به گزارش ایران اکونومیست به نقل از علم و فناوری، بدون شک افزایش سرانه مطالعه در هر کشور می تواند در تولید و بازتولید ارزش های اصیل اجتماعی، تعالی فرهنگی و زندگی بهتر، آگاهی بیشتر جهت کاهش آسیب های اجتماعی و مدنی جوامع تاثیر بگذارد؛ به عبارت دیگر هرچه مطالعات مردم بیشتر باشد می توانند از شرایط فرهنگی و حتی اقتصادی بیشتری برخوردار باشند. با توجه به آمارهای موجود ، متأسفانه مردم کشورمان از لحاظ سرانه مطالعه در شرایط مناسبی قرار ندارد و میزان مطالعه ایرانیان تنها چند دقیقه در طول روز می باشد.
سرانه مطالعه به چه معناست ؟
در تعریف عام، سرانه مطالعه ، به میانگین مدت زمان مطالعه یک نفر در یک شبانه روز گفته می شود. اما لزوماً همیشه این تعریف صادق نیست و می توان به جای مدت زمان از تعداد کتاب های خوانده شده یا تعداد صفحات خوانده شده در طول روز نیز برای تعریف سرانه مطالعه بهره برد. در ساده ترین حالت می توان میزان مطالعه افراد یک جامعه در یک مدت زمان را با هم جمع نمود و بر تعداد افراد آن جامعه و تعداد روزهای در نظر گرفته شده تقسیم نمود. البته عوامل دیگری نیز همچون تیراژ کتاب ها بر اندازه گیری سرانه مطالعه اثر دارد. پایین بودن سرانه مطالعه بر تولیدات فرهنگی و نویسندگان نیز به صورت عرضه و تقاضا اثر می گذارد.
سرانه مطالعه در ایران
آمار سرانه مطالعه در ایران همیشه با شبهات فراوانی روبه رو بوده است به طوری که این آمار در سال 1353 و با اندازه گیری نخستین سنجش سرانه مطالعه در شهرها تنها دو دقیقه در روز بوده و دومین سنجش در سال 1378 صورت می گیرد و بر اساس آن؛ اعلام می شود ایرانیان 70 دقیقه مطالعه می‌کنند و سپس این سنجش در سال 1388؛ به 18 دقیقه کاهش پیدا می‌کند.
آمار سرانه مطالعه ایرانیان در سال 91 نیز 75 دقیقه و 34 ثانیه اعلام شد که 15 دقیقه و 17 ثانیه مربوط به کتاب، 21 دقیقه و 31 ثانیه برای قرآن و ادعیه، 32 دقیقه و 36 ثانیه روزنامه و پنج دقیقه و 42 ثانیه نیز برای نشریه خوانی محاسبه شده بود. البته این آمارها بر اساس سنجش های اعلام شده ازسوی نهاد کتابخانههای عمومی کشور بود و آمار سرانه مطالعه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و موسسه های خصوصی تفاوت فاحشی با ارقام اعلامی در این سال داشت.
اما در جدیدترین آماری که روز گذشته، محسن جوادی معاون فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی کشورمان اعلام کرد این رقم را 13 دقیقه دانست و گفت:
« در جامعه ما واقعا نگران رشد کتابخوانی هستیم با این همه تحصیل‌کرده هنوز سرانه مطالعه در کشور ۱۳ دقیقه است. تمدن ایران قدمت بالایی دارد، ایران با خیام، فردوسی و مولانا شناخته شده است و بزرگان ادب بودند که تمدن ایران را نگه داشتند. ما درحال تلاش برای توسعه کتابخانهها در کشور هستیم و این به تنهایی توسط دولت میسر نمی شود و نیاز به برنامه ریزی توسط تمام ارکان کشوری دارد. »
با توجه به آمار اعلام شده درباره میزان مطالعه هر ایرانی، ۵۸.۲ درصد از افراد باسواد ۱۵ ساله و بیشتر اهل مطالعه هستند که طبق این آمار ۴۱.۸ از افراد ایران هیچ مطالعه‌ای نداشته‌اند. مسئله‌ای که حاکی از جایگاه نه چندان والای مطالعه در میان مردم ایران دارد و باعث می‌شود تا کمی به فکر فرو برویم تا درباره این مسئله و راهکارهایی که نیاز است تا این شرایط را بهبود ببخشیم، چاره‌ای بیندیشیم.
سرانه های مطالعه در جهان
در بسیاری از کشورهای جهان منظور از مطالعه، صرف مطالعه کتاب است. از این نظر مطالعه روزنامه ها، سایت ها، ادعیه و... مورد نظر نیست. اما برخی دیگر از کشورها مطالعه روزنامه‌ها و سایت‌های خبری - تحلیلی را نیز در آمارهای خود لحاظ می‌کنند. اما به هر حال براساس تحقیقات به عمل آمده و با تکیه بر هر دو تعریف از مطالعه، کشورهای جهان سوم کمترین سرانه را به خود اختصاص می‌دهند. در این کشورها بیشتر افراد مطالعه نمی‌کنند و استفاده و ترویج محصولات فرهنگی نهادینه نشده است.
اگرچه آمارهای تازه‌ای از میزان مطالعه کتاب در کشورهای جهان در سال 2019 منتشر نشده است اما به نظر می‌رسد که رتبه‌بندی سال‌های گذشته هنوز قابل استناد باشد. بر اساس آماری که "مرجع آمار فرهنگ جهانی" سال گذشته اعلام کرد ، مردم هند با 10.42 ساعت در هفته در رتبه اول جهان قرار دارند بعد از هندی ها تایلندی ها با 9.24 ساعت مطالعه هفتگی در رده دوم قرار دارند.
آمار ارائه شده توسط مرکز فرهنگ جهانی
با توجه به آمار 13 دقیقه ای مطالعه در کشورمان می توان گفت که ایران، در بین کشورهایی که سرانه مطالعه بالایی دارند جایگاهی ندارد.
دلیل پایین بودن سرانه مطالعه در کشورمان چیست ؟
مقایسه سرانه مطالعه ایران و کشور های دیگر نشان می دهد مهم‌ترین انگیزه‌ای که باعث می‌شود ایرانیان سراغ کتاب نروند بی نیازی از مطالعه و حس دانای کل بودن افراد است. مساله ای دیگری که مردم را از کتابخوانی بی‌نیاز می‌کند وجود فضای مجازی و ایبوک‌هاست . از دیگر عواملی که باعث کاهش سرانه مطالعه در کشورمان شده است می توان به موارد زیر اشاره کرد :
1. مسائل فرهنگی
قطعا مسائل فرهنگی در پایین بودن میزان مطالعه در ایران نقش اساسی ایفا می‌کنند اما پرسشی که در این بین مطرح می‌شود این است که آیا فقط مساله فرهنگ کتابخوانی است که باعث پایین بودن سرانه مطالعه در ایران است؟ آیا تمام عوامل به بی‌توجهی ایرانیان به کتابخوانی ختم می‌شود؟ به نظر بسیاری از کارشناسان، مسائل دیگری نیز وجود دارد که باعث می‌شود پدیده «کتاب نخوانی» گسترش پیدا کند. مسائلی که به شیوه‌های مدیریتی و محدودیت‌های دولتی که در این عرصه وجود دارد بی ارتباط نیست.
2. وضعیت نابسامان کتابخانه های عمومی
آمارهای تعداد کتابخانههای عمومی در کشور نشان‌دهنده وضعیت نامناسب این بخش از فرهنگ کشور است. کتابخانههای عمومی ایران با کمبود کتاب جدید روبرو هستند. تمایل به عضویت در این کتابخانهها و مراجعه به آنها نیز بسیار اندک است. مطابق سند چشم‌اندازی که سیاست‌های کلان جمهوری اسلامی را مشخص می‌کند، اعضای کتابخانههای عمومی ایران باید تا سال ۱۴۰۴ به ۲۰ میلیون نفر رسیده باشد. برای رسیدن به چنین موقعیتی لازم است استفاده کنندگان از کتابخانههای عمومی تقریبا ۲۰ برابر شوند و تعداد کتابخانهها و امکاناتشان نیز به همان نسبت افزایش یابد. با وضعیت امروز و با توجه به تجربه‌ی سال‌های اخیر، دست یافتن به چنین هدفی اگر غیرممکن نباشد به یک معجزه نیاز دارد. از سوی دیگر فقر کتابخانهها یکی از معضلاتی است که در ایران همیشه مطرح است، آمارها نشان می‌دهد کتابخانههای ایران با استانداردهای جهانی فاصله‌ای نجومی دارند. مطابق معیارهای پیشنهادی «اتحادیه بین‌المللی انجمن‌های کتابداری» در کشورهای در حال توسعه باید به ازای هر باسواد حداقل یک و نیم جلد کتاب در کتابخانههای عمومی وجود داشته باشد. با این حساب لازم است بیش از ۷۹ میلیون جلد کتاب در قفسه‌ی کتابخانههای ایران جا بگیرد تا کشور به کمترین میزان پیشنهاد شده برای کشورهای در حال توسعه برسد.
3. علاقه به سرعت
جامعه‌ی ایرانی به شدت دچار پدیده ی «علاقه به سرعت» در امور خود شده است. شاید فناوری‌های نوین به ویژه استفاده از رایانه و دستگاه‌های جانبی هم در این امر بی‌تاثیر نباشد اما به هر روی این ویژگی باعث شده است جوانان و سایر رده‌های صنفی به جای «تمرکز» به «سرعت» روی آورند. کتاب به عنوان یک رسانه‌ی به ظاهر مفصل و حجیم، جایی در سبد اندیشه‌ی عصر و نسل حاضر نخواهد داشت و به جای آن «اینترنت» به عنوان یک رسانه‌ی در دسترس و آسان با دنیایی!! از اطلاعات میدان‌دار شده است. بی‌اعتنایی به مطالعه‌ی کتاب تا آن‌جا پیش رفته است که شمارگان چاپ کتاب به 1000 رسیده است. کاهش اقبال در مورد روزنامه‌ها و مجلات تخصصی، نیز تقریبا به همین صورت است.
4. گرانی کتاب
متأسفانه طی سال های اخیر قیمت کاغذ در کشور با رشد 300 تا 500 درصدی روبه رو بوده است که همین عامل باعث افزایش قیمت کتاب در کشور شده و با توجه به شرایط اقتصادی کشور باعث کاهش تمایل خرید و مطالعه مردم گردیده است .
5. فقدان نیاز به مستندات
نکته‌ی دیگر را در ویژگی «فقدان نیاز به مستندات» می توان جست و جو کرد. معمولا اظهار نظرهای ما بدون ذکر منبع و ماخذ بیان می‌شود و همین امر باعث شده است کمتر ضرورتی برای مراجعه به منبع پیدا شود. فضای عمومی جامعه و دستگاه‌های فرهنگی، نیز کمتر موضوع مطالعه و کتاب خوانی را مورد توجه قرار می‌دهند.
کلام آخر ...
آن چه مشخص است مطالعه فقط در بین شمار اندکی از ایرانیان جریان دارد و حتی بسیاری از دانش‌آموزان و دانشجویان نیز جز کتاب درسی، مطالعه دیگری ندارند. نظام آموزشی نیز دانش‌آموزان را به مطالعه تشویق نمی‌کند و از سوی دیگر محصولات فرهنگی و کتاب جزو کالاهای لوکس به شمار رفته و در سبد خانوارها قرار ندارد. دولت می تواند علاوه بر رفع موانع اقتصادی ناشران و رفع احتیاجات آن ها، با آشنا کردن کودکان و نوجوانان با کتاب های غیر درسی در مهدکودک ها و مدارس ابتدایی، فرهنگ مطالعه را از سنین پایین آغاز نمایند که توجه به این نکته مهم موجب تربیت افرادی سالم و در نهایت شکل‌گیری جامعه ایمن را در پی خواهد شد.
