ایران اکونومیست- اقیانوس‌ها و دریاها بیش از ۷۱ درصد از سطح کره زمین را تشکیل می‌دهند و از تنوه زیستی بالایی برخوردار هستند.تنوع زیستی از نظر علمی به مجموعه‌ای از تنوع ژنی، گونه‌ای و اکوسیستمی در یک منطقه اطلاق می‌شود، اما به زبان ساده‌تر تنوع زیستی را می‌توان گوناگونی در شکل حیات یک منطقه دانست. در حقیقت تنوع زیستی یک ثروت طبیعی است که نیاز بشر را در زمینه پوشاک، خوراک، مسکن و حتی سلامتی روح و روان تأمین می‌کند.
اقیانوس‌ها و دریاها میلیون‌ها سال است که خدمات گوناگون و ارزشمند اکوسیستمی از جمله غذا، صنایع دستی، اکسیژن و معیشت به انسان ارائه می‌دهند و ۵۰ درصد از اکسیژن زمین در اقیانوس‌ها تولید می‌شود.
اکوسیستم‌های آبی و تنوع زیستی آن‌ها با وجود تأثیرات مثبت فراوان در دستیابی به توسعه پایدار به شدت تحت اثرات سوء ناشی از فعالیت‌های انسان از جمله صید غیر قانونی، آلودگی و تغییرات اقلیمی قرار دارند.
روز جهانی حیات وحش در سال ۲۰۱۹ در هماهنگی با آرمان ۱۴ توسعه پایدار (زندگی زیر آب) بر روی برجسته کردن ارزش‌های اکوسیستمی و حیات وحش دریایی و تلاش برای حفاظت از آن‌ها متمرکز شده است.
در ایران نیز دریای خزر زیستگاه و مأمن گران‌بها‌ترین ماهیان دنیا و به لحاظ تنوع زیستی بسیار غنی است.
ماهیان خاویاری بهترین گونه شناخته شده در دریای خزر هستند که از منابع اقتصادی با ارزش و از حیث تنوع زیستی جزء گونه‌های با ارزش این اکوسیستم محسوب می‌شوند.
تاکنون بیش از ۲ هزار گونه در دریای خزر شناسایی شدند. حضور ماهیان مهم‌ترین فون این اکوسیستم آبی به شمار می‌رود. اکوسیستم دریای خزر دارای ۱۳۳ گونه ماهی، ۳۸۰ گونه زئوبنتوز، ۳۱۵ گونه زئوپلانکتون، ۴۵۰ گونه فیتوپلانکتون و ۴۶۶ گونه پرنده است.
ماهیان شناسایی شده اغلب ساکن آب شیرین (رودخانه‌ها و تالاب‌ها) هستند و حدود ۲۳ درصد از آن‌ها را ماهیان مهاجر از دریا به رودخانه تشکیل می‌دهند و همچنین حدود ۱۷ درصد از گونه‌های ماهی این منطقه غیر بومی هستند و ۴۴ درصد از گونه‌های ماهیان این منطقه قابلیت بهره برداری اقتصادی دارند. ۲۴ درصد از گونه‌های ماهیان این منطقه، انحصاری دریای خزر بوده و در سایر نقاط دنیا وجود ندارند. این گونه‌ها به لحاظ حفاظتی دارای ارزش ویژه‌ای است، ضمن آن که از خصوصیات ویژه این اکوسیستم منحصر به فرد هستند و باید برای حفاظت از آن‌ها تمهیدات خاصی اندیشیده شود.
حدود ۶ درصد از گونه‌های این منطقه به شدت در معرض خطر انقراض قرار دارند و ۲۱ درصد نیازمند حفاظت بوده و تنها ۳۶ درصد وضعیت خوبی دارند. به طور کلی تخریب زیستگاه به خصوص برای ماهیانی که مهاجر هستند و در رودخانه تولید مثل می‌کنند، موجب برهم زدن زندگی آنان شده است و همچنین صید بی رویه گونه‌های اقتصادی از عوامل مهم در معرض خطر انقراض قرار گرفتن گونه‌های مختلف ماهیان این منطقه است.
خلیج فارس و دریای عمان در جنوب کشور نیز به دلیل دارا بودن منابع عظیم زیستی و ذخایر غیر زیستی از جمله بزرگ‌ترین پناهگاه‌های موجودات دریایی مانند مرجان‌ها، ماهی‌های کوچک، ماهی‌های شیلاتی و غیر شیلاتی، صدف‌ها، حلزون‌ها، نرم تنان، شقایق‌های دریایی، اسفنج‌های دریایی، عروس‌های دریایی، لاک پشت‌ها، دلفین‌ها، کوسه ماهی‌ها و بسیاری از موجودات دریایی دیگر به شمار می‌آیند.
گفتنی است؛ بیش از ۱۶۰۰ گونه ماهی، ۱۵ گونه میگو، ۱۰ گونه پستانداران دریایی، ۷ گونه دلفین، ۵ گونه لاک پشت دریایی، بیش از ۱۰۰ گونه آبسنگ مرجانی و بیش از ۷۰ گونه پرنده در آب‌های جنوب ایران گزارش شده است.
لاک پشت‌های دریایی و برخی ماهیان از جمله کوسه ماهی‌ها جزء گونه‌های در معرض خطر محسوب می‌شوند. جنگل‌های مانگرو و آبسنگ‌های مرجانی دو زیستگاه با اهمیت و پر تولید خلیج فارس و دریای عمان هستند که جنگل‌های مانگرو به عنوان اکوسیستم‌های حائل بین دریا و خشکی که از دو گونه حرا و چندل تشکیل شده و مجموع مساحتی در حدود ۲۱۰۹۳ هکتار را در سواحل ایران شامل می‌شوند.
دلایل کاهش تنوع زیستی در سطح جهان و ایران:
۱. توجه نکردن به ارزش‌های زیست محیطی و تنوع زیستی و عدم مدیریت پایدار بهره برداری
۲. نبود اطلاعات پایش‌های مستمر گونه‌ها و زیستگاه‌ها
۳. افزایش جمعیت و گسترش فعالیت‌های انسانی به ویژه در مناطق حساس اکولوژیکی
۴. جدایی حفاظت و توسعه اقتصادی و نبود انطباق برنامه‌های توسعه‌ای با برنامه‌های حفاظتی
۵. تغییر کاربری اراضی
۶. مصرف بیش از حد سموم، کود‌های شیمیایی و آفت کش‌ها
۷. بهره برداری بیش از حد از منابع گیاهی و جانوری
۸. آلودگی آب و خاک در اثر فعالیت‌های مختلف صنعتی و کشاورزی
۹. انتقال و معرفی گونه‌های غیر بومی
۱۰. تجارت غیر قانونی حیوانات و بذر‌های گیاهی
۱۱. صید و شکار غیر مسئولانه و غیرمجاز
۱۲. ابزار‌های نامتعارف و غیرمجاز بی شمار شکار و صید
حال حفاظت و بهره برداری پایدار از اکوسیستم‌های طبیعی راه نجات تنوع زیستی است. در صورت پذیرش این موضوع توسط تمامی ارکان یک جامعه با دو واقعیت رو به رو خواهیم بود. نخست آن که زیستگاه‌ها با سرعتی پرشتاب در حال نابودی هستند و همراه با نابودی زیستگاه‌ها یک چهارم تنوع زیستی جهان نیز محو می‌شود، دوم آن که زیستگاه‌ها را نمی‌توان نجات داد، مگر آن که با معرفی معیشت‌های جایگزین و ارتقاء سطح معیشت و زندگی، مشارکت جوامع محلی را در حفاظت و بهره برداری پایدار از منابع طبیعی داشته باشیم.
آموزش جوامع محلی از طریق برگزاری کارگاه‌های آموزشی به منظور حفاظت از گونه‌های در معرض خطر انقراض و امداد و نجات آن‌ها و همچنین آموزش همگانی، تدوین برنامه‌های ملی حفاظت از گونه‌های در معرض خطر انقراض و زیستگاه‌های طبیعی با مشارکت تمامی ذینفعان، اجرایی کردن برنامه‌ها و سیاست‌های کنوانسیون‌های بین المللی و منطقه‌ای حفاظت از تنوع زیستی (CMS, CBD، CITES، کنوانسیون تهران)، پایش تنوع زیستی از جمله گونه‌های در معرض خطر انقراض، زیستگاه‌های با اهمیت، امداد و نجات تنوع زیستی دریایی از جمله پستانداران دریایی و لاک پشت‌های دریایی، تدوین پروپوزال پیشنهاد اضافه شدن گونه‌های در معرض تهدید و توجیه جهت گنجاندن نام آن‌ها در لیست ضمایم کنوانسیون‌های مربوطه در راستای حفاظت موثرتر از آن گونه‌ها از جمله اقدامات معاونت محیط زیست دریایی در سطح ملی، بین المللی و منطقه‌ای است.
