مجتمع‌های پتروشیمی در این سال‌ها توانسته‌‌اند فعل خواستن را صرف کنند و امروز در بهار چهلمین سال پیروزی انقلاب اسلامی، ارائه گزارش کار از سوی آنان به مردم ایران، یک ضرورت محسوب می‌شود. مجتمع پتروشیمی شازند یکی از طرح‌های زیربنایی و مهم کشور است که با هدف تأمین نیاز داخلی کشور و صادرات ایجاد شده و به بهره‌برداری رسیده است. این طرح در سال 1363 با نام شرکت پتروشیمی اراک به تصویب شورای‌عالی اقتصاد رسید و پس از طی مراحل خرید دانش فنی، مهندسی و نصب، فاز اول آن در سال 1372 مورد بهره‌برداری قرار گرفت و در ادامه واحدهای دیگر این مجتمع تکمیل و در مدار تولید قرار گرفت.
در همین راستا هم‌زمان با تکمیل واحدها به منظور بهبود مستمر و افزایش ظرفیت واحدها و تولید محصولات متنوع‌تر از سال 1379 طرح توسعه مجتمع نیز آغاز شد که فاز اول در سال 1384 و فاز دوم در سال 1386 مورد بهره‌برداری قرار گرفت و ظرفیت تولیدات مجتمع به یک میلیون و 649 هزار تُن در سال رسید. با پیگیری مسئولان شهرستان شازند و تصویب مجمع عمومی از تاریخ 89.3.8 نام شرکت پتروشیمی اراک به شرکت پتروشیمی شازند تغییر یافت. از مشخصات ویژه پتروشیمی شازند دانش فنی، تکنولوژی و فرایند‌های پیشرفته و تولیدات بسیار متنوع آن است.
به لحاظ خطوط تولید، کمتر مجتمعی را می‌توان یافت که مانند پتروشیمی شازند ترکیبی از تولیدات پلیمری و شیمیایی ارزشمند را داشته باشد. این تولیدات بخش عظیمی از نیاز بازار داخلی را تأمین میکند. داشتن نیروی انسانی متخصص و کارآمد و موقعیت خاص جغرافیایی آن با توجه به نزدیک‌بودن به بازارهای مصرف داخلی، امکان جذب کارشناسان خبره و وضعیت آب‌و‌هوایی مناسب در منطقه را می‌توان از دیگر شاخصه‌های ارزشمند پتروشیمی شازند دانست.
همچنین از دیگر نکات بارز دیگر این مجتمع که آن را از سایر رقبا متمایز میکند می‌توان به موارد ذیل نیز اشاره کرد:
اعتبار بالای مالی، صنعتی و خوشنامی شرکت پتروشیمی شازند (اراک)
رشد و پیشرفت در زمینه استفاده از فناوری اطلاعات
شرکت پتروشیمی شازند (اراک) علاوه بر اشتغال مستقیم حدود چهارهزار نفر، وظیفه تأمین مواد اولیه حدود پنج‌هزار واحد صنعتی در داخل کشور را برعهده دارد و محصولات متنوع خود را به نقاط مختلف دنیا از جمله کشورهای آسیایی، اروپایی، آمریکایی و آفریقایی صادر میکند.
**واحدهای مجتمع پتروشیمی شازند
در حال حاضر این مجتمع شامل چهار ناحیه بهره‌برداری، مشتمل بر 17 واحد تولیدی به انضمام واحدهای سرویس‌های جانبی و آفسایت است که اهم آنها به شرح ذیل است:
**ناحیه 1 بهره‌برداری
واحد الفین:
این واحد به عنوان واحد مادر در مجتمع است و وظیفه تولید مواد اولیه مورد نیاز کلیه واحدهای نواحی دو و سه شامل واحدهای شیمیایی و پلیمری را به عهده دارد. خوراک این واحد نفتا است و محصولات اصلی این واحد اتیلن، پروپیلن و برش‌های چهار کربنه، بنزین خام، هیدروژن و نفت کوره است.
**واحد هیدروکربن‌های هیدروژنه‌شده (PGH):
این واحد بنزین خام را که از محصولات جانبی واحد الفین است به هیدروکربن‌های هیدروژنه‌شده تبدیل میکند.
**واحد هیدروژناسیون برش‌های چهارکربنه (CHU):
برش‌های چهارکربنه که از تولیدات واحد الفین است به کمک هیدروژن اشباع شده و از آن محصول بوتان حاصل می‌شود و این محصول به عنوان خوراک واحد الفین مورد استفاده قرار می‌گیرد. از مهم‌ترین ویژگی‌های این واحد جلوگیری از ارسال سالانه قریب به 50 هزار تن برش‌های چهارکربنه به مشعل، جلوگیری از آلودگی محیط زیست و تأمین بخشی از خوراک واحد الفین است.
**ناحیه 2 بهره‌برداری
واحد پلی‌اتیلن سنگین (HDPE):
خوراک این واحد اتیلن است و پلیمرهای تولیدی این واحد در ساخت لوله‌های پلی‌اتیلن خطوط گاز، آب و فاضلاب و سایر کاربردهای صنعتی و عمومی است.
ظرفیت این واحد 85 هزار تن در سال است.
**واحد پلی‌اتیلن سبک خطی (LLDPE):
خوراک این واحد نیز اتیلن است و تولیدات آن در صنایع تزریقی، ظروف پلاستیک حجیم مانند تانک‌ها و مخازن کشاورزی، وسایل خانگی، لوله‌های آبیاری و فیلم‌های مخصوص بسته‌بندی استفاده می‌شود.
ظرفیت این واحد 75 هزار تن در سال است.
**واحد پلی‌پروپیلن (P.P):
خوراک این واحد پروپیلن است و گروه‌های پلیمری هموپلیمر
(hemopolimer) و کوپلیمر (copolimer) در آن تولید می‌شوند. ظرفیت این واحد 75000 تن در سال است و مصرف‌کنندگان عمده محصولات پلی‌پروپیلن صنایع تولید الیاف و گونی، صنایع پزشکی نظیر تولید سرنگ، سرم و قطعات پزشکی، صنایع خودروسازی، ظروف یک‌بار‌مصرف و لوازم آرایشی است.
**واحدهای بوتادین و پلی‌بوتادین رابر (BD/PBR):
واحد بوتادین از برش‌های چهارکربنه تولید شده در واحد الفین به عنوان خوراک استفاده میکند و پس از تفکیک برش‌های چهارکربنه، در واحد پلی‌بوتادین سالانه 25هزار تن PBR یا لاستیک مصنوعی به عنوان ماده اولیه لاستیک جهت استفاده در کارخانه‌های تولید تایر و دیگر صنایع مرتبط با لاستیک از قبیل صنایع کفش، تسمه نقاله و شلنگ‌های لاستیکی تولید می‌شود.
**ناحیه 3 بهره‌برداری
واحد اکسید اتیلن/ اتیلن گلایکول‌ها (EO/EG):
این واحد از خطوط تولیدی بسیار مهم در صنعت پتروشیمی و ظرفیت تولید آن سالانه 120 هزار تن است. این واحد علاوه بر اکسید اتیلن خالص که به عنوان یک ضدعفونی‌کننده قوی کاربرد دارد، منو (mono)، دی و تری‌اتیلن گلایکول نیز تولید میکند که در کارخانجات الیاف مصنوعی، نرم‌کننده‌ها و حلال‌ها، صنایع نساجی، پوشش‌های حفاظتی، رزین پلی‌استر، چرم مصنوعی، ضدیخ و فیلم و نوار فیلم کاربرد دارد.
**واحد دو اتیل هگزانول‌ها (2EH):
تولیدات این واحد در زمره محصولات استراتژیک محسوب می‌شود و ظرفیت تولید آن سالانه 56 هزار تن است. این محصول از مواد اصلی نرم‌کننده‌های پلاستیک است و برای تولید اکتیل فتالات به عنوان تبدیل‌کننده PVC به فراورده نهایی از آن استفاده می‌شود. الکل‌های نرمال بوتانل (normal butanol) و
ایزو بوتانل (iso butanol) از دیگر محصولات این واحد است که از آنها به عنوان حلال رنگ‌های رزین پوششی و رزین‌های اوره و ملامینی استفاده می‌شود.
**واحد اسید استیک/ وینیل استات (AA/VA):
این واحد با ظرفیت سالانه 30 هزار تن اسید استیک و 30 هزار تن وینیل استات با درجه خلوص بسیار بالا تأمین‌کننده مواد اولیه صنایع پایین‌دستی نظیر صنایع دارویی، غذایی، نساجی، چسب‌سازی، رنگ‌سازی و... است.
**واحد اتانول آمین‌ها (EA):
محصولات واحد اتانول آمین‌ها با ظرفیت 30 هزار تن در سال به عنوان جذب‌کننده گازهای اسیدی و گوگردی، یکی از مواد بسیار ضروری و حیاتی در پالایشگاه‌ها، صنعت پتروشیمی، صنایع سیمان و صنایع کشاورزی به شمار می‌روند. ضمنا این محصولات در تولید مواد شوینده، صنایع آرایشی و بهداشتی و مواد ضدخوردگی نیز کاربرد وسیعی دارند.
** واحد اتوکسیلات‌ها (ETX):
ظرفیت تولید این واحد 30 هزار تن در سال است و عمده محصولات آن در صنایع شوینده و بهداشتی، آرایشی، دارویی، نساجی و الیاف، صنایع غذایی و صنایع فلزی مصرف می‌شود. مهندسی تفصیلی و ساخت بیش از 95 درصد تجهیزات این واحد با استفاده از توان سازندگان داخلی صورت گرفته است.
**ناحیه سرویس‌های جانبی:
واحدهای سرویس‌های جانبی (UTILITY)
مجتمع پتروشیمی شازند از لحاظ تأمین سرویس‌های جانبی خودکفا بوده و تولید این نیازمندی‌ها در واحدهای مختلف سرویس‌های جانبی پیش‌بینی شده است. واحدهای سرویس‌های جانبی به همراه گروهی از تأسیسات عمومی و مشترک، تأمین‌کننده نیازهای عملیاتی مجتمع از لحاظ آب، برق، بخار، هوای فشرده، هوای ابزار دقیق، سوخت، اکسیژن و نیتروژن هستند. همچنین برقرارکننده ارتباط بین واحدهای فرایندی و سرویس‌های جانبی و تأمین‌کننده نیازمندی‌های مشترک واحدها در کل مجتمع است.
واحدهای سرویس‌های جانبی مجتمع پتروشیمی شازند عبارت‌اند از:
1. واحد نیروگاه
واحد برق مجتمع شامل پنج دستگاه توربوژنراتور گازی هر کدام به ظرفیت 25 مگاوات است. سیستم احتراق توربین‌ها دوگانه است و می‌تواند از گاز طبیعی یا گازوئیل به‌عنوان سوخت استفاده کند. برق تولیدی 20 کیلو ولت، سه فاز و فرکانس 50 هرتز با دو خط انتقال برای هر منبع تغذیه است. شبکه توزیع برق شامل 24 پست فرعی است. همچنین دو دستگاه دیزل ژنراتور تعبیه شده است که در شرایط اضطراری قطع برق مجتمع، برق تجهیزات بسیار حساس را تأمین میکند و توان تولید سه مگاوات برق را دارند (هرکدام 1.5 مگاوات). طراحی و مهندسی و خرید تجهیزات این واحد مربوط به شرکت فرانسوی آلستوم است.
2. واحد بخار:
واحد بخار با ظرفیت اسمی 680 تن بر ساعت که طراحی و مهندسی اولیه این واحد را شرکت کاوازاکی از کشور ژاپن عهده‌دار بوده است. در طرح توسعه یک بویلر 80تنی ساخت شرکت آذرآب اراک و سه دستگاه MP بویلر 33تنی ساخت شرکت ماشین‌سازی اراک به مجموعه اضافه شده است. سیستم تأمین بخار شامل پنج دستگاه دیگ بخار بازیابی به ظرفیت تولید 52 تن در ساعت که انرژی گرمایی آن به‌وسیله هوای گرم خارج شده، از توربین‌های گازی واحد نیروگاه و همچنین سوخت کمکی گاز طبیعی تأمین می‌شود. این دستگاه‌ها Waste Heat Recovery boiler نامیده می‌شوند. همچنین چهار دستگاه فایربویلر 80تنی از نوع واترتیوب و سه دستگاه بویلر 33تنی (ساخت ماشین‌سازی اراک) از نوع Fire Tube فعال است. بخار تولیدی در سه فشار متفاوت
HPS(42 Bar)، MPS)15 bar) و LPS(5.5 Bar) برای مصرف‌کننده‌ها ارسال می‌شود.
3.واحد آب:
این واحد شامل سه بخش مجزاست: آب خام، آب بدون املاح، برج‌های خنک‌کننده
آب خام: آب خام مجتمع از منابع‌های زیرزمینی (چاه عمیق) تأمین می‌شود. آب خام از طریق شبکه جمع‌آوری آب به سه مخزن ذخیره، به ظرفیت کلی 160 هزار مترمکعب هدایت و از آنجا از طریق پمپ به مراکز مصرف ارسال می‌شود.
آب بدون املاح: از آب خام برای تولید آب بدون املاح استفاده می‌شود. واحد آب بدون املاح تحت لیسانس شرکت دگرمونت فرانسه بوده و آب DM مورد نیاز در یک سیستم متمرکز شامل چهار خط تولیدی به ظرفیت هرکدام 150 مترمکعب در ساعت تولید می‌شود. مبنای تصفیه آب استفاده از رزین‌های کاتیونی و آنیونی به روش جذب بنیان‌های کاتیونی و آنیونی موجود در آب است. آب DM تولیدی در مخازن ذخیره شده، سپس با پمپ به مراکز مصرف ارسال می‌شود. همچنین آب کندانس حاصله از واحدهای مختلف مجتمع از طریق شبکه‌های جمع‌آوری کندانس به بخش Polish وارد شده و پس از تصفیه به مخازن ذخیره ارسال می‌شود.
برج‌های خنک‌کننده: تأمین و ارسال آب خنک‌کننده در مجتمع به روش تر و سیستم مدار باز در نظر گرفته شده است. در مجتمع پنج برج خنک‌کننده فعال با ظرفیت 51هزارو 600 مترمکعب بر ساعت با طراحی و مهندسی شرکت هامون سابلکو بلژیک وجود دارد که وظیفه خنک‌کردن آب کولینگ واحدهای ناحیه یوتیلیتی، ناحیه یک (الفین)، ناحیه دو (ناحیه واحدهای پلیمری) و ناحیه سه (ناحیه واحدهای شیمیایی) مربوط را بر عهده دارد. این سیستم شامل 16 سل هر کدام به ظرفیت سه‌هزار و 100 متر مکعب در ساعت و دو سل هر کدام به ظرفیت هزار مترمکعب در ساعت است. این فرایند می‌تواند آب را تا حداکثر 10 درجه سانتی‌گراد خنک کند.
4. واحد هوا و سوخت:
این واحد شامل سه قسمت است:
واحد هوای فشرده: هوای سرویس و ابزار دقیق مجتمع از طریق سیستم متمرکز هوای فشرده شامل شش دستگاه کمپرسور سانتریفیوژ (گریز از مرکز) سه مرحله‌ای تأمین می‌شود. نیروی محرکه چهار کمپرسورموتور الکتریکی و نیروی محرکه دو کمپرسور دیگر توربین بخار است. ظرفیت هر کدام 26هزار نرمال مترمکعب در ساعت و در فشار هشت‌بار است. هوای ابزار دقیق به کمک سیستم‌های خشک‌کننده هوا (Dryer) که نقطه شبنم هوا را تا منفی 40 درجه سانتی‌گراد می‌رسانند، تأمین می‌شود.
همچنین یک کمپرسور رفت و برگشتی سه‌مرحله‌ای برای شرایط اضطراری وجود دارد که نیروی محرکه آن توسط یک موتور الکتریکی تأمین می‌شود و وظیفه آن تأمین فشار 56 باری برای مخزن هوای فشرده خشک اضطراری است. هوای فشرده این مخزن برای تأمین هوای ابزار دقیق مصرفی واحدهای پروسسی در زمان اضطراری در نظر گرفته شده است و در واقع سیستم پشتیبان (Back Up) است.
طراحی و مهندسی این واحد از سوی شرکت اینگرسل راند کشور ایتالیا – هلند انجام شده است.
واحد جداسازی هوا: در یکی‌دیگر از واحدهای زیر مجموعه هوا و سوخت جداسازی هوا توسط دو خط تولیدی بر مبنای تقطیر و سیستم‌های کرایوجنیک انجام می‌شود. مجموع تولید اکسیژن گازی دو واحد 15هزارو 500 نرمال مترمکعب در ساعت و مجموع نیتروژن گازی هر دو واحد هفت‌هزارو 400 نرمال متر مکعب در ساعت است. در پروسه تولید سرماسازی تا دمای بسیار پایین (180- درجه سانتی‌گراد) و عملیات تفکیک و جداسازی در برج‌های تقطیر انجام می‌شود. در این واحد تولید اکسیژن مایع و نیتروژن مایع نیز وجود دارد که در مخازن مربوطه ذخیره شده و با عبور از تبخیرکننده‌ها به عنوان سیستم پشتیبان مورد استفاده قرار می‌گیرد.
طراحی و مهندسی این واحد به عهده شرکت ایرلیکوئید فرانسه بوده است.
واحدهای جانبی: شبکه سوخت‌رسانی مایع (گازوئیل) برای واحدهای نیروگاه و بخار ازطریق ذخیره در دو مخزن دوهزارو 800 مترمکعبی، ایستگاه فرعی گاز جهت توزیع گاز طبیعی برای مصرف‌کننده‌های فشارکم، ایستگاه پمپ‌های آب آتش‌نشانی )الکتریکی و دیزلی) در حوزه کاری این واحد قرار دارد.
5. واحد تصفیه پساب صنعتی
واحد تصفیه پساب مجتمع پتروشیمی شازند با رعایت بالاترین استانداردها و معیارهای زیست‌محیطی به منظور استفاده مجدد از پساب تصفیه شده با توجه به حفظ و صیانت از منابع خدادادی و استفاده مجدد از آنها، جلوگیری از ارسال پساب‌های آلی و غیرآلی به محیط زیست و ممانعت از هرگونه آلودگی زیست‌محیطی با ظرفیت تصفیه کلیه پساب‌هایی که در مجتمع تولید و در طبقه‌بندی زیر قرار می‌گیرند، طراحی شده است. این واحد با داشتن کلیه امکانات و تجهیزات تصفیه شامل دانه‌گیری، آشغال‌گیری، جداکننده‌های سطحی و شیمیایی، تصفیه بیولوژیک، تصفیه شیمیایی واحد نمک‌زدایی و یون‌زدایی (سیستم الکترودیالیز معکوس)، فیلتراسیون واحد احیای کربن، سیستم تصفیه و آب‌گیری از لجن و سیستم هضم لجن کامل‌ترین واحد تصفیه پساب در سطح کشور است.
حدود نیمی از آب جبرانی مورد نیاز برج‌های خنک‌کننده مجتمع و نیز آب مورد نیاز فضای سبز حاصل از تصفیه پساب در این واحد است.
6.واحد کوره و آفسایت
این واحد شامل سیستم ایستگاه اصلی گاز، سیستم مشعل مجتمع (Flare) به طول تقریبی صد متر و سیستم‌های جمع‌آوری و دفع آب‌های زائد و شبکه اتصالات بین واحدها شامل خطوط برای آب، بخار، آب خنک‌کننده اتیلن، پروپیلن و... است.
سیستم مشعل مجتمع که به منظور تضمین بهره‌برداری مطمئن از واحدها و ایمن‌سازی آنها در شرایط اضطراری است از طریق این واحد کنترل می‌شود.
کوره ضایعات‌سوز مجتمع در این واحد قرار دارد و کلیه ضایعات و مواد دور ریز در این کوره پیشرفته صنعتی سوزانده و دفع می‌شود. این کوره مجهز به
Belt filter جهت جذب مواد هیدروکربنی، اسیدی و Dust و آنالایز گازهای خروجی و نیز بویلر 2.3 تنی در مسیر گازهای داغ خروجی است.
در بخش دیگر این مجتمع، واحدهای امداد و آتش‌نشانی مجهز به پیشرفته‌ترین و کم‌نظیرترین تجهیزات موجود، مأموریت تأمین ایمنی را بر عهده دارند. همچنین با اعمال مدیریت صحیح بر منابع آب، خاک و هوا، این شرکت از سطح بسیار بالایی از استانداردهای جهانی در حفظ محیط زیست، توسعه فضای سبز و مدیریت پسماندها و پساب‌ها برخوردار است و در این راستا ایجاد 400 هکتار فضای سبز در مجتمع و شهر مهاجران خود نشان توجه این شرکت به محیط زیست و مسئولیت‌های اجتماعی است.
ما به پاکی آب، خاک و هوا این سه عنصر حیات می‌اندیشیم و ثابت کرده‌ایم که صنایع پالوده از آلودگی نه تنها به محیط زیست لطمه نمی‌زنند بلکه می‌توانند دوست محیط زیست باقی بمانند.
منبع: روزنامه شرق
