مشاهدات بیانگر این است که تخلفات در زمینه ساخت و ساز شهری در سال‌های گذشته روندی صعودی داشته است. این پدیده به‌ویژه در کلانشهرها بیشتر می‌تواند خود را بروز دهد. اما اصلی‌ترین دلایل بروز این امر چیست و می‌تواند چه پیامدهایی در چیدمان شهری داشته باشد؟
تخلفات ساختمانی، ساخت‌های غیراصولی و مغایر با قوانین وضع‌شده یکی دیگر از معضلات ساختمان‌سازی در سال‌های اخیر است.
تخلف ساختمانی به طور مبسوط به معنی رعایت نکردن مقررات الزامی ساخت و ساز و بی‌توجهی به نکات ایمنی، بهداشتی و فنی و همچنین نقض قوانین شهرسازی است. در صورتی‌که سازندگان به این قوانین توجه نداشته باشند و بدون در نظر گرفتن نکات مهم ایمنی ساختمان‌سازی کنند، مرتکب تخلفات ساختمانی می‌شوند و در نهایت تخلف آنها قابل پیگیری خواهد بود.
گزارشی که به تازگی مرکز پژوهش‌های مجلس از زمینه‌ها و دلایل تخلفات ساختمانی در شهرها منتشر کرده است نشان می‌دهد علی‌رغم جریمه‌های در نظر گرفته‌شده در این زمینه همچنان در نقاط مختلف کشور، به‌ویژه کلانشهرها تخلفات ساختمانی در حال افزایش است.
یکی از نکات قابل توجه در این پژوهش نقش شهرداری در افزایش میزان این تخلفات است. بر این اساس مشخص شده است بین نگرش درآمدزایی شهرداری به پدیده تخلف ساختمانی (فروش ضوابط و مقررات ساخت‌وساز شهری)، ناکارآمدی سیستم نظارت بر ساخت‌وسازهای مسکونی و بروکراسی اداری صدور پروانه و پایان‌کار ساختمان با تخلفات ساختمانی، همبستگی نسبتاً بالایی وجود دارد.
علل وقوع تخلفات ساختمانی در ایران
تخلفات ساختمانی در ایران علل و زمینه‌های مختلفی دارد که به طور کلی می‌توان آنها را در پنج حوزه اجتماعی، اقتصادی، قوانین و مقررات، برنامه‌ریزی شهری و مدیریت دســته‌بندی کرد.
نگاهی جزئی‌تر به این مسئله نشان می‌دهد وضعیت نابسامان ساختمان‌سازی در سال‌های اخیر و نیاز به مسکن در کشور، افزایش قیمت‌ها در این حوزه به دلیل تورم موجود در مصالح ساختمانی، افزایش دستمزدها و کمبود تسهیلات و امتناع بانک‌ها در حمایت از بخش مسکن نیز در این امر دخیل بوده است.
از سوی دیگر تخلفات ساخت و ساز غیرقانونی در مجموع برای سازندگان مقرون به صرفه محسوب می‌شود. آنها ترجیح می‌دهند پروژه خود را با وجود تخلفات پیش ببرند و در نهایت جریمه آن را بپردازند و همان‌طور که به آن اشاره شد سودآوری این تخلفات برای شهرداری دلیل دیگری است که می‌تواند به ساخت و سازهای غیرقانونی در کلانشهرها دامن بزند.
در نتیجه مشکلات مدیریتی در بخش نظارت، کنترل و برخورد به موقع از عوامل تشدیدکننده این امر محسوب می‌شود.
پیامدهای تشدید تخلفات در ساخت و ساز
بررسی‌های انجام شده همچنین نشان می‌دهد تشدید تخلفات ساختمانی پیامدهای بسیاری به دنبال دارند که مهم‌ترین آنها را می‌توان در ابعاد اجتماعی، شهرسازی، خدماتی و زیرساختی، حمل و نقل شهری، زیست محیطی،
ایمنی و پدافند غیرعامل طبقه‌بندی کرد.
به نظر می‌رسد این تخلفات در ابعاد کوچک‌تر، تنها از لحاظ شهرسازی می‌توانند تاثیرگذار باشند، اما در سطح گسترده می‌توانند به افزایش پیش‌بینی نشده جمعیت، کاهش سطح سرویس‌دهی زیرساخت‌ها و تشدید ســاختار فضایی نامتعادل توزیع کاربری‌ها، ترافیک، آلودگی شــهرها، گسترش ســاختمان‌های ناایمن و افزایش
خطرپذیری شهرها در برابر مخاطرات دامن بزنند.
نظارت نادرست بر تخلفات ساختمانی
نظارت نادرست نهادهای مرتبط بر تخلفات ساختمانی از جمله شهرداری و سازمان نظام مهندسی از دیگر مواردی است که در سال‌های اخیر گریبان‌گیر ساخت و ساز بوده است. در این راستا مهم‌ترین اقدامات پیشنهادی در این پژوهش برای بهبود نظام کنترل ساخت و ساز در حوزه‌های مدیریتی نظارت و اجرا، برنامه‌ریزی شهری، قانون‌گذاری و آموزش دسته‌بندی شده است.
نظارت ناکافی و همچنین سودبری شهرداری از این موارد اکنون باعث شده است تخلفات در ساخت و ساز شهری تا آنجا گسترش پیدا کند که شاید با عبور از کوچه‌ها فراگیری آن مشخص باشد.
همچنین از سوی دیگر عمر کوتاه ساختمان‌ها در ایران نسبت به دیگر کشورها گواهی بر این امر است. اکنون میانگین عمر ساختمان در اروپا بیش از یک قرن برآورد می‌شود و این در حالی است که عمر سازه‌های ساختمانی در ایران در خوشبینانه‌ترین حالت ممکن به یک‌چهارم این عدد می‌رسد.
همچنین داده‌هایی که در خصوص استاندارد شهری در مورد مقابله با زلزله در شهر تهران وجود دارد بیانگر وضعیت خوبی نیست. خانه‌ها بیشتر از حد استاندارد به حریم کوچه‌ها وارد شده‌اند و این شرایط در هنگام وقوع حوادث وضعیت امدادرسانی را مشکل می‌کند.
نظارت درست و تدوین قوانینی که پرداخت جریمه آن برای سازندگان مقرون به صرفه به نظر نیاید از راهکارهایی است که کارشناسان در جهت کنترل آشفتگی در زمینه ساخت و ساز مطرح می‌کنند.
یکی دیگر از این پیشنهادها در جهت بهبود وضعیت موجود، حذف وابستگی درآمدی شهرداری‌ها به اخذ جرائم ساختمانی است که خود یکی از زمینه‌های اصلی بروز تخلفات محسوب می‌شود. این نهاد باید به دنبال کسب منابع و درآمدهای پایدار باشد.
منبع: تجارت نیوز
