به گزارش ایران اکونومیست ؛ مخالفان توافق هسته ای در عمر دو سال و اندی برجام همواره کوشیده اند تا با روش های مختلف این توافق را زیر سوال برده و آن را ناکارآمد جلوه دهند؛ دقیقا مواضعی که «دونالد ترامپ» رییس جمهوری آمریکا در قبال گرفته و با شرم آور دانستن آن برای آمریکا در صدد بهم زدن برجام است.
با نگاهی به مواضع مخالفان در ایران و آمریکا، این پرسش به ذهن متبادر می شود که چطور می شود توافق هسته ای برای هیچ یک از دو طرف اصلی توافق یعنی ایران و آمریکا ثمربخش نباشد؟ گزارش هفتم شهریورماه کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس به این ابهام پاسخ می دهد.
** پیشبرد برجام از زبان مجلس
بر پایه قانون «اقدام متناسب و متقابل دولت جمهوری اسلامی ایران در اجرای برجام» یک سری وظایفی برای نمایندگان مجلس شورای اسلامی و همچنین وزارت امور خارجه تعریف شده است. به طوری که وزیر امور خارجه هر سه ماه موظف به ارایه گزارش به کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی است و در مقابل کمیسیون مذکور نیز هر شش ماه گزارشی از پیشبرد برجام را نوشته و در صحن مجلس قرائت می کند.
ضمن اینکه هیات نظارت بر برجام متشکل از روسای جمهوری و مجلس، وزیر امور خارجه، دبیر شورای عالی امنیت ملی، رئیس سازمان انرژی اتمی، وزیر دفاع و چند تن دیگر از مقامات کشور به عنوان مرجع تشخیص نقض احتمالی توافق بر این امر نظارت دارند.
در گزارش اخیر مجلس به دو جنبه برجام توجه شده که عبارت بودند از دستاوردها و موانع پیشبرد. در بخش موانع موجود بر سر اجرایی درست برجام، بیش از هر موضوعی به کارشکنی های آمریکا اشاره شد که محدودیت صدور روادید برای شهروندان ایرانی، تهدید و تحریم های غیرهسته ای در قالب عناوین حقوق بشری، موشکی و... از آن جمله محسوب می شد.
بخش دستاوردهای ایران از اجرای برجام اما قابل ملاحظه بود. براساس گزارش مذکور «رفع تحریم‌ها در حوزه نفت، گاز پتروشیمی به شکلی که میانگین صادرات روزانه نفت خام ومیعانات گازی کشور به بیش از دو برابر نسبت به زمان قبل از برجام افزایش داشته است. همچنین با انعقاد تفاهم نامه های متعدد در حوزه توسعه زیرساخت‌های نفت و گاز، زمینه برای عقد قراردادهای بین‌المللی فراهم و برخی از آنها عملیاتی و اجرایی گردیده است، که قدم مناسبی در جهت جذب شرکت های بین‌المللی و سرمایه گذاری خارجی می باشد.»
افزون بر آن، در بخش « تحریم‌های رفع شده» کمیسیون به حوزه حمل و نقل نیز اشاره شد و در بخشی از آن آمد: در حوزه حمل و نقل پس از برجام زمینه خرید هواپیماهای مسافربری نو از شرکت های سازنده فراهم گردید که از جمله می توان به انعقاد قرارداد خرید 100 فروند ایرباس، 80 فروند بوئینگ و 20 فروند هواپیمای ATR توسط هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران «هما» و امضای قرارداد خرید 30 فروند هواپیمای بوئینگ (قابل افزایش تا 60 فروند) توسط شرکت هواپیمایی آسمان اشاره نمود.
براساس برجام تحریم 70 فروند از هواپیماهای خط هوایی جمهوری اسلامی ایران لغو و زمینه خرید قطعات هواپیما به قیمت رسمی کشورهای سازنده و نیز تعمیر هواپیما با مشارکت کشورهای دیگر و تامین سوخت هواپیما فراهم شده است.
شایان ذکر است تاکنون سه فروند هواپیمای ایرباس و 4 فروند هواپیمای ATR تحویل هواپیمایی هما شده است.
همچنین این گزارش افزود که «در چارچوب لغو تحریم های مرتبط هسته‌ای وفق برجام، مجموعا تعداد 611 شخص و نهاد ایرانی، به همراه 303 فروند هواپیما، نفتکش و کشتی ( مجموعا 914 مورد) همزمان با اجرایی شدن برجام و طی یک سال اخیر، از فهرست سه گانه تحریم های هسته ای شورای امنیت، آمریکا و اتحادیه اروپا خارج شده‌اند».
آزادسازی بخش قابل توجهی از وجوه مسدود شده قبل از برجام و دسترسی بانک مرکزی به آن، فراهم شدن امکان دریافت وجوه حاصل از فروش نفت ( در حوزه ارزهای غیر از دلار)، برقراری ارتباط با بانک‌های کوچک دنیا از طریق شبکه بانکی کشور، برقراری مجدد سیستم پیام رسانی مالی موسوم به سوئیفت، خروج موقت از فهرست سیاه گروه ویژه اقدام مالی، بهبود جایگاه ریسک تعامل مالی با ایران از ا7 (بالاترین ریسک) به 6 از سوی سازمان همکاری و توسعه اقتصادی، تنها گوشه ای از دستاوردهای عملیاتی سازی برجام از نگاه نمایندگان مجلس در این گزارش بود.
** «دستاورد» یا «دستاورد سازی»؟
با وجود دستاوردهای چشمگیر ایران از توافق هسته ای که به صورت مستند و آماری از کمیسیون مربوطه مجلس انتشار یافته ولی مخالفان حاضر به پذیرش واقعیت نیستند و آن را «دستاورد سازی» می دانند. آنان مدعی اند که گزارش کمیسیون امنیت ملی مجلس «تایید تقریبا هیچ با کمی تعارفات» بوده است!
نکته دیگر اینکه هرچند کارشکنی و مانع تراشی کنگره و کاخ سفید در دولت جمهوریخواه ترامپ بر همگان آشکار شده اما نادیده انگاشتن دستاوردهای برجام، بی انصافی بزرگی در حق مسوولان کشور، نهادهای اثرگذار و نیز معماران توافق هسته ای است.
تقلیل اهمیت توافق هسته ای به نوع رفتار آمریکا از جانب منتقدان و مخالفان داخلی نه تنها گویای واقعیت نیست بلکه به هدفی می انجامد که مد نظر دولتمردان ایالات متحده است؛ هدفی مبنی بر خروج از برجام و بازگشت به دوره قبل از مذاکرات. در حالی که آمریکا فقط یکی از اعضای توافق چند جانبه و معتبر بین المللی است که خواست و اراده یک کشور نمی تواند به آن لطمه وارد آورد.
نکته دیگر اینکه نباید از دریچه اقتصادی محض به نتایج برجام نگریست چرا که توافق هسته ای برای جمهوری اسلامی همواره با رهاوردهای سیاسی همراه بوده است. در سایه تغییر نگرش جهان به فعالیت های هسته ای ایران، کاخ سفید تا کنون نتوانسته نقشه های ضد ایرانی خود را عملی سازد.
علاوه بر آن، شورای امنیت سازمان ملل و شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی که پیشتر شدیدترین تحریم ها را علیه جمهوری اسلامی به کار می بردند، حال به عنوان سدی در برابر خواسته های ترامپ و کنگره عمل می کنند.
تکرار گزارش های مثبت آژانس و حمایت قاطعانه سایر اعضای گروه 1+5 از برجام یکی از مهمترین دستاوردهای توافق هسته ای به شمار می رود و گویای آن است که آمریکا در وضعیت فرو رفتن در انزوا قرار گرفته؛ وضعیتی که ایران تا قبل از توافق در آن قرار داشت.
