به گزارش خبرگزاری مهر، "اخلاق" علمي است كه زشتي و زيبايي صفات و ملكات نفساني انسان را تبيين می کند و راه درمان و دريافت هر يك را توضيح مي دهد. بنابراین اخلاق نقش سازنده ای در زندگی انسان دارد و دارای فوائد و آثاری است که بر شمردن آنها می تواند مفید باشد.
- اخلاق و تقويت روان انسان
بعد روحاني انسان با توجه به دلايل مختلف ديني و عقلي از بعد جسماني انسان برتر و بالاتر است. تمام دانشمنداني هم كه براي كانون وجود انسان، روح و رواني قائلند، بر اين عقيده اند كه روان انسان، بالاتر و شريف تر از جسم آدمي است. اين دانشمندان جسم و بدن را به منزله قشر و پوست و روان را به مثابه مغز و لبّ مي دانند. دليل مطلب از نظر عقل نيز روشن است، زيرا بقا و كيان بدن در پرتو روان است و فناي آن به هنگام قطع رابطه با جان، بدن پيوسته در حال تغيير و تحوّل و در مسير فنا و نابودي است. (و من نعمرهُ ننكَسْهُ في الخلق؛ آيه مباركه 68 سوره يس) اما روح دايما به جانب تكامل و ابديت و به سوي جهان باقي در حركت است.
برتري روح از بدن از نظر روايات اهل بيت (ع) نيز ثابت و مورد قبول است. علاوه بر رواياتي كه صريحا به اين موضوع اشاره دارد ، روايات بسياري نيز تلويحا به همبن موضوع اشاره نموده است. مانند روایتی که اميرالمومنين(ع) مي فرمايد: در شگفتم كه مي بينم مردم، شب هنگام كه براي آنان غذا برده مي شود، خود را به زحمت مي اندازند و چراغي روشن مي كنند تا ببينند چه چيزي در شكم خود مي ريزند، اما به هنگام تغذيه روح، چراغ عقل را با شعاع علم روشن نمي كنند تا ازآثار منفي ناآگاهي و ثمراتي كه در اعتقادات و اعمالشان وجود دارد، در امان بمانند. امام حسن(ع) نیز می فرماید: در شگفتم از كسي كه در مورد خوراكش فكر مي كند، چگونه در مورد معلوماتش نمي انديشد.
از محتواي اين روايات به دست مي آيد كه جنبه روح بالاتر از جنبه بدن است و انسان هميشه بايد جانب روح را ترجيح بدهد. با توجه به موقعيت و برتري روح نسبت به تن، از نظر عقل و عرفان و بيان اهل بيت عصمت و طهارت(ع) وظيفه عقلي و شرعي ايجاب مي كند كه در تربيت و تقويت آن بكوشيم و از اموري كه آن را تهديد و تضعيف مي كند بر حذر باشيم. تنها راهی كه موجب پرواز ملكوتي روح و مانع انحطاط و سقوط آن مي شود، تزكيه نفس،يعني آراستن خود به فضايل اخلاقي و دوري از رذايل است. از اين روست كه مي گويند اخلاق تقويت كننده بعد رواني انسان است.
- اخلاق و تعديل خواسته ها
دومين فايده اخلاق، اين است كه تخلّق به اخلاق انساني و اسلامي، خواسته هاي مطلق انسان را تعديل و مهار مي كند. در توضيح اين مطلب بايد گفت تمام كارهاي انسان، از خوردن و خفتن و زندگي تشكيل دادن و به طور كلي از مسائل اوليه زندگي گرفته تا جهاد و جنگيدن، اختراع ابزارها و اكتشافات علمي همه و همه برخاسته از خواسته هاي دروني است؛ يعني ازيك سلسله قوا و نيروهاي باطن نشات مي گيرد.
به سخن ديگر، انسان در باطن خود داراي غرايزي است همچون غضب، شهوت و غرايز ديگري كه تمام كارهاي روزمره انسان بر اساس آنها به منصه ظهور و تحقق مي رسد. حال، اگر اين غرايز و نيروهاي باطني در ميدان وسيع فعاليت خود مطلق و آزاد باشند و به هيچ و جه تعديل و كنترل نشوند، انسان را به نابودي مي كشانند، پس به سبب مصونيت از هلاكت بايد تعديل شوند. بايد توجه داشت كه وجود هر يك از اين غرايز در كانون و جود انسان نعمتي بزرگ از نعمت هاي الهي است و فقدان آن، نفص فاحشي است براي انسان.
خلاصه اینکه، مطلق و رها بودن غرايز، نقمت و معتدل و مهار بودن آنها نعمت است. غرايز در درون وجود و شريان هاي بدن انسان، همچون رودهايي است كه از كوهساران به سوي درياها رهسپار مي شود. اگر رودخانه اي كم آب يا بدون آب باشد بي فايده است و اگر طغيان كند بنيان كن، ويران كننده و خانمان برانداز است و خسارت هاي بزرگي به و جود مي آورد و باعث نابودي اغنام و احشام مي شود، اما اگر به سر حد اعتدال باشد، نه بي فايده است و نه زيان بار و غرایز هم چنين است.
- اخلاق و اجتماع سالم
اگر در يك جامعه، فضايل اخلاقي رواج داشته باشد و اخلاق اسلامي بر آن حكمفرما باشد، بي ترديد آن جامعه از آرامش و سلامت بالايي برخوردار خواهد بود. اگر در اجتماعي تعاون، همياري، انفاق، عفت، تواضع، حسن ظن محبت و به طور كلي عدالت به معناي وسيع و جامعش حكمفرما باشد اين اجتماع همان مدينه فاضله خواهد بود كه مي توان در آن با فكري آسوده به دوري از وحشت زندگي کرد.
