اصل سوم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران اشعار می دارد: دولت جمهوری اسلامی ایران موظف است برای نیل به اهداف مذکور در اصل دوم، همه امکانات خود را برای امور زیر به کار برد: آموزش و پرورش و تربیت بدنی رایگان برای همه در تمام سطوح و تسهیل و تعمیم آموزش عالی.
همچنین در اصل سی ام قانون اساسی نیز تاکید می کند: دولت موظف است وسایل آموزش و پرورش رایگان را برای همه ملت تا پایان دوره متوسطه فراهم سازد و وسایل تحصیلات عالی را تا سر حد خودکفایی کشور به طور رایگان گسترش دهد.
به گزارش اقتصاد آنلاین به نقل از مهر، اما ۳۲ سال بعد در زمان تصویب قانون برنامه پنجم توسعه که از سال ۹۰ تا ۹۴ در کشور اجرا خواهد شد، در فصل دوم علم و فناوری امکان پذیرش دانشجوی مازاد بر سهمیه آموزش رایگان به صورت شهریه پرداز بوجود آمد. در این فصل به مسایل متعددی در آموزش عالی از جمله توانمندسازی دانشگاهها، حمایت از نخبگان، وام های شهریه و ... اشاره شده است که به نظر می رسد بخش مربوط به شهریه های آن اجرایی شده است.
در ماده ۲۰ فصل علم و فناوری در بند ح به این اشاره شده است: دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالی و تحقیقاتی مجازند از ظرفیت مازاد بر سهمیه آموزش رایگان خود و یا ظرفیتهای جدیدی که ایجاد می‌کنند، بر اساس قیمت تمام‌شده یا توافقی با بخش غیردولتی و با تأیید هیأت امناء در مقاطع مختلف دانشجو بپذیرند و منابع مالی دریافتی را حسب مورد پس از واریز به خزانه کل به حساب درآمدهای اختصاصی منظور کنند.
اما در سال تحصیلی ۹۳ - ۹۲ بر اساس اعلام سازمان سنجش آموزش کشور جمعاً ۷۱۲ هزار و ۳۶۷ نفر در ۱۶۲۶۰ کد رشته محل تحصیلی از میان یک میلیون و ۸۳ هزار نفر داوطلب ورود به دانشگاهها پذیرش می شوند که از این میزان بیشترین ظرفیت به گروه علوم انسانی با ۲۴۵ هزار و ۲۲ نفر اختصاص دارد. کمترین ظرفیت پذیرش نیز با ۲۱ هزار و ۹۵۹ نفر به گروه هنر اختصاص دارد.
| گروه آزمایشی | مجاز به انتخاب رشته (نفر) | ظرفیت پذیرش (نفر) | نسبت پذیرش به مجازین (درصد) |
| علوم ریاضی و فنی | 218404 | 238109 | بیش از 100% |
| علوم تجربی | 437959 | 168232 | 38.41 |
| علوم انسانی | 247304 | 245022 | 99.08 |
| هنر | 11585 | 21959 | 61.79 |
| زبان های خارجی | 9208 | 39045 | 41.30 |
| جمع | 924460 | 712367 | 77.06 |
در دوره های روزانه، شبانه، پیام نور، نیمه حضوری، فرهنگیان، موسسات غیردولتی و غیرانتفاعی، مجازی و شعب یا پردیس بین الملل وضعیت به گونه دیگری است. دوره روزانه با 102 هزار و 630 نفر پذیرش تنها حدود 14 درصد سهم آموزش عالی رایگان را به داوطلبان میلیونی کنکور 92 می دهد. در این میان دانشگاه فرهنگیان یا مراکز تربیت معلم سابق نیز با 16 هزار و 39 نفر ظرفیت در کل ظرفیت پذیرش سهمی در حدود 2.2 درصد دارد و در مجموع این دو دوره حدود 16.6 درصد آموزش عالی رایگان است.
| دوره های آموزشی | ظرفیت پذیرش (نفر) |
| روزانه (رایگان) | 102630 نفر |
| فرهنگیان (رایگان) | 16039 نفر |
| پیام نور (شهریه ای) | 421965 نفر |
| غیرانتفاعی(شهریه ای) | 136035 نفر |
| شبانه (شهریه ای) | 28244 نفر |
| مجازی (شهریه ای) | 3636 نفر |
| بین الملل (شهریه ای) | 2302 نفر |
| نیمه حضوری (شهریه ای) | 1513 نفر |
| جمع | 712367 نفر |
از میان دوره های مذکور دانشگاه پیام نور با 421 هزار و 965 نفر و دانشگاه های غیرانتفاعی با 136 هزار و 35 نفر بیشترین سهم را در پذیرش دانشجوی شهریه پرداز دارند.
پس از این دوره ها، دوره شبانه دانشگاه های دولتی با 28 هزار و 244 نفر، دوره مجازی با 2 هزار و 639 نفر، دوره های بین الملل با 2 هزار و 302 نفر و در نهایت دوره های نیمه حضوری با 1513 نفر از جمله دوره هایی هستند که پذیرفته شدگان باید در آنها شهریه پرداخت کنند و آموزش آنها رایگان نیست.
