در پنج روز، سه فیلم؛ این آمار قاچاق فیلم‌ها در هفته گذشته است. هفته سیاه فیلم‌های توقیفی و اکران‌نشده. اتفاقی که یادآور اکران سه فیلم دیگر در ابتدای امسال بود. گویی قاچاقچی‌های این روزهای سینما، فیلم‌ها را سه‌تا، سه‌تا به بازار سیاه می‌فرستند.
سه‌شنبه گذشته، نسخه قاچاق فیلم «تفریق» ساخته مانی حقیقی با بازی ترانه علیدوستی و نوید محمدزاده قاچاق شد، اواسط روز شنبه نسخه قاچاق فیلم «بی‌رویا» ساخته آرین وزیردفتری و اواخر روز شنبه نسخه قاچاق فیلم «ارادتمند؛ نازنین، بهاره، تینا» ساخته عبدالرضا کاهانی در فضای مجازی منتشر شد. هنوز معلوم نیست در روزهای پیش رو این وضعیت ادامه خواهد یافت یا خیر؛ اما تا همین جای کار هم، زیان مالی و معنوی بسیاری به سینماگران و سازندگان فیلم‌ها وارد شده است. میانگین فروش فیلم‌های روی پرده در سال جاری (بدون احتساب فیلم «فسیل»)، حدود ۸میلیارد تومان است. یعنی اگر این سه فیلم اکران می‌شدند و فروش متعادلی هم داشتند، ۲۰ تا ۳۰میلیارد تومان به بازار سینما اضافه می‌کردند.
قاچاق این فیلم‌ها در حالی رخ می‌دهد که در دو سال گذشته و همزمان با روی کار آمدن مسوولان جدید در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، صحبت‌های بسیاری درباره رفع توقیف فیلم‌های مشکل‌دار مطرح شده بود. محمدمهدی اسماعیلی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، در آبان‌ماه سال ۱۴۰۰ درباره «رفع توقیف شماری از فیلم‌های سینمایی مشکل‌دار» موضع‌گیری‌های امیدبخشی داشت و حتی برخی فیلم‌ها نیز از کمد توقیف بیرون آمدند. او در حاشیه یک سفر استانی به کردستان گفته بود: «بنا داریم حداکثر همراهی را با اصحاب سینما داشته باشیم.
از همکارانم خواسته‌ام تا با دقت فیلم‌های سینمایی توقیف‌شده را بررسی کنند که خدای ناخواسته حقی از کسی ضایع نشود.» پس از دو سال از این ماجرا، اگرچه به‌وضوح تلاش‌هایی برای رفع توقیف انجام شد و برخی فیلم‌ها رنگ اکران را دیدند، اما حالا خبر از قاچاق فیلم‌ها می‌رسد. قاچاق سه فیلم در پنج روز، خبر تکان‌دهنده‌ای برای سازندگان آثار سینمایی است، به‌ویژه برای کسانی که فیلمی در توقیف دارند یا فیلمشان در صف اکران است. به‌جز بازیگران، عوامل بسیار دیگری در تولید یک اثر سینمایی نقش دارند که نباید حقوق آنها نادیده گرفته شود؛ به‌ویژه افرادی که در پشت صحنه آثار سینمایی حضور دارند و بیش از بازیگران و دیگر عوامل اصلی فیلم، معیشتشان به سینما گره خورده است؛ افرادی که در چارچوب قوانین کشور و عمدتا در مشاغلی چون طراح گریم، طراح صحنه و لباس، صدابردار، نورپرداز، نیروهای تدارکات و... فعالیت می‌کنند و میزان دریافتی آنها به طرز فاحشی با دریافتی بازیگران متفاوت است.
سال ۱۴۰۲؛ سال سیاه قاچاق
قاچاق فیلم به‌طور‌کلی، از اواخر دهه۷۰ همزمان با توزیع فیلم‌ها در شبکه نمایش خانگی و رونق گرفتن تماشای آثار از طریق سی‌دی‌ها نمایان شد. از آن زمان تا کنون روند قاچاق فیلم به انحای مختلف، از کپی نوار ویدئویی، تا سی‌دی و دی‌وی‌دی و دانلود نسخه قاچاق فیلم ادامه داشته است. به گفته برخی کارشناسان و فعالان بازار سینما، گردش مالی قاچاقچیان در دهه‌های ۸۰ و حتی ۹۰ بیشتر از سینما بوده است. اما اخیرا چالش قاچاق فیلم از آخرین روزهای سال ۱۴۰۱ اوج گرفت. انتشار نسخه غیرقانونی و قاچاق فیلم‌هایی چون «برادران لیلا»، «جنگ جهانی سوم» و «خط فرضی»، سینمای ایران را با چالشی غامض و دشوار روبه‌رو کرد. این در حالی است که پیش از آن نیز نسخه پرده‌ای ناقصی از فیلم سینمایی «فسیل» در فضای مجازی منتشر شده بود.
اگرچه این اتفاق نتوانست خللی در روند فروش بالای این اثر کمدی ایجاد کند اما هشداری دوباره برای یادآوری معضل حل‌نشده قاچاق فیلم در سینمای ایران بود. به نظر می‌رسد سازمان سینمایی به عنوان متولی و سیاستگذار اصلی سینمای ایران، هنوز نتوانسته است نقش محوری و بازدارنده خود را در راستای کاهش روند مخرب قاچاق فیلم در سینما به‌درستی ایفا و انتظارات را برآورده کند. اگرچه این سازمان در سال ۱۴۰۱ جلسه فوق‌العاده‌ای به منظور مقابله با قاچاق فیلم‌ها تشکیل داد اما پس از آن جلسه، خبر خاصی از اقدامات عملی عاجل و بازدارنده نشد و گویی این مساله در میان انبوه مسائلی که سازمان سینمایی با آنها دست به گریبان است، به فراموشی سپرده شد.
موضع رسمی سازمان
همزمان با انتشار نسخه‌های قاچاق فیلم‌های سه‌گانه، جعفر انصاری‌فر، دبیر ستاد صیانت از آثار سینمایی، از دستور رئیس سازمان سینمایی برای بررسی فوری موضوع انتشار قاچاق فیلم خبر داد و گفت: با بررسی‌های مقدماتی صورت‌گرفته، مشخص شد که با توجه به رعایت دقیق مراقبت‌های حفاظتی از جمله استفاده از نسخه دی‌سی‌پی برای بازبینی فیلم‌ها، انتشار آثار خارج از سازمان‌های دولتی و احتمالا از دفاتر فیلم‌ها یا جشنواره‌های خارجی صورت گرفته است.
به همین دلیل مراتب برای بررسی فنی به قوه قضائیه و پلیس فتای فراجا برای شناسایی منشأ نشر فیلم منعکس شد. به گفته او، با توجه به حاشیه‌های موجود درباره قاچاق فیلم‌ها، احتمال سازمان‌یافتگی انتشار غیرقانونی فیلم‌های مذکور وجود دارد، به گونه‌ای که نسخه‌های منتشر‌شده، دارای کیفیت اصلی و بدون تایتل و نشانه‌گذاری بازبینی هستند. شائبه‌هایی درمورد رعایت امانت‌داری و حفظ حقوق اثر توسط پخش‌کننده بین‌المللی فیلم‌ها نیز وجود دارد که امیدواریم در سیر تحقیقات فنی مراجع ذی‌صلاح ، موضوع کاملا مشخص شود.
انصاری‌فر خاطرنشان کرد: به‌هر‌حال با تاکید مقام عالی وزارت و ریاست سازمان سینمایی مبنی بر حفاظت از حقوق فیلمسازان و مصمم بودن این ستاد و نهادهای نظارتی برای تحقق این خواسته، پیگیری‌ها تا کشف عامل یا عاملان متخلف پخش فیلم‌ها به صورت قاچاق که برای اهداف شخصی یا جریانی اقدام به این کار کرده‌اند، ادامه خواهد یافت.
