شبکه نمایش خانگی امروزه بیشتر از هر زمان دیگری تحت توجه قرار دارد. در حال حاضر بیش از ده سریال از پلتفرم‌های مختلف این شبکه در حال پخش است و چندین سریال نیز در صف پخش قرار دارند. وضعیتی که یک سوال جدی به وجود خواهد آورد؛ این تعداد سریال با کدام توجیه اقتصادی ساخته می‌شوند؟
چالش توجیه اقتصادی تولیدات فرهنگی
بدیهی است در این حال و هوای اقتصادی کشور، بیش از ۹۰ درصد از مخاطبان این شبکه ترجیح می‌دهند که برای تماشای سریال‌های مورد علاقه‌شان از راه‌های قانونی مانند خرید اشتراک یا دانلود‌های مجاز استفاده نکنند. البته که وجود لینک‌های دانلود رایگان در بسیاری از سایت‌ها و کانال‌های تلگرامی و یا امکان پخش برنامه‌ها از طریق شبکه‌های ماهواره‌ای با کیفیت بالا در این ترجیح، بی‌تاثیر نیست. وضعیتی که باعث می‌شود، فروش نسخه‌های اورجینال فیلم و یا لینک‌های دانلود حلال درآمدی قابل توجیه برای شبکه نمایش خانگی به همراه نداشته باشد.
از طرف دیگر، با گسترش استفاده از پلتفرم‌های دیجیتال و استریمینگ، شبکه نمایش خانگی همچنین با رقبای قدرتمندی مواجه است که توانسته‌اند توجه مخاطبان را به خود جلب کنند و درآمد زیادی را از طریق این پلتفرم‌ها کسب کنند. این موضوع ممکن است باعث کاهش تعداد مخاطبان و درآمد شبکه نمایش خانگی شود.
در ضمن، هزینه‌های بالای تولید سریال‌ها نیز باعث می‌شود که فروش نسخه‌های دیجیتال و درآمد حاصل از آن‌ها کمتر از انتظارات باشد.
از طرفی، حتی با درآمد حاصل از دانلود قانونی (هزینه ۱۲ هزار تومان) و حق اشتراک (به طور میانگین ۱۴۰ هزار تومان)، کمی عجیب به نظر می‌رسد که شبکه نمایش خانگی بتواند از عهده هزینه‌های تولید و حتی دستمزد عوامل خدماتی برآید!
لازم به تاکید است که اگرچه شبکه‌های ماهواره‌ای ممکن است از این شرایط استفاده و برنامه‌ها را بدون اجازه پخش کنند، اما تهیه‌کننده‌هایی که برای پوشش مجوز‌های بالادست قدرت اجتماعی دارند، نمی‌توانند از این روش‌ها بهره‌مند شوند. این افراد مجبور هستند با پشتوانه قوی، مخاطبان را به خریداری قانونی سریال‌ها تشویق و حتی پخش‌کنندگان لینک‌های رایگان را هم تهدید به پیگیری کنند.
معضلات گردش مالی در شبکه نمایش خانگی!
می‌توان گفت شبکه نمایش خانگی پس از سال‌ها آزمون و خطا بالاخره مخاطبان خود را پیدا کرده، اما چالش‌هایی در زمینه معادله مالی و توجیه اقتصادی هنوز حوالی آن باقی مانده است، به ویژه که با آغاز دولت سیزدهم سیستم شفاف‌سازی عملکرد مالی که از سوی سازمان سینمایی وزارت ارشاد و از طریق سایت رسمی آن منتشر می‌شد، مغفول مانده است. هرچند در آن دوران هم فعالیت مالی که در بستر شبکه نمایش خانگی در جریان بود، شبه‌ناک باقی مانده بود. با این حال جستجو در داده‌ها هرچند هم که پراکنده باشند، اطلاعات جالبی به دست خواهد داد.
در سال ۹۵، برآورد‌ها حاکی از آن بودند که گردش مالی شبکه نمایش خانگی حدود ۸۰۰ میلیارد تومان است. در حالی که گردش مالی سینمای ایران در همان سال، ۵۰ میلیارد تومان و گردش مالی دانلود سایت‌های غیرمجاز حدود ۵۰۰ میلیارد تومان بود. در مقابل، سرپرست شبکه نمایش خانگی اعلام کرده بود که گردش مالی این شبکه حدود ۲۰۰ میلیارد تومان است. (این میزان پول از طریق تولید حدود ۱۰ عنوان سریال و حداقل ۶۰ فیلم سینمایی تأمین می‌شود). نقاط ابهام و ناهمخوانی در گزارش‌هایی که نشان‌دهنده مشکلات موجود در گردش مالی و اعتمادسازی برای عموم بوده و هست.
نکته دیگر هزینه‌های بالای تولید سریال‌ها است که سبب می‌شود فروش نسخه‌های دیجیتال و لینک‌های دانلود قانونی به اندازه کافی سودآور نباشند. در واقع، حتی با درآمد حاصل از دانلود قانونی و حق اشتراک، توانایی تأمین هزینه‌های تولید و دستمزد عوامل خدماتی هم فراهم نخواهد شد!
به عنوان مثال، سریال «عاشقانه» که به کارگردانی منوچهر هادی ساخته شد، هزینه‌های بالایی را برای دستمزد بازیگران و ساخت سریال پرداخت کرد. متوسط هزینه‌های پرداخت شده برای بازیگران این سریال در هر قسمت به تقریباً ۷ میلیارد تومان می‌رسید که بسیار بالاتر از هزینه‌های تولید برخی از فیلم‌های سینمایی معتبر بود. جالب آن‌که، این هزینه‌ها با اسپانسرینگ متمایز می‌شدند که شامل پرداخت مبلغی به عنوان هزینه‌های تبلیغاتی به اسپانسر‌ها بود تا لوگو و نام آن‌ها روی بیلبوردها و تبلیغات مرتبط با سریال قرار بگیرد. این اسپانسر‌ها به جهت تبلیغات در سریال‌ها و جذب مخاطبان بیشتر، هزینه‌های بالایی را بر عهده می‌گرفتند. طبق داده‌های غیررسمی از تعرفه تبلیغات، حامیان مالی سریال‌ها، جدا از پرداخت اجاره بیلبوردها، برای هر قسمت ۸ تا ۱۳ میلیارد تومان پرداخت می‌کردند، رقمی که با نوسانات ارز نیز، تغییر خواهد کرد.
جستجو در داده‌های مالی
طبق داده‌های آماری موجود، شرکت فناوران پیشرو صبا که پرترافیک‌ترین سرویس‌های آنلاین ایرانی، چون فیلیمو، آپارت، سینماتیکت و ... از جمله محصولات آن است، در نیمه اول سال قبل موفق به کسب درآمد ۵۷۴ میلیارد تومانی شد که عمدتاً از فروش اشتراک‌ها حاصل شد.
در نگاه جزئی‌تر و با توجه به تمرکز این گزارش بر عملکرد مالی پلتفرم‌های پخش فیلم، تا این تاریخ، تعداد میانگین کاربران سالانه فیلیمو به عنوان یکی از محصولات این شرکت، به یک میلیون و هشتاد هزار نفر رسیده که این عدد ۱۵۴ برابر تعداد کاربران در سال ۹۵ است.
در آذرماه سال ۱۴۰۱، شرکت فناوران پیشرو صبا موفق به فروش کامل صکوک مرابحه سه هزار میلیارد ریالی شد. این صکوک، ابزاری برای جذب سرمایه در بازارهای اسلامی است و برای اولین بار توسط فیلیمو برای تأمین مالی استفاده شده است. این اوراق به منظور گسترش بانک اطلاعاتی فیلیمو توسط خرید اپیزود‌های فیلم و سریال منتشر شده و دارای دوره چهار ساله با سود سالانه ۱۸ درصد هستند.
بر اساس الزامات بورس، شرکت فناوران پیشرو صبا موظف بود تا صورت وضعیت مالی و گزارش عملکرد خود را منتشر کند. این گزارش‌ها توسط مؤسسه حسابرسی رهیافت و همکاران بررسی شده‌اند، اما هنوز حسابرسی دقیقی انجام نشده است و نمی‌توان به طور قطع از صحت این آمار اطمینان داشت.
با توجه به اینکه گزارش مربوط به پاییز سال ۱۴۰۱ است، میانگین تعداد کاربران فیلیمو تا پایان شهریور ماه ۱۴۰۱ بیش از یک میلیون و ۸۰ هزار نفر بود. برای مقایسه، جالب است بدانید که تعداد مشترکین نت‌فلیکس بیش از ۲۲۰ میلیون نفر است.
در طی شش ماه نخست سال ۱۴۰۱، فیلیمو بیش از ۵۷۴ میلیارد تومان درآمد داشته است که عمدتاً از فروش اشتراک‌ها حاصل شده است.
طبق داده‌های سایت دیجیاتو، عمده درآمد شرکت مادر صبا ایده که توسعه دهنده فیلیمو نیز هست از فروش اشتراک، فروش تبلیغات در سایت، فروش ترافیک دیتا و فروش فیلم و سریال است. فیلیمو مدرسه در بخش آموزش برای دانش آموزان فعال است و درآمد فیلیمو باکس نیز ناشی از فروش دستگاه نمایش دیجیتال خانگی به منظور استفاده کاربران از محتوا‌های فیلیمو روی تلویزیون است. طبق گزارش منتشر شده، درآمد عملیاتی فیلیمو از فروش اشتراک در نیمه نخست سال ۱۴۰۱، بیش از ۴۹۶ میلیارد تومان بوده است.
همچنین درآمد حاصل از تبلیغات حدود ۴۲ میلیارد تومان، فروش ترافیک دیتا حدود ۲۳ میلیارد تومان و فروش فیلم و سریال نیز حدود ۱۰.۸ میلیارد تومان بوده است.
هزینه‌های مستقیم محتوای فیلم و سریال فیلیمو در طول این مدت حدود ۹۷ میلیارد تومان گزارش شده است. بیش از ۲۰ میلیارد تومان دستمزد مستقیم و غیر مستقیم، بیش از ۳۴ میلیارد تومان هزینه تبلیغات، بیش از ۱۹ میلیارد تومان هزینه دوبله و بیش از ۱۶۲ میلیارد تومان برای خرید سریال‌ها صرف شده است.
البته فیلیمو نیز در سال ۱۴۰۰ بیش از ۲۸۷ اپیزود فیلم و سریال را منحصراً پخش کرده است که هر یک به میانگین ۲ میلیارد تومان خریداری شده‌اند. در سال ۱۴۰۰، درآمد عملیاتی شرکت بیش از ۷۳۰ میلیارد تومان بوده و در شش ماهه نخست سال ۱۴۰۱ به بیش از ۶۰۰ میلیارد تومان رسیده است.
به طور میانگین، روند درآمدی شرکت صبا‌ایده، هر سال دو برابر شده است. سود خالص این شرکت در سال ۱۳۹۸ حدود ۶۱ میلیارد تومان بوده و در سال ۱۴۰۰ به بیش از ۱۴۳ میلیارد تومان رسید، رقمی که در شش ماهه نخست سال ۱۴۰۱ نیز بیش از ۲۳۷ میلیارد تومان بود. آخرین سرمایه ثبت شده این شرکت در آبان ۱۳۹۹ حدود ۳۰۰ میلیارد تومان برآورد شده است. مدیران این شرکت پیش‌بینی می‌کنند که تا سال ۱۴۰۵ درآمد عملیاتی آن به بیش از ۴ هزار میلیارد تومان خواهد رسید.
و در پایان...
لازم به تاکید است که انتشار گزارش شفافیت نهاد‌های فرهنگی و هنری درست از زمان آغاز دولت سیزدهم متوقف شده و آمار منتشر شده از گردش مالی چند صدمیلیاردیِ سامانه‌های پخش فیلم نیز همانطور که در سطر‌های پیش به آن اشاره کردیم، چندان به روز نیست. سوال اینجاست که منشا این میلیارد‌ها کجاست؟ خروجی چیست؟ آیا دخل و خرج می‌خواند؟! شاید بهتر بود ساترا و ارشاد یکبار به جای جنگ برای انحصار به ابهامات پاسخ می‌دادند.
در نهایت باید گفت، این شبکه با چالش‌هایی روبه‌روست که نیازمند استراتژی‌های جدید و خلاقانه برای تضمین بازگشت سرمایه و سودآوری است. این وضعیت نه تنها در ایران بلکه در سراسر دنیا وجود دارد و نیاز به استفاده از فناوری‌های جدید و استراتژی‌های کارآمد دارد تا به اهداف مالی و اقتصادی خود برسد.
اما سوال و شبهه مهم این است آیا کنترل ساترا و صداوسیما بر شبکه نمایش خانگی و وی او دی ها چطور می تواند مسیر استفاده از فن آوری های تازه و استراتژی های جدید برای اهداف مالی و اقتصادی را بگشاید؟ کما این که فعلا به نظر می رسد صداوسیما به عنوان نهادی بودجه خوار که به طور مکرر تلاش کرده به صندوق ذخیره ارزی نیز دست اندازی کند چنان در بخش بیننده قافیه را به شبکه نمایش خانگی واگذار کرده است که حالا به خوبی می داند برای دست اندازی به درآمدهای این شبکه راهی جز کنترل گری از طریق دستور و فرامین امری دولت نخواهد داشت.
منبع: اقتصاد 24
