هروقت دلش هواي پدر را ميكرد، سراغ صندوقچه قديمي ميرفت و با احتياط آخرين دستنوشتهاش را ميخواند: وصيت يک معلم که از ۱۸ سالگي تا امروز که در ۳۵ سالگي است، جز تعليم کاري نکرده و جز رنج چيزي نيندوخته است، چه خواهد بود؟ جز اينکه همه قرضهايم را از اشخاص و بانکها با نهايت سخاوت و بيدريغي، تماما واگذار ميکنم به همسرم که از حقوقم (اگر پس از فوت قطع نکردند) و فروش کتابها و نوشتههايم و آنچه دارم و ندارم و حقوقش آنها را بپردازد. همه اميدم در درجه اول به پسرم احسان است و... هميشه به اين جمله كه ميرسيد، اشك تمام چهرهاش را پر ميكرد و دلش باز براي مهرباني پدر تنگ ميشد...
یکی از دیون الهی که در تمام ادیان آسمانی بسیار به آن سفارش شده است، نوشتن وصیت‌نامه پیش از مرگ است. در وصیت‌نامه داشته‌هایمان هرچه که باشد، در چند جمله خلاصه و برای دیگران تعیین تکلیف می‌کنیم که پس از مرگمان دچار سرگردانی نشوند و بدانند با مالی که از ما به جا مانده چه کنند. بی‌تردید نوشتن وصیت‌نامه می‌تواند یک هشدار باشد که مرگ همین نزدیکی است. کارشناسان در گفت‌وگو با هفته‌نامه سلامت تاثیرات نوشتن وصیت‌نامه را بر روح و روان انسان از ابعاد گوناگون نقد و بررسی کرده‌اند.
حجت الاسلام ابوالفضل صابری اراکی، کارشناس مذهبی می‌گوید وصیت‌نامه عمر را طولانی خواهد کرد. نوشتن وصیت‌نامه، از نشانه‌های حقیقی ایمان است. این ایمان می‌تواند در دین اسلام خلاصه شود یا در ادیان الهی دیگر. تمام پیامبران صاحب کتاب و شریعت، پیروان خود را به داشتن برنامه سفارش کرده‌اند و نوشتن وصیت‌نامه، یکی از همان برنامه‌های مدونی است که هر انسان مومنی باید داشته باشد. از دیونی که خداوند بر عهده انسان گذاشته است، نوشتن وصیت‌نامه و ساماندهی به اموال پیش از مرگ است. دینی که عمل به آن، بر عمر انسان می‌افزاید و انگیزه را برای ادامه زندگی بیشتر خواهد کرد.
وصیت‌نامه، یاد مرگ را زنده می‌کند
خاصیت انسان، فراموشی است و انسان بیشتر اوقات از یاد مرگ غافل می‌شود و فراموش می‌کند که زندگی کوتاه و دیر یا زود وقت رفتن است. خاصیت نوشتن وصیت‌نامه، زنده کردن یاد مرگ است. هنگامی که انسان برای نوشتن وصیت‌نامه اقدام می‌کند، ناخواسته به یاد مرگ می‌افتد و به این نکته پی می‌برد که دنیا محل گذر است و انسان جاودان نیست. زنده کردن یاد مرگ، تلنگری است بر رفتار و کردار آدمی و هشداری بر کنترل نفس اماره. وصیت‌نامه به انسان امکان می‌دهد بیراهه‌های زندگی را بشناسد و اگر مسیری را اشتباه رفته است، درصدد جبران آن برآید و اگر حقی برگردن دارد، هرچه سریع‌تر آن را بپردازد و ادا کند.
اخلاقی ها وصیت‌نامه می‌نویسند
یکی از اخلاقیاتی که در دین اسلام بسیار به آن سفارش شده است، نوشتن وصیت است. وصیت‌نامه متعلق به افراد مومن و مومنه است. در نتیجه افرادی که صاحب دین و اخلاق هستند، وصیت‌نامه می‌نویسند. کسانی که انسانیت برای آنها جایگاهی ویژه دارد، هنگام نگارش وصیت‌نامه، تلاش می‌کنند تمام ابعاد اخلاقیات را حفظ کنند و به‌کار ببرند. اگر جایی حقی را ضایع کرده باشند، آن را یادآوری می‌کنند و درصدد جبران آن برخواهند آمد و اگر هم نتوانند به بازماندگان خود سفارش می‌کنند که دیون به جای مانده از دیگران را هرچه سریع‌تر ادا کنند.
وصیت‌نامه را به روز بنویسید
نوشتن وصیت‌نامه باید به روز باشد. مومن واقعی کسی است که هر لحظه مرگ را در نزدیکی خود احساس کند و به فکر عاقبت خود باشد. اگر مشرف به سفر مکه یا هر سفر دیگری هستید و تصمیم به نوشتن وصیت‌نامه دارید، حتما پس از بازگشت، آن را دوباره به روز کنید. نگذارید وصیت‌نامه بوی کهنگی بگیرد و از درجه اعتبار ساقط شود. روزانه به حساب‌هایتان رسیدگی و در دفترچه‌ای آنها را یادداشت کنید. باید خودمان به حساب‌هایمان رسیدگی و برای بازماندگان تعیین تکلیف کنیم تا پس از مرگمان، کسی گرفتار سردرگمی نشود.
وصیت‌نامه از اختلافات می‌کاهد
یکی از آثار مثبت وصیت‌نامه، کاهش اختلاف‌های خانوادگی است. زمانی که بزرگ خانواده هنگام حیات خود وصیت‌نامه می‌نویسد و برای اموال به جا مانده از خود وارثمشخص می‌کند، دیگر پس از مرگ او بر سر اموالش اختلافی به وجود نمی‌آید و قهر و کدورت پایه‌های خانواده را نمی‌لرزاند. شایسته است هنگام صحت و سلامت تمام اموالی که قرار است پس از مرگمان در اختیار همسر و فرزندانمان قرار گیرد، مشخص و از بروز هرگونه درگیری جلوگیری کنیم.
وصیت‌نامه باعثآرامش می‌شود
داشتن نظم و برنامه‌ریزی، از سفارش بزرگان و امامان معصوم(ع) به مردم است و حس آرامش به‌وجود نمی‌آید مگر با برنامه‌ریزی دقیق و مناسب. یکی از آثار مهمی که وصیت‌نامه می‌تواند بر انسان داشته باشد، احساس آرامش است. زمانی که شخصی برای تمام اموال خود برنامه‌ریزی و حساب و کتاب اموالش را مشخص می‌کند، با آرامش بیشتری به زندگی ادامه خواهد داد و نگران این نیست که پس از مرگش ورثه چه خواهند کرد.
نوشتن وصیت‌نامه برای همه افراد یکسان نیست. حالت‌ها و روحیات شخص می‌تواند نقش بسیارمهمی در نوشتن وصیت‌نامه داشته باشد. بهترین زمان برای نوشتن وصیت‌نامه، هنگام سلامت است. این زمان مناسب باعثمی‌شود شخص با خاطری آسوده به امورات زندگی خود بپردازد و مسایلی را که می‌تواند پس از نبود او برای خانواده و فرزندان مشکل‌ساز باشد، ساماندهی کند. بدترین زمان ممکن برای نوشتن وصیت‌نامه، هنگام بیماری است چون بیمار استرس و فشار روانی بیشتری دارد و در نتیجه نوشتن وصیت‌نامه در این زمان، انگیزه شخص را برای ادامه زندگی کم خواهدکرد و او را به سمت و سوی مرگ بیشتر نزدیک می‌کند. وقتی فرد هنگام بیماری اقدام به نگارش وصیت می‌کند، این احساس به او دست می‌دهد که دیگر زمانی برای زندگی و زیستن در کنار آنانی که دوستشان دارد، وجود ندارد و ناخواسته بر اثر فشار و استرس بیماری شخص روز به روز پیشرفته خواهد شد، بنابراین شایسته است افراد در هنگام بیماری وصیت‌نامه ننویسند.
نوشتن وصیت‌نامه در همگان یکسان نیست: حالت? ها و روحیه? های جسمی و روانی فرد در نوشتن وصیت‌نامه تاثیرات متفاوت و بسزایی می‌تواند داشته باشد. افرادی که زندگی موفقیت‌آمیزی داشتهاند و احساس رضایت کامل دارند، هنگام نوشتن وصیت‌نامه حس مثبت‌اندیشی خواهندداشت. آنها فکر می‌کنند زمان بسیار خوش و شیرینی را در کنار دوستان و وابستگان سپری کرده‌اند و سزوار است حالا که خودشان از زندگی لذت برده و برای خود اندوخته‌های مالی و معنوی ذخیره کرده‌اند، با رضایت قلبی این پس‌انداز چندین ساله را در اختیار کسانی که دوستشان دارند، قرار دهند تا آنها نیز به همان نسبت از زندگی لذت کافی و بهره کامل ببرند.
افرادی که از روی اجبار وصیت می‌نویسند: احساس کسانی که از روی فشارهای روانی اطرافیان تن به نوشتن وصیت‌نامه می‌دهند، کاملا متفاوت است. اگر شخصی به اصرار خانواده و اطرافیان به نوشتن وصیت‌نامه تن دهد، شرایط روحی و روانی‌اش بسیار دگرگون خواهدشد. گاهی افراد خانواده شخص را به نوشتن وصیت‌نامه مجبور می‌کنند و از او می‌خواهند هر چه سریع‌تر برای املاک و دارایی‌هایش تعیین تکلیف کند. احساسی که در این زمان به شخص دست می‌دهد، بار بسیار منفی‌ای دارد. در چنین شرایطی، هیچ حس رضایتی در شخص به‌وجود نمی‌آید، در نتیجه انگیزه ادامه زندگی و بودن در میان اطرافیان در او از میان می‌رود و بیشتر از همیشه احساس تنهایی و ناامیدی خواهد کرد. این افراد گرفتار بیماری‌های اختلال در رفتار و نشخوار فکری می‌شوند و احساس می‌کنند ثانیه‌های واپسین عمر را سپری می‌کنند و وجودشان برای اطرافیان بی‌فایده است.
افرادی که زندگی لذت‌بخشی نداشته‌اند: نوشتن وصیت‌نامه برای افراد با اندوخته‌های مالی و تجارب گوناگون، متفاوت است. کسانی که دارایی اندک و از زندگی شخصی خود نیز رضایت ندارند، از آنجا که نمی‌توانند مالی برای رفاه بازماندگان باقی بگذارند، هنگام نوشتن وصیت‌نامه احساس شکست می‌کنند و از اینکه نتوانسته‌اند از زندگی بهره کافی ببرند، سرخورده می‌شوند. این احساس در میان کسانی که زندگی موفقی نداشته و با تجربه‌های تلخی روبرو بوده‌اند، بسیار دیده می‌شود.
کسانی که در برابر نوشتن وصیت‌نامه آسیب‌پذیرند: آسیب‌پذیرترین افراد هنگام نوشتن وصیت‌نامه، کسانی هستند که با توجه به تلاشی که برای زندگی خود داشتهاند، متاسفانه نتوانسته‌اند بهره کافی از آن ببرند. آنها احساس تاسف و ناراحتی نسبت به دیگران خواهند داشت و هنگام نوشتن وصیت‌نامه احساس سرخوردگی می‌کنند و به این نتیجه می‌رسند که بخت با آنها یار نبوده است.
آنهایی که اثر هنری بر جای می‌گذارند: نوشتن وصیت‌نامه برای کسانی که ازخود آثار هنری به جای می‌گذارند، بسیار دلنشین و خوشایند است حتی اگر از نظر مالی اندوخته آنچنانی نداشته باشند. این اشخاص هنگام نوشتن وصیت‌نامه، با نگاهی به گذشته به دلیل خلق آثار هنری‌ای که از خود پس از مرگ بر جای می‌گذارند، با رغبت کامل وصیت‌نامه خود را خواهند نوشت.
وقتی نوشتن وصیت‌نامه یک رسم باشد: اگر در خانواده‌ای نوشتن وصیت‌نامه به عنوان یک رسم خانوادگی تلقی بشود، شرایط متفاوت خواهد بود. افراد با الگوپذیری از اجداد خود با آرامش و خیالی آسوده وصیت‌نامه‌شان را تنظیم می‌کنند و آن را به ثبت می‌رسانند. در این خانواده‌ها، نوشتن وصیت‌نامه به معنای پایان زندگی نیست بلکه آن را یکی از مهارت‌های زندگی یا اجتماعی می‌دانند و هیچ‌گونه اثر روانی منفی روی‌شان نخواهد گذاشت.
نگاه حقوقدان
حسن عرب
وکیل پایه یک دادگستری
فقط یک‌سوم دارایی خود را می‌توانید ببخشید
در قانون، وصیت‌نامه بر ۲ نوع است؛ وصیت تملیکی و وصیت عهدی. وصیت تملیکی به وصیتی گفته می‌شود که شخصی عین یا منفعتی را از مال خود برای زمان بعد از فوتش به دیگری مجاناً تملیک کند. با این نوع وصیت، شخص می‌تواند تا حدودی تکلیف اموال خود را معین کند مانند صرف آن در امور خیریه. در وصیت تملیکی، شخصی که وصیت می‌کند، «موصی» و کسی که به نفع او وصیت تملیکی شده «موصی‌له» و مورد وصیت را «موصی‌به» می‌گویند. در وصیت تملیکی، تملیک با قبول «موصی‌له» پس از فوت «موصی» محقق می‌شود بنابراین قبول آن قبل از فوت موصی موثر نیست. موصی می‌تواند از وصیت خود رجوع کند حتی اگر موصی‌له، موصی به را قبض کرده باشد. اما تعریفی که برای وصیت عهدی در نظر گرفته شده است، عبارت است از اینکه شخصی یک یا چند نفر را برای انجام امر یا اموری یا تصرفات دیگری مامور کند. مثل اینکه شخصی را وصی کند تا اینکه بعد از مرگش، بدهی‌های او را پرداخت کند. در وصیت عهدی، شخصی که به دلیل وصیت، به عنوان ولی بر صغیر یا بر کارهای دیگر انتخاب شده، وصی می‌گویند. در خصوص ماهیت وصیت تملیکی اختلاف است، برخی آن را عقد می‌دانند و عده‌ای آن را در زمره ایقاعات قرار می‌دهند، اما وصیت عهدی بدون تردید ایقاع است. علاوه بر معلق بودن وصیت بر فوت و قابل رجوع بودن آن، وصیت مجانی است و نمی‌توان در آن شرط عوض کرد و به آن را صورت معامله درآورد.
در وصیت تملیکی، بر اساس تعریف ماده ۸۲۶ قانون مدنی، شخص می‌تواند عین یا منفعتی را از مال خود برای زمان بعد از فوتش به‌دیگری به صورت رایگان تملیک کند. این بخشش در صورتی اتفاق می‌افتد که مال مورد وصیت از ثلث(یک سوم) اموال بیشتر نباشد، زیرا قانون مدنی وصیت تا ثلثاموال را نافذ می‌داند و وصیت مازاد بر ثلثبه‌شرط اجازه وراثنافذ است بنابراین اگر این وصیت در مورد بیشتر از یک‌سوم اموال باشد، چون نیاز به اجازه وراثدارد، نمی‌تواند جنبه الزام‌آور داشته باشد و بیشتر جنبه سفارش پیدا می‌کند و در صورتی‌که وراثبا آن مخالف باشند، فقط همان ثلثاموال بخشش می‌شود.
وصیت امام علی(ع) به فرزندان
شما را سفارش می‌کنم به ترس از خدا، و اینکه دنیا را نخواهید، هر چند که دنیا پی شما بیاید و دریغ مخورید بر چیزی که به دستتان نیاید. حق را بگویید و برای پاداش(آن جهان) کار کنید. با ستمکار بجنگید و ستمدیده را یاری کنید.
شما و همه فرزندانم و کسانم و آنها را که نامه من به دستشان می‌رسد، سفارش می‌کنم به ترس از خدا و نظم در امور و آشتی با یکدیگر که من از جد شما شنیدم که می‌گفت: «آشتی دادن میان مردم بهتر است از سال‌ها نماز و روزه»
به خاطر خدا، مراعات حال یتیمان را بکنید. آنان را گاه گرسنه و گاه سیر نگه ندارید و نزد خود ضایع‌شان نکنید و همسایگان‌تان را دریابید که پیامبر شما سفارش آنها را بسیار می‌کرد، چندان‌که گمان بردیم برای آنان ارثی معین خواهد کرد.
به خاطر خدا قرآن را ارج بنهید؛ مبادا دیگران در عمل به احکام آن بر شما پیشی گیرند و به خاطر خدا به نماز اهمیت دهید که ستون دین شماست؛ و به خاطر خدا تا زمانی که زنده‌اید، خانه او را خالی مگذارید که اگر حرمت آن را نگاه ندارید، به عذاب خدا گرفتار خواهید شد و به خاطر خدا، در راه خدا با مال و جان و زبان‌هایتان جهاد کنید. با هم متحد باشید، به هم بخشش کنید و مبادا از هم روی برگردانید.
امر به معروف و نهی از منکر را وامگذارید که در غیر این صورت، بدترین افراد، حکمرانی شما را بر دست گیرند و آنگاه هر چه نفرین کنید، خدا از شما نپذیرد. ای پسران عبدالمطلب! چنین نشود که بگویید امیرمومنان را کشته‌اند و به این بهانه دست‌هایتان را به خون مسلمانان بی‌گناه آلوده کنید. بدانید جز قاتل من، کسی نباید بابت خون من کشته شود. اگر من از این ضربه او از دنیا رفتم، او را تنها یک ضربه بزنید و دست و پا و دیگر اندام او را مبرید که از رسول خدا(ص) شنیدم که می‌فرمود: «از بریدن اندام مرده بپرهیزید، هرچند سگ هار باشد.»
منبع: سلامتیران
