به گزارش ایران اکونومیست، مسجد همواره در دوره های مختلف تاریخ از صدر اسلام تا پیروزی انقلاب اسلامی محلی برای تضارب آراء و حل مشکلات هر محله در جامعه بوده و هیچ گاه نمی توان از نقش محوری آن در حل بحران ها و اسیب های اجتماعی غافل بود مانند دوران دفاع مقدس، کرونا ، سیل، زلزله و هزاران بحران غیرقابل پیش بینی که اگر همیاری و همکاری مساجد با حضور مردم نبود قطعا مستلزم صرف هزینه های زیاد و یا حضور چندین نهاد و سازمان است که در همین زمینه، خبرگزاری بسیج، گفتگویی با حجت الاسلام علی رضایی، مسئول نمایندگی ولی فقیه در سازمان بسیج مستضعفین در مورد جایگاه مساجد در دوران دفاع مقدس به شرح زیر انجام داده است:
* تعریف مسجد در زمان پیامبر گرامی اسلام را بفرمایید؟
مسجد به عنوان محل عبادت انسان ها و محل ارتباط با خداوند نامگذاری شده است و اما سوال اینجاست که چرا خانه پیامبر(ص) کنار مسجد بود. حضرت محمد (ص) دو چیز را بیان می کنند؛ یکی اینکه پیامبر می خواهد ارتباط خود را با خداوند در مسجد بنا کند و از طرفی پیوند میان پیامبر با مردم نیز در مسجد برای اداره حکومت دینی باشد یعنی مسجد جایگاه ویژه ای را در زمان پیامبر گرامی اسلام دارد. به عبارتی می توان این گونه بگوییم که مسجد پیوند و ارتباط دین با دنیا است که کمتر به آن پرداخته می شود.
در زمان پیامبر اکرم(ص) مسجد پیوند میان دنیا و دین، دین و دنیا برقرار کرده بود یعنی تمام اموری که مربوط به دین مردم بود در مسجد بیان می شد و آنچه مربوط به دنیای مردم هم بود در مسجد بیان می شد و این کارکرد مهم مساجد در زمان پیامبر گرامی اسلام و اولین کاری که حضرت محمد(ص) آن را انجام داد،بنا کردن مسجد بود. در جایی نقل شده است که پیامبر گرامی اسلام از حضرت جبرییل سوال کرد محبوب ترین مکان نزد خدا کجاست و جبرییل پاسخ داد محبوب ترین مکان نزد خداوند مسجد است و در باب استحباب مساجد و ساخت آن روایات و آیات قرآن بسیار است. حریم مسجد باید رعایت شود زیرا مسجد محل عبادت و خانه خدا است و همچنان سفارش شده است که افرادی که وارد مسجد می شوند طهارت مسجد و خود را حفظ کنند و در زمان ورود به مساجد لباس پاکیزه و تمیز بپوشند. مسجد باید خوشبو باشد زیرا محل عبور مردم است و البته کسانی که مسجد می سازند باید ویژگی هایی داشته باشند، باید اهل نماز و ایمان به خدا باشند و کسانی هستند که اهل زکات و خداترس هستند.
* کارکردهای مسجد در زمان پیامبر گرامی اسلام را توضیح بفرمایید؟
مسجد در زمان پیامبر گرامی اسلام رسانه بود و مردم وقتی در مسجد حاضر می شدند از اخبار روز و وضعیت مسلمانان آگاه می شدند و حتی از وضعیت حکومت اسلامی و دشمنان نیز اطلاع می یافتند. اگر مسجد رسانه باشد، در مسجد منفی بافی نمی شود و همیشه نقاط مثبت ذکر می شود و پیام مسجد در قلب ها قرار می گیرد اما در غیر از مسجد پیام ها ناقص است و همیشه با شبهات همراه است. پیام مسجد انقلاب ساز است و کوتاه و کم عمق نیست و همیشه باقی می ماند. پیام مساجد با اولویت موضوعات هدایت است. ارشاد و پیام مساجد اجرا می شود و پیام دهندگان مسجد عاقل و عالم هستند در حالی که در سایر فضاها این افراد نه عالم و نه عاقل هستند، مسجد رسانه ای بسیار عظیم است.
* مهمترین کارکرد و ظرفیت مساجد را توضیح بفرمایید؟
از مهمترین کارکردهای مساجد در صدر اسلام این است که مساجد مرکز تعلیم و تربیت، آموزش و مسایل پژوهش بودند به طوری که هر گاه پیامبر وارد مسجد می شدند، می دیدند که گروهی در حال عبادت هستند و گروهی مشغول تعلیم و تربیت و آموزش هستند و می فرمودند که هر دو گروه کار زیبایی انجام می دهند اما من گروهی را که به مسایل علمی می پردازند، انتخاب می کنم. این امر نشان می دهد که مسجد این ظرفیت را ایجاد کرده است که می تواند محل علم و تعلیم باشد. یکی از کارکردهای مسجد علم آموزی و دانش و مسایل ترویج علم و دانش است. در صدر اسلام کتابخانه های بزرگی بوده است که این کتابخانه ها در مساجد مورد مراجعه دانشمندان و علما بوده است.
* جایگاه مساجد در امور سیاسی و حاکمیتی توضیح بفرمایید؟
کارکرد دیگر مسجد این است که مسجد محل تصمیمات سیاسی و حاکمیتی است. در زمان پیامبر اکرم (ص) برخی از سفیران که از کشورهای دیگر به ملاقات پیامبر می آمدند در مسجد آنها را ملاقات می کردند. پیامبر اکرم خانه خود را در کنار مسجد می ساخت یعنی ارتباط مردم با مسجد بسیار نزدیک و مسجد محل رجوع آنهاست یعنی محوریت زندگی و مسایل مردم مسجد است. مهمترین مسایل جنگ دفاع از کشور و دفاع از مرز و بوم در محل مسجد بوده است و مردم در آنجا تجمع می کردند و پیامبر حضور می یافتند و دستورات لازم برای دفاع از کشور اسلامی را ارایه می کردند، به همین منظور بعد از جنگ احد مردم به مسجد آمدند و پیامبر در آنجا خطبه خواندند و تعیین تکلیف کردند و با مشورت مردم تصمیم گرفتیم. قبل از جنگ بدر نیز مردم در مسجد حضور یافتند یعنی مسجد برای تصمیم گیری برای امور مهم از جمله جنگ و دفاع است.
* مساجد چه نقشی در حل اختلافات میان مردم در صدر اسلام دارند؟
مسجد محل قضاوت امور مردم است. مردم با مراجعه به مسجد دادخواهی می کردند یعنی مسجد محل دادگستری آنها بوده است و مردم در آنجا داد خود را بیان می کردند و بعد دادشان را می ستاندند. پیامبر اکرم (ص) و حضرت علی (ع) بارها در مسجد قضاوت می کردند و مردم و یا شاکیان از عدالت با حضور متشاکی دعاوی خود را مطرح می کردند و مسایل حل می شد.مسجد محل فرماندهی و بسیج مردمی بوده است یعنی هرگاه جنگی قرار بوده انجام شود، محل تجمع مردم برای دفاع از کشور و تصمیم گیری برای مواجهه با دشمن بوده است.
* مردم چگونه از حوادث جامعه از طریق مساجد آگاه می شدند؟ مساجد چگونه می توانند میدان داری خود را در جامعه تحقق ببخشند؟
مسجد محل آگاهی از حوادث بزرگ بوده است و با اذان بلال همه در مسجد جمع می شدند و وقتی اذان به موقع نبود، مردم متوجه می شدند که حادثه و اتفاقی رخ داده است و باید همه مردم به مسجد بروند تا در جریان حادثه بزرگ قرار گرفته و در مورد آن تصمیم گیری شود. ارایه خدمات پزشکی از دیگر کارکردهای مسجد است. مسجد وقتی این کارکردها را پیدا کند، می تواند ابهت و میدان داری خود را تحقق بخشد و خدمات عمومی بخش دیگری از کارکردهای مسجد است یعنی محلی برای ارایه خدمات برای محرومان و مستضعفان بوده است و محلی برای حل مشکلات آنها محسوب می شد. افرادی اگر به هر دلیلی در اداره زندگی به مشکل برمی خوردند به مسجد می رفتند و در مسجد به مشکلات آنها رسیدگی می شد. مساجد مردمی ترین پایگاه اجتماعی مردم بودند. مساجد به تمام فعالیت های مردم جهت دهی و جهت گیری الهی می داد یعنی هر خدمتی که در مسجد انجام می شد، خدمتی الهی محسوب می شد. وقتی مسجد محل رجوع و حل مشکلات مردم باشد و محلی برای اداره خدمات مورد نیاز آنها باشد، خطا و نارسایی کم است زیرا رویکرد افرادی که آنها آنجا مشغول کار هستند، الهی است.
* مسجد چگونه می تواند جامعه را به صلاح دعوت کند؟
با این رویکرد فساد و تبعیض در مساجد وجود ندارد. اگر مسجد این رویکردها و مولفه های لازم در جامعه را برای خود زنده کند، جامعه رو به صلاح می رود و مردم امیدوار به آینده خود و کشور می شوند.
* امام ره در انقلاب اسلامی چه رویکردی نسبت به مساجد دارند؟
مام (ره) رویکرد مهم خود را در انقلاب مساجد قرار دادند و همواره تاکید داشتند که مساجد را پر کنید، مساجد سنگر هستند. بر اساس همان رویکرد تاریخی امام (ره) نیز همان موضوع را در جامعه اسلامی مورد توجه قرار دادند. امام (ره) محل ارتباط خود با مردم را حسینیه جماران قرار دادند. حسینیه حرمت دارد و در کنار مساجد است و به نام اهل بیت نامگذاری شده است و مهمترین تصمیمات، اعلان ها و خبرها برای جامعه اسلامی در جماران گرفته می شد.
* جایگاه مساجد در دفاع مقدس را چگونه ارزیابی می کنید؟
از دیگر کارکردهای مساجد بسیج نیرو برای دفاع از کشور است. در دفاع مقدس بدرقه، پشتیبانی، سازماندهی رزمندگان از مساجد بود و تمام خدماتی که نیاز بود در این دفاع مقدس انجام شود، مساجد آن را میدان داری می کردند. در مساجد تکریم از خانواده های رزمندگان انجام می شد و در صورت نبود رزمندگان مساجد به زندگی آنها رسیدگی می کردند. مساجد محل برگزاری بهترین مراسمات برای شهدا و دفاع مقدس بود و مسجد از زمانی که فردی برای حضور در جبهه ها حاضر می شد و تا زمانی که به شهادت می رسید، تمام امور در مسجد صورت می گرفت. در انقلاب مسجد محوریت داشت و مسجد محل روشنگری علما، بزرگان و دانشمندان بود. امام (ره) انقلاب خود را از مسجد آغاز کرد یعنی مسجد اعظم قم.
* نقش مساجد در انقلاب اسلامی و تبلیغات توضیح بفرمایید؟
طی انقلاب محل حرکت مردم و تبلیغ انقلاب مساجد بود. انقلاب در محرم و صفر اوج گرفت به عنوان مکانی که برای روشنگری مردم بود، مساجد مردم را با انقلاب آشنا کردند.
* از مساجد چه مطالباتی باید داشته باشیم؟
باید در موضوع مساجد مطالباتی نیز داشته باشیم، ابتدا اعلام کنیم سه رکن در مساجد وجود دارد که ابتدا امام جماعت، رکن دوم هیئت امنا و رکن سوم پایگاه مقاومت است و مردمی که به مسجد وارد می شوند باید در نهایت احترام و عزت باشند، از کودک خردسال تا پیرمرد چندساله که وارد مسجد می شوند باید مورد احترام و آگاهی باشند. مردم باید در مسجد احساس آرامش کنند و بدانند اگر به مساجد می روند نیازهای آنها پاسخ داده می شود و فرقی نمی کند که نیازهای آنها مادی باشد یا معنوی. مساجد زمینه شادی، آموزش، آگاهی بخشی را فراهم می کند؛ بر همین اساس از کودک چند ساله تا بانوان خانه دار و کهنسال، جوان و نوجوان همه می توانند در مساجد حضور داشته باشند و مسایل خود را حل کنند.
* در شرایط امروز جامعه مساجد چه کارکردهایی می توانند داشته باشند؟
کارکردهای مساجد در زمان پیامبر(ص) اکنون باید ترویج شود یعنی مساجد باید مسایل دینی مردم را پاسخ داده و به مسایل سیاسی جامعه در مساجد توجه شود. باید میز خدمت به مساجد منتقل شود یعنی مسئولان در مساجد حضور یافته و میز خدمت را ترویج دهند و در آنجا به مشکلات مردم توجه کنند. در زمان کرونا مساجد یکی از مهمترین پایگاه های مقابله با کرونا بود. مردم در مساجد مشکلات جسمی خود را مطرح می کردند و واکسن در آنجا ارایه می شد. در زمان کرونا مسجد محل جمع آوری کمک های مومنانه آنها بود و محلی برای توزیع مایحتاج نیازمندان بود. کارکردهایی در زمان کرونا به مساجد برگشت و این کارکردها باید در تمام زمان ها باشد.در زمان انقلاب مسجد محل تجمیع آرا برای اداره حکومت دینی بود و اکنون نیز این محل برای جمع آوری رای مردم است و این همان کارکرد زمان رسول گرامی اسلام است.
* نقش ائمه جماعت در مساجد و جذب مردم توضیح بفرمایید؟
باید امام جماعت رفتار با مردم را از کودک تا کهنسال تجربه کند. برخی از ائمه جماعات بسیار با مهارت هستند یعنی افرادی فعال، خوش رفتار و خوش گفتار هستند و از همه جهت ائمه جماعات توانمندی لازم را دارند. هیئت امنا نیز باید رفتار خود را با مردم بازسازی کند و از کودک و کهنسال همه باید در مساجد حضور داشته باشند و باید زمینه حضور همه اقشار مختلف مردم در مساجد فراهم شود و این موضوع از عهده امام جماعت و هیئت امنا بر می آید. پایگاه های بسیج و مقاومت باید در مساجد فعال باشند و تلاش کنند تا این سه رکن در کنار یکدیگر مسجد را فعال کنند و باید کاری کرد تا نیازهای مختلف مردم در مسجد جامه عمل پوشیده شود و مردم امیدوار به آینده باشند.
در اوایل انقلاب مایحتاج مردم در مساجد توزیع می شود. مساجد محل توجه مردم به عدالت و رسیدگی به محرومان بود ، مشکلات مردم باید به مساجد بازگردد. در حال حاضر دولت، امور مساجد و کانون ها به مساجد توجه دارند و امیدواریم کارکردهایی که در زمان پیامبر گرامی اسلام وجود داشته است و در دوران دفاع مقدس تجربه شده است، این کارکردها در مسجد اتفاق بیفتد و همه به مساجد دلبستگی داشته باشند. برای حضور بهتر بانوان در مساجد مهد کودک باید دایر شود تا مسایل و سرگرمی آنها را فراهم کرده و بانوان با خیال راحت در مساجد حاضر شوند اما متاسفانه برخی از مساجد فقط برای یک وعده درشان باز می شود اما برخی از مساجد مستغلاتی برای اداره امورشان دارند و برخی محلی برای اداره مساجد ندارند که باید برای آنها راه حلی پیدا کرد. امیدواریم مساجدی در تراز انقلاب اسلامی باشند و محلی برای تربیت مجاهدان و انسان های والا باشند. فرماندهان دفاع مقدس در هیئت ها و مساجد تربیت شده اند. تمام شهدای مشهور در مساجد تربیت شده اند. امیدواریم مساجدی در تراز انقلاب اسلامی داشته باشیم و اگر به رویکردهای مساجد در دوران پیامبر اکرم بازگردیم، انشاءالله زمینه ای برای ظهور امام زمان (عج) فراهم می شود.
