندم و درد اعتیاد. همان روزها خیلی وقت ها شد که دلم بخواهد ترک کنم، اما فرصتش پیش نمی آمد. چون اجبار به مصرف داشتم با موتور در خیابان ها کار می کردم. از چهارراه سیروس و بازار تا سرچشمه و بهارستان. همان جاهایی که شب ها هم پاتوقم بودند، اما یک روز همان موتور را هم دزیدند، دیگر هیچ درآمدی نداشتم، کرایه خانه ام عقب افتاد و صاحبخانه بیرونم کرد.»

اولین شب کارتن خوابی بعد از گذشت 3 سال هنوز هم پررنگ و واضح در یاد ساسان مانده است؛ او اولین شب نخوابید، بیدار ماند؛ تاخود خود صبح. از تاریکی هوا ترسید.پلک روی پلک نگذاشت؛ ازسایه هایی که نزدیک تر می شدند و بلندتر، ترسید. راه رفت و راه رفت تا چشم هایش سنگین نشوند، خوابش نبرد. صبح که شد، آفتاب که بیرون زد، رفت یک گوشه، پشت یک کانکس و خوابید تا عصر: «کارتن خوابی هزار بار از آن چیزی که فکر می کنید بدتر است. هر کسی نمی تواند از پس اش بربیاید. اصلا ساده نیست که در نیمه های شب یک نفر حتی اگر مرد هم باشد، در خیابانی بلند و تاریک تنهایی پرسه بزند. تقریبا بارها مورد آسیب و سوءاستفاده قرار می گیرد.»

یک روز یک کارتن خواب را به روایت ساسان بخوانید؛ روزی که صبحش خیلی زود شروع می شود؛ حتی قبل از طلوع خورشید: «مجبور بودم زود بیدار شوم تا جلوی دید مردم نباشم. هیچ کسی اول صبح با دیدن من و بقیه کارتن خواب ها خوشحال نمی شد. من هم خجالت می کشیدم. بعد از بیدار شدن باید دنبال جایی بودم که آبی به سرو صورتم بزنم. بعد هم می افتادم دنبال صبحانه. بعد هم خماری. اگر از روز قبل موادی مانده بود که آن را می زدم اگر نمانده بود، باید کار می کردم با دستمزدش مواد تهیه کنم؛ برای ناهار و شام هم همیشه وضع همین بود. البته خیلی وقت ها یکی اش کم بود، بعضی وقت ها هم نه از شام خبری بود نه از ناهار. حمام اگر پول داشتم می رفتم. فکر کنم یک بار یک ماه طول کشید تا حمام رفتم. لباس هم که اصلا چیز جدیدی نمی خریدم، همیشه لباس هایم همان بود که بقیه جاها هم تنم بود. همان ها که با خودم از خانه آورده بودم.»

برای کارتن خواب ها که آسمان سقف بالای سرشان است و زمین فرش زیر پایشان، آخرین فصل سال دوست نداشتنی ترین فصل است: «زمستان زندگی خاص خودش را دارد. مخصوصا اگر سرد باشد و برف. چون مجبوریم برای خیس نشدن و گرم شدن مان وسیله جمع کنیم. مثلا نایلون های بزرگی را پیدا می کردیم که قرار بود در برابر سرما و برف و باران محافظمان باشند. سر این نایلون ها دعوا بود، کافی بود خوابت ببرد و یکی دیگر آن را با خودش ببرد مثل یک غنیمت جنگی.»

روایت چهارم؛ قدیر

قدیر یکی از جوان ترین بهبود یافته هاست؛ مدت هاست که پاک شده اما دل کندن از سرا برایش آسان نیست: «من مدت ها در بیابان های آزادگان سمت سه راه آدران کارتن خواب بودم؛ برای خودم زندگی می کردم، حدود 20 ماه پیش یکی از یاورهای موسسه با دوپرس غذای بزرگ به طرفم آمد. آن هم وقتی سه روز بود غذای درست و حسابی نخورده بودم. انگار فرشته نجاتم بود. شکمم که سیر شد، از سرای امید گفت و راضی ام کرد که خودم را از آن وضع نجات بدهم. من هم واقعا منتظر این فرصت بودم، ببینید وقتی آدم اجبار به مصرف پیدا می کند شرایطی را برای خود و خانواده اش پیش می آورد که عذاب آور است. هم خودش زجر می کشد هم خانواده اش. من هم خانه ام را به خاطر همین اعتیاد ترک کردم. دیدم باعث رنج و ناراحتی شان هستم. گفتم می روم و هروقت پاک شدم برمی گردم.»

قدیر چهار سال و پنج ماه کارتن خوابی کرد؛ پاک نشد و برنگشت؛ تا این که بچه های خیریه دستش را گرفتند؛ قبل از این که یک شب گوشه خیابان بخوابد و صبح بیدار نشود، قبل از این که بشود یک جسد ناشناس و مجهول الهویه در پزشکی قانونی: «سرما بدترین چیز کارتن خوابی بود. همیشه باید دنبال وسیله ای بودیم که فقط کمی گرممان کند. یک بار تعداد زیادی کارتن پیدا کرده بودم، برای این که گرم بشوم رفتم زیر کارتن ها خوابیدم ولی اتفاق خیلی بدی افتاد و یکی از کارگران شهرداری به خیال این که کارتن ها اضافی هستند آنها را آتش زد. نزدیک بود زنده زنده زیر آنها بسوزم. شانس آوردم که خوابم نبرده بود...»

حالا 20 ماه از پاکی اش گذشته؛ 20 ماه پاکی برای قدیر یعنی کنار گذاشن همه چیز، حتی سیگار: «اول تریاک را گذاشتم کنار. کار راحتی نبود، اما چون خودم می خواستم که واقعا تغییر کنم، آن را ترک کردم؛ الان هم یک سال و دو ماه و 15 روز است که سیگار نمی کشم. همین سیگار ساده و کوچک، خیلی ها را به سمت اعتیاد هدایت می کند. من هم از سیگار شروع کردم... به خاطر همین وقتی تریاک را ترک کردم، گفتم باید دور سیگار را هم خط بکشم.»

روایت پنجم: زکریا

«من هفت سال در عذاب بودم!» این را هم زکریا می گوید؛ یکی از کارتن خواب های سابق کوچه پس کوچه های مولوی، شوش، دروازه غار و... ادامه می دهد: «آشفته کاملی بودم که دوست داشتم راه نجاتی داشته باشم، اما به آرزویم نمی رسیدم. به خاطر همین بیشتر و بیشتر در اعتیاد غرق می شدم.»

زکریا هفت سال پیش آواره خیابان ها شد؛ از وقتی که خانواده را ترک کرد: «9 سال به هروئین اعتیاد داشتم، خانواده ام خسته شده بودند، به خاطر خسارت هایی که می زدم، به خاطر آبرویی که از آنها می بردم، بالاخره یک روز من را طرد کردند، گفتند دست از سرشان بردارم، بروم و دیگر برنگردم. آنقدر غرور برایم مانده بود که بروم. بعدتر که برگشتم دیدم خانه را عوض کرده اند، پرس و جو کردم، اما نشانه ای پیدا نکردم. کم کم فراموش کردم که خانواده هم دارم.»

زکریا یک سال پیش، درست در روزهایی مثل همین حالا، بچه های خیریه را برای اولین بار دیده؛ همراهشان شده و حالا سابقه 11 ماه پاکی در کارنامه اش دارد: «همان موقع که شنیدم آنها جایی را برای ترک معتادان آماده کرده اند، فکر کردم خداوند آنها را برای من فرستاده، فکر کردم همان راه نجاتی هستند که همیشه دنبالش بودم.

گفتم حتی اگر خواب باشد بازهم خواب خوبی است، از کارتن خوابی که بدتر نیست. آمدم سرای امید و ماندگار شدم.» نه؛ این خوابی نبوده که تعبیر شده باشد. حالا 7 سال عذاب برای زکریا تمام شده و سال های خوشی در راهند. این را خودش هم می داند.

روایت ششم؛ مرتضی

مرتضی داستانش عجیب است؛ مثل خودش، قیافه اش، حرف زدنش؛ مرتضی هم مثل بیشتر ساکنان سرا، هیچ کس را نداشته و کارتن خواب شده؛ پدرومادرش را مدتی پیش از دست داده و خواهر و برادرهایش ایران نیستند؛ مرتضی آخرین فرزند خانواده است؛ بچه درس خوان محله عباس آباد که برای ادامه تحصیل به فرانسه رفته، مثل بقیه خواهر و برادرها که هرکدام گوشه دنیا درس خوانده اند و حالا برای خودشان زندگی دارند: «شاید نباید از ایران می رفتم، نباید از پدرومادرم دور می شدم. دوری از خانواده برای من که زمینه های افسردگی داشتم بدترین ضربه بود، همانجا با کوکائین آشنا شدم. متاسفانه آگاهانه این راه را انتخاب کردم. از وابستگی به مواد و اثر تخریبی اش خبر داشتم. شاید یک جورهایی می خواستم از خودم انتقام بگیرم. از پدر و مادرم که برخلاف میلم من را فرستاده بودند خارج.»

مرتضی چهار سال با این شرایط در فرانسه مانده و درس خوانده اما آخر سر قید همه چیز را زده و برگشته ایران: «پدرومادرم وقتی من را در آن شرایط دیدند واقعا شوکه شدند. وضع خیلی بدی داشتم. کوکائین هم پیدا نمی کردم، افسردگی ام روز به روز بیشتر می شد. پدر و مادرم مدام سرزنشم می کردند. این سرزنش ها آزارم می داد، تصمیم گرفتم جایی بروم که کسی کاری به کارم نداشته باشد. اوائل پول داشتم در مسافرخانه های اطراف راه آهن زندگی می کردم بعد پس اندازم که ته کشید شدم کارتن خواب. از پدرومادرم خبر نداشتم تا این که یک بار شنیدم هر دو مرده اند.»

مرتضی این را شنید و نپرسید کی، کجا، چطور؟ پدر و مادرش مرده بودند و هیچ کس، حتی خواهر و برادرهایش هم برای خاکسپاری شان نرفته بود: «این بزرگ ترین افسوس من است. این که لحظات آخر پیش شان نبودم.»

مرتضی 3 سال و 7 ماه کارتن خوابی کرده و بالاخره با ا ین نوع زندگی خداحافظی کرده: «هیچ انگیزه ای برای بهبودی نداشتم، اما بالاخره راضی شدم به سرای امید بروم. بعد هم که همراه با بقیه بچه ها درگیر فرآیند ترک اعتیاد شدم. حالا هم 9 ماه و 17 روز از تولد دوباره ام می گذرد.»