به گزارش ایران اکونومیست به نقل از روابط عمومی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، «مرتضی خانی‌پور»، سرپرست هیات باستان‌شناسی گفت: «محوطه‌ی هرمنگان» در غرب روستای جشنیانِ شهرستانِ بوانات واقع شده که در فروردین‌ماه ۱۳۹۴ شناسایی شد. باتوجه به تخریب‌های صورت گرفته بر اثر فعالیت‌های کشاورزی و باغداری، انجام پژوهش‌های باستان‌شناسی برای حفظ محوطه در دستور کار قرار گرفت و در پی آن، کاوش و گمانه‌زنی به منظور تعیین عرصه و پیشنهاد حریم انجام شد.
او ادامه داد: با کاوش در گمانه‌ها تعیین عرصه و حریم مشخص شد که متاسفانه احتمالا بیش از ۵۰ درصد محوطه توسط کشاورزان به کلی نابود شده و قسمت‌های کمی از محوطه باقی مانده است.
خانی‌پور با اشاره به اینکه اگر این محوطه تخریب نشده بود؛ می‌توانست شناخت و درک ما را از فرهنگ‌های دوره‌ی نوسنگی منطقه بوانات و فارس بهبود ببخشد، گفت: در کاوش‌های صورت گرفته، دو فاز استقراری شناسایی شد که در فاز قدیمی‌تر، نبودِ معماری و همچنین وجود اجاق‌های متعدد و پراکندگی خاکستر نشان از کوچرو بودن احتمالی ساکنان آن جا دارد.
این باستان‌شناس افزود: بر روی این نهشته‌ها معماری چینه‌ای شامل اتاق‌ها و فضاهای متعدد شناسایی شدند که با خاک سفیدرنگ اندود شده و همچنین دیوارهای دو اتاق به وسیله گل اخری به رنگ قرمز در آمده‌اند.
او در ادامه گفت: متاسفانه بر اثر خاک‌برداری غیرمجاز بیشتر این اتاق‌ها تخریب شده‌اند که به همین دلیل نمی‌توان تحلیل درست و قاطعی از کارکرد این فضاها ارائه داد.
خانی‌پور تصریح کرد: در یکی از ترانشه‌های کاوش شده سازه‌ای حرارتی بدست آمد که با توجه به ساختار آن، احتمالا کوره‌ای از نوع کوره‌های باز بوده که برای پخت سفال استفاده می‌شده است.
او گفت: در حال حاضر با مقایسه سفال‌های بدست‌آمده از این محوطه با سفال‌های «تل موشکی»، «تل جری»، «تل بشی» و «تل کوشک هزار» در حوضه‌ی رود کر، می‌توان این محوطه را هم‌زمان با دوره نوسنگی «محوطه بشی» و کارگاه TMB تل موشکی دانست که با توجه به تاریخ‌گذاری‌های مطلق این محوطه‌ها، هرمنگان را نیز می‌توان با استقراری بین ۸۱۰۰ تا ۷۸۰۰ سال پیش از میلاد دانست.
خانی پور افزود: از دیگر یافته‌های این کاوش می‌توان به ابزارهای سنگی که عموما شامل ریز تیغه و هندسی هستند و نشان از درو گیاهان و شکارورزی دارند و همچنین سنگ مادر و پراکنش زیاد دورریزها اشاره کردکه بیانگر تولید ابزار در خود محوطه است .
وی درباره تعداد زیادی اشیا ریز گلی و سنگی بدست آمده، گفت: در مورد کارکرد آنها نظرات گوناگونی وجود دارد، برخی آنها را پلاک لب یا گوش دانسته و برخی نیز آنها را کالاشمار یا توکن دانسته‌اند.
خانی‌پور با بیان اینکه «برای مطالعات تکمیلی و شناخت اقتصاد معیشتی مردمان ساکن در این محوطه نمونه‌های استخوانی و گیاهی برداشت شده است.»گفت: از دیگر یافته‌ها می‌توان به سنگ‌ساب‌ها، دس آس، کوبنده‌های سنگی و ابزار استخوانی اشاره کرد.
