موضوع مصرف محصولات تراریخته غذایی معروف به GMO یا محصولات دست کاری شده ژنتیکی کشاورزی در ایران چند سالی است که مطرح شده و ابهاماتی در مورد اثرات سوء آن بر انسان، محیط زیست و منابع طبیعی مطرح است.
در دنیا نیز کمپین‌ها و مخالفت های جدی با این محصولات وجود دارد، برای روشن شدن موضوع مصاحبه‌ای با پروفسور علی کرمی استاد تمام دانشگاه و متخصص بیوتکنولوژی پزشکی، سلولی و مولکولی و فوق تخصص مهندسی ژنتیک یا دستکاری ژنی دانشگاه بقیه الله که بیش از 30 سال سابقه تحقیق، تدریس، انجام صدها طرح تحقیقاتی، صدها مقاله بین المللی و سخنرانی در مجامع بین‌المللی و داخلی دارد مصاحبه ای انجام دادیم که در ذیل آمده است.
فارس: آقای پروفسور کرمی در مورد تولید و مصرف محصولات تراریخته دو دسته موافق و مخالف وجود دارد و موافقان محصولات تراریخته می‌گویند مخالفان برای مخالفت خود دلیل علمی ارائه کنند، آیا شما دلیل علمی برای مخالفت با تولید محصولات تراریخته دارید؟
پروفسور کرمی: این تقسیم‌بندی موجب دردسر شده است و طرف مقابل ما یا به اصطلاح همان افرادی که شما از آنها به عنوان موافق یاد می‌کنید، این مرز بندی را دوست دارند و با این دسته‌بندی به ما فناوری هراس و فناوری گریز می‌گویند. در حالی که تقسیم بندی درست بدین شکل است:
1- یک عده صد درصد موافق توسعه کشت و تولید محصولات تراریخته کشاورزی و دامی هستند و آن را مانند محصولات عادی می‌دانند و حتی بهتر از محصولات ارگانیک!! می‌دانند و معتقدند نه تنها ضرری ندارد بلکه مفید‌تر از محصولات فعلی است و مشکلات کمبود مواد غذایی و سموم کشاورزی را حذف می کند.
2- گروه دوم صد‌درصد با این محصولات مخالف هستند و انها را غیر طبیعی و مضر برای سلامت انسان، محیط زیست و آینده بشر می دانند و بیماری‌زا، سرطان‌زا و تهدید بیوتروریستی و سلاحی برای بیمار کردن و نابودی مردم. این گروه حتی مخالف دستکاری ژنتیکی و مهندسی ژنتیک برای هر کاری و آن را نوعی مداخله در طبیعت و خلقت می‌دانند.
3- گروه سوم دانشمندانی هستند که با دانش و فناوری بیوتکنولوژی، مهندسی ژنتیک و تراریخته نه تنها مخالف نیستند، بلکه آن را دانشی سودمند و مفید می‌دانند که دستاورد‌های بزرگی در حوزه‌های مختلف بهداشت و درمان و صنعت و غیره داشته و دارد و معتقدند این علوم و فناوری‌ها ابزاری هستند در دست بشر مانند همه علوم که اگر درست و اخلاقی و با رعایت اصول علمی و اخلاقی و ایمنی و قوانین استفاده شوند و البته جنبه‌های خطرات محصولات آن به درستی بررسی شوند نه تنها مضر نیستند که سبب توسعه سلامت و بهبود زندگی بشر خواهند شد.
اینها معتقدند همه این علوم مانند فیزیک و شیمی و زیست کاربرد دوگانه دارند و مانند یک شمشیر دو لبه هستند که اگر درست استفاده شوند و اخلاقی به نفع بشر و اگر بد استفاده شوند، می شود بمب اتم و سلاح شیمیایی و میکروبی و اگر درست استفاده شوند می شود دارو و درمان و واکسن و هزاران حصول مفید. نکته دقیقا اینجاست یعنی استفاده علمی، بررسی شده، کارشناسی شده و با ارزیابی خطر قبل از تولید.
ما جزء این گروه هستیم که نه مخالف تراریخته هستیم بلکه در دوره های دکترا به دانشجویان انواع تراریختگی و کاربردهای مفید ان را تدریس می کنیم و بنده ده‌ها طرح تحقیقاتی و محصول البته در حوزه پزشکی دارم که علاقمندا‌ن می توانند در سایت بنده مشاهده کنند.
تراریختگی در پزشکی، کشاورزی و دامپروری کاربرد دارد و بسیاری از داروهای نوترکیب و واکسن‌های نوترکیب مفید با بهره‌گیری از تکنولوژی تراریخته تولید میشود.
پس ما مخالف علم و فناوری تراریخته نیستیم بلکه منتقد آن هستیم.
4- گروه چهارمی هم هستند که در این رابطه بی‌اطلاع هستند و نمی‌دانند تراریخته چیست چه کشاورزانی که دارند بذر تراریخته مصرف می کنند و چه بسیاری از مردم حتی دانشگاهیان، اساتید، پزشکان و مدیران کشور نمایندگان مجلس و غیره که وظیفه رسانه‌ها آگاه سازی و فرهنگ سازی این گروه است که بدانند، چون دارند مصرف می کنند یا قوانین تنظیم می کنند پس اگر آگاه باشند درست تصمیم خواهند گرفت.
*فارس: نظر منتقدین در مورد تراریخته چیست؟
ما منتقدان نه مخالفان، نظرمان این است که در تحقیق و توسعه محصولات تراریخته کشاورزی تا لبه‌های مرز دانش در آزمایشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی جلو برویم که عقب ماندگی علمی نداشته باشیم، اما فعلا آن را به مزرعه نبریم.
* فارس: دلیلتان چیست؟
هنوز در مورد سلامت آن برای انسان و طبیعت ابهاماتی وجود دارد. ما می‌گوییم چه عجله و شتابی است با توجه به اینکه ده ها کشور پیشرفته آن را منع یا محدود کرده ما این قدر شتاب برای توسعه آن بعنوان ام القرای کشورهای اسلامی داریم؟ چرا در حالی که رژیم صهیونیستی اجازه یک متر کشت تراریخته در خاکش را نمی‌دهد و در تجارت آن قوانین دارد ما این قدر عجله داریم؟
دوستی از مطلعان می‌گفت وزیر کشاورزی چین در سفری به ایران می گفت 15 سال است برنج تراریخته ساخته‌ایم و در حال بررسی هستیم، ولی به مزرعه نبرده‌ایم، در حالی که بزرگترین مصرف کننده برنج است؟ پس چرا در ایران با عجله برنج تراریخته را به مزرعه برده‌اند چه اهدافی پشت این کارهای عجولانه بدون کسب مجوز های لازم مندرج در قانون ایمنی زیستی وجود دارد؟
* فارس: دانش تراریخته در ایران در چه مرحله‌ای است؟
متخصصان ایرانی تازه نسل اول تراریخته را ساخته‌اند در حالی که دنیا نسل سوم آن را ساخته است و این بدان معنی است که تکنولوژی و دانش تراریخته در ایران مربوط به تکنولوژی قدیمی آن است و در دانش تراریخته بروز نشده‌ایم. انوقت این محصولات تایید نشده توسط مراجع رسمی به مزرعه می بریم.
از طرف دیگر واردات محصولات تراریخته است که ادعا می شود میلیاردها دلار ذرت و سویا و روغن و فرآورده‌های تراریخته وارد کشو می شود؟ چرا مسولین و گمرکات کنترل نمی کنند؟ چرا آزمایش های لازم در محصولات وارداتی غذایی و خوراک دام انجام نمی شود؟ چرا مسئولان نظارتی نظارت نمی‌کنند، در حالی که در کشورهای دیگر این محصولات در گمرک‌ها آزمایش می شود و اگر تراریخته باشد، قوانین خاص خودش را دارد. چرا در کشور آزمایشگاه مرجعی برای تست این محصولات که روز بروز هم بر تعداد آنها افزوده شود نیست.
* مردم چوب‌سوء مدیریت مراکز نظارتی را می‌خورند
در همایش امنیت غذایی که اخیرا برگزار شد معاون غذا و داروی وزارت بهداشت اعلام کرد بودجه گذاشته‌‌ایم برای تاسیس آزمایشگاه تراریخته؟ پس تا به حال در ده سال گذشته که محصولات وارد سفره غذایی مردم شده آزمایشی انجام نشده بررسی نشده؟ مردم چه گناهی دارند که از این موضوعات اطلاع ندارند؟ چرا باید مردم چوب سوء مدیریت مراکز نظارتی را بخورند؟
به گفته یکی از محققان مؤسسه اصلاح و تهیه نهال و بذر ما فعلا نیازی به استفاده از تکنولوژی تراریخته در تولید محصولات کشاورزی نداریم و روش‌های متداول مانند روش های هیبرید اصلاح بذر انواع محصولات مناسب با افزایش تولید و حتی مقاوم را تولید می کند.
* فارس: اصل توسعه تراریخته برای چه بوده است؟
به نکته ای مهم اشاره کنم که اصل توسعه تراریخته برای حل چه مشکلی بوده است. ادعا می شد چون سموم کشاورزی برای سلامت انسان خطر دارد محصولات تراریخته مقاوم به سموم سبب کاهش مصرف سموم شیمیایی میشود؟ شعار خوبی بود، ولی متاسفانه یک مطالعه 16 ساله در آمریکا که اخیرا منتشر شده نشان داد جواب معکوس شده و مصرف سموم شیمیایی 3 برابر شده حال چه علف‌کش باشد یا هر سم دیگری بالاخره سم شیمیایی است. چرا چون آفات و گیاهان زنده‌اند و به سموم مقاوم می شوند همانطور که میکرب‌ها به آنتی بیوتیک‌‌ها مقاوم شده اند و معضلی بین المللی شده مقاومت آنتی بیوتیکی.
* فارس: دلیلی هم برای تولید محصولات تراریخته ذکر میشود و می‌گویند، با توجه به افزایش روز افزون جمعیت دنیا باید از روش‌ها نوین برای افزایش تولید محصولات کشاورزی مانند تراریختگی استفاده شود، پاسخ شما در این رابطه چیست؟
بر اساس منابع بین المللی کشاورزی در حال حاضر برای 14 میلیارد نفر محصولات کشاورزی تولید می شود در حالی که جمعیت جهان حدود 8 میلیون نفر است . پس مشکل میزان تولید نیست بی عدالتی در توزیع است غذای تولیدی عادلانه توزیع نمی شود پس چه نیازی به تراریخته است ؟
بذر برنج تراریخته را بدون اینکه کشاورز از محتوای علمی و فنی مداخلات انجام شده در آن را بداند، با عنوان بذر مرغوب به کشاورز برای کشت برنج می‌دهند و کشاورز هم غافل از اینکه چه چیزی می‌کارد، اقدام به کشت برنج تراریخته می‌کند. آیا این کار منطبق با قوانین کشور، امنیت ملی، امنیت غذایی و سلامت مردم و محیط طبیعی است؟ آیا امکان انتقال ژن از این بذر به مزارع سنتی و طبیعی ما وجود ندارد؟ آیا آفات مقاوم نخواهند شد؟ آیا اکوسیستم منطقه دچار آسیب نمی‌شود؟ آیا تمام ارزیابی‌‌های خطر در مورد آن انجام شده؟ آیا مجوز های لازم قبل از بردن به مزرعه بر اساس قانون از سه مرجع وزارت بهداشت، وزارت کشاورزی و سازمان محیط زیست و سپس تایید شورای عالی ایمنی زیستی اخذ شده است؟ این مجوزها کجاست منتشر کنند؟
براساس یک تحقیق در ایران که خلاصه مقاله ان منتشر شده بررسی مولکولی (عنوان مقاله: تشخیص مولکولی برنج های تراریخته با روش PCR بر مبنای ژن p35S منتشر شده در همایش ملی پدافند غیر عامل در بخش کشاورزی در سال 1392) ،48 % از برنج های متداول در بازار ایران برنج تراریخته ژنتیکی می باشند، درحالی که هیچ یک از نمونه های مورد آزمایش دارای برچسب گذاری در این رابطه نبودند، در حالی که مردم از این موضوع اطلاع ندارند و دارند این برنج ها را مصرف می کنند این برنج ها چیست داخلی یا وارداتی؟ از کجا وارد شده؟ چه کسانی وارد کرده اند؟ چرا گمرک و سایر مراکز نظارتی غذا و داروی کشور گزارش نکرده اند شاید اصلا بررسی نکرده اند؟ تکلیف مردم چیست که اعتماد می کردند به تبلیغات میلیاردی این نوع برنجها در صدا و سیما بعنوان برنج اصیل ایرانی؟ البته شما می توانید از محققان این مقاله در مورد نمونه ها بررسی کنید که چگونه تهیه کرده اند. احتمالا نمونه برداری تصادفی بوده از بازار دو استان تهران و البرز.
اکثر برنجها، سویا، ذرت و دانه‌های روغنی و محصولات و فرآورده های دیگر در بازار تراریخته است و نتیجه آن سیر صعودی بیماری‌های عجیب و غریب در کشور است. از آن طرف خوراک دام هم اکثرش تراریخته است که وارد بدن دام می شود و بعد سفره غذایی مردم . کجاست بررسی ها؟ کجاست نظارت مسولین؟
اگر محصولات تراریخته صد درصد سالم است و ابهامی ندارد پس چرا تعداد بسیاری از کشورهای پیشرفته اروپایی استفاده از تراریخته را ممنوع یا محدود کردهاند؟، و من در اینجا این سؤال را می‌پرسم که آیا دانش و عرق ملی آنها از ما کمتر است یا سوادشان؟ پس این عجله برای توسعه کشت تراریخته در کشور ما چیست؟
* دانشمندان مخالف تراریخته ترور می‌شوند
شرکت مونتسانو که بزرگترین شرکت تولید کننده بذر تراریخته در دنیا است یک شرکت صهیونیستی و مافیایی است که این آقایانی که در کشور اقدام به تولید بذر تراریخته کردهاند از آن حمایت می‌کنند. مافیای مونتسانو دانشمندان مخالف تراریخته را ترور شخصیت می‌کند آنها را فناوری هراس و ضد علم معرفی می کند و متاسفانه توسعه دهندگان داخلی تراریخته در کشور هم همین حرف ها را نه تنها در باره مخالفان تراریخته بلکه در باره ما که منتقد هستیم نه مخالف هم می زنند و ما ها را فناوری هراس و بی سواد و حتی صهیونیست و .... واقعا باور کردنی نیست ما که مدافع امنیت ملی و نگران سلامت مردم و منابع و ذخایر ملی هستیم صهیونیستیم، ولی آنها با دور زدن قانون و بدون کسب مجوز ها و با استفاده از رانت قدرت و ثروت این بذر‌ها را وارد مزارع کشور می کنند حتما قهرمانان ملی هستند و انتظار تقدیر دارند و از آن‌طرف حتما ما متهم هستیم و مستحق مجازات؟
واقعا باور کردنی نیست که چگونه ارزش‌ها جا‌بجا شده است؟ بله شرکت‌های صهیونیستی تولید کننده بذر‌‌های تراریخته با بهره‌گیری از فنون روانشناسی و تهدید و ارعاب و ترور شخصیت و حتی ترور فیزیکی منتقدین را از صحنه حذف می کنند تا مردم و مسئولان دلسوز نظام حقایق را نشنود تا سود های تریلیاردی مافیای غذا و دارو دچار خطر نشود؟
آمریکا را نباید مدل توسعه تراریخته بگیریم که یک کشور کاپیتالیستی است و حتی برای مردم خودش ارزش قایل نیست آنها فقط به دنبال سود هستند و سرمایه‌داری برای جان مردم آمریکا هم ارزش قایل نیستند، چه برسد برای ما مسلمان‌ها و به خصوص ایران که قصد نابودی ان را دارند دشمن ما هستند و با هر روشی بخصوص غذا قصد صدمه زدن به ما را دارند؟
* تهدید نرم دشمنان با ترویج مصرف محصولات تراریخته
چرا برخی از مدیران و مسئولین ما متوجه این تهدید نرم نیستند؟ واقعا قدرت و ثروت و منافع شخصی را بر منافع ملی ترجیح می دهند؟ یک رابطه بین غذای تراریخته و صنایع دارویی و پزشکی وجود دارد مردم را مریض می‌کنند تا شرکت‌های دارویی درآمد های میلیاردی کسب کنند. مافیای بزرگ صنایع غذایی و دارویی بازار 80 میلیونی کشور ما و صدها میلیونی کشور های اسلامی را هدف قرار داده اند و افرادی که امیدواریم عامدانه نباشد، دارند به آنها خدمت می کنند و شاید از پشت پرده این توطئه ها آگاه نیستند و دارند در مسیر اهداف آنها حرکت می کنند.
آنوقت اگر ما این حرفها را با سند و مدرک هم بزنیم ما می‌گویند ما توهم توطئه داریم ؟!! این هم مانند همان حربه فناوری هراسی است که منتقد را از میدان به در کنند. این شرکت ها هرکس آنها را نقد کند و خطرات را و تهدیدات را بگوید متهم توطئه می‌نامند و صدها عنوان برای تخریب و ترور شخصیت آن؟ در کشور ما استادی که در یک همایش بطور علمی تراریخته را نقد کرده تهدید به اخراج شده؟ موافقان و مروجان تراریخته در آن همایش بدون دعوت بطور سازماندهی شده وارد شده و در بین سخنرانی اساتیدی که سالها در امریکا بوده استاد تراریخته هستند آشوب و بلوا کردهاند، انها را جاسوس و صهیونیست خطاب کرده اند ( فایل صوتی این همایش موجود است) و سایر اساتید هم همین طور تهدید شده اند در جلسات نقد و بررسی تراریخته مخالفت یا نقد نکنند چون جایگاه علمی، شغل و آینده آنها در خطر قرار می گیرد؟ واقعا در جمهوری اسلامی این نوع رفتار باور کردنی است؟
یعنی اساتید حق اظهار نظر ندارند؟ حق دفاع از امنیت و سلامت مردم و نتایج و ذخایر و نسل آینده را ندارند چون برخی در صندلی های قدرت و یا مافیای غذا و دارو آنها را تهدید می کنند؟ مراجع قضایی چرا اقدام نمی کنند؟ اینست حق و آزادی بیان علمی و کارشناسی در کشور جمهوری اسلامی ایران؟ آیا حق دارند استادی را تهدید به اخراج کنند؟ برای اینکه اظهار نظر علمی کرده؟ ما از قوه قضاییه انتظار داریم بررسی کنند و اگر جزییات را می خواهند ارائه دهیم؟
مریض کردن مردن برای پول در آوردن دسیسه صهیونیست و آمریکاست.
منتقدان محصولات تراریخته معتقدند فعلا در مورد تولید انبوه محصولات کشاورزی تراریخته صبر و تأمل شود، چرا که در آینده ممکن است دانش آن پیشرفت کند و زوایای پنهان این علم و تکنولوژی آشکار شود.
انواع داروها با استفاده از تکنولوژی تراریخته تولید میشود اما تولید آن منتقد ندارد چرا که تولید آن برای نجات بیمار است و به مصرف خوراکی نمی‌رسد. در عرصه پزشکی حدود 20 سال است که از تکنولوژی تراریخته استفاده میشود، اما کسی به آن انتقاد نمی‌کند چون برای نجات بیمار است و همچنین داروی نوترکیب یک پروتئین خالص است نه مثل گیاه یک موجود زنده که تراریخته می شود و معلوم نیست وارد کردن یک ژن بیگانه چه سرنوشتی در چرخه حیاتی این موجود زنده دارد و حتی ممکن است منجر به تولید سموم دیگری شود که ما نمی‌دانیم و با مصرف ان سلامت مردم به خطر افتد.
داروی نوترکیب اولا برای مصرف بیماران است نه فرد سالم در حالی که تراریخته غذای مردم سالم است پس نباید داروی نوترکیب را با گیاه تراریخته مقایسه کرد و کلا اشتباه است چون برای اینکه یک داروی نوترکیب از آزمایشگاه به داروخانه برسد ده ها مرحله آزمایش ایمنی و بی خطری را طی می کند و آخر هم یک پروتئین خالص مرده است نه یک گیاه زنده.
گاه 7 تا 10 سال طول می‌کشد تا داروی نوترکیب در آزمایشگاه تولید شود و آزمایشات مختلفی بر روی حیوان و همچنین جمعیت کم و زیاد انسانی انجام میشود و اگر عارضه‌ای در مورد آن مشاهده نشد آن وقت دارو وارد بازار شود.
و با کمال تاسف در جلسه ای از یکی از مسئولان آزمایشگاه غذا و داروی کشور حرف عجیبی شنیدیم که می‌گفت چرا در مورد تولید محصولات کشاورزی تراریخته عجله نمی‌کنید، مگر انواع داروهای نوترکیب در ایران تولید نمی‌شود؟ پس هر چه زودتر تولید تراریخته را به مزرعه ببرید که من در پاسخ به ایشان گفتم، شما چگونه مسئولی هستید که بدون اطلاع در مورد عواقب تولید و مصرف محصولات تراریخته، در مورد تولید نشدن آن انتقاد دارید، آیا چیزی پشت پرده است که در مورد تولید تراریخته عجله دارید؟ ولی حیف که برخی مسولان ما فرق داروی نوترکیب را با محصول تراریخته نمی دانند و اینها بر کرسی قضاوت سلامت کشور نشسته اند و عجله دارند محصول تراریخته به مزارع ایران برود؟ واقعا متاسفیم از انتخاب چنین مدیرانی در وزارت بهداشت که مسئول حفظ سلامت مردم است.
امیدواریم چنین مسولانی به جای فکر حفظ صندلی خود به فکر امنیت ملی، سلامت مردم و نسل آینده و سلامت منابع و ذخایر ژنتیکی کشور عزیز ایران باشند. و بنده از وزیر محترم بهداشت صراحتا می خواهم موضع خود را در این مورد اعلام کنند تا معاونان آنان و مدیران دیگر هم و همچنین مردم هم بدانند آیا وزیر بهداشت هم از کشت عجولانه و غیر قانونی تراریخته در کشور دفاع می کنند؟ امیدواریم وزیر محترم به سعه صدر و جزو وزیران برگزیده هستند، جواب سوال دانشمندان و خیل عظیم مردم منتظر را روشن و شفاف بدهند.
البته قابل توجه وزرای بهداشت و جهاد کشاورزی و بازرگانی و سایر وزرای مرتبط و مسئولان کشوری و لشکری است که قبل از پاسخ به این سوال موضع مقام معظم رهبری در این مورد را مطالعه فرمایند.
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای رهبر معظم انقلاب اسلامی در اجرای بند یک اصل 110 قانون اساسی، در نامه‌ای به روسای قوا، سیاستهای کلی محیط زیست را ابلاغ کردند.
در بند 8 این سیاست های کلان نظام که باید توسط همه مسولان رعایت شود رهبر معظم انقلاب تاکید می فرمایند:
گسترش اقتصاد سبز با تأکید بر: صنعتِ کم کربن، استفاده از انرژی‌های پاک، محصولات کشاورزی سالم و ارگانیک و مدیریّت پسماندها و پساب‌ها با بهره‌گیری از ظرفیّت‌ها و توانمندی‌های اقتصادی، اجتماعی، طبیعی و زیست محیطی.
پس بر اساس دستورات مقام معظم رهبری محصولات کشاورزی سالم و ارگانیک باید توسعه یاید و هیچ اشاره ای به محصولات تراریخته نفرموده‌‌اند . آیا وزرا که حتما قبول دارند که فصل سخنان رهبری فصل الخطاب نظام است و قطعا عبور از آنها مخالف نظرات رهبری است حال نظر وزرای محترم فوق در این مورد چیست؟
تولید‌کنندگان برنج تراریخته در کشور می‌گویند سالها آزمایش و تحقیقات روی این محصولات انجام داده‌اند و هیچ دلیلی در مورد سرطان‌زا بودن آن نیافته‌اند، در حالی که آنان اصلا آزمایش های دراز مدت مورد نظر حوزه سلامت و منابع طبیعی و ذخایر ژنتیکی بر روی این محصولات انجام نمی‌دهند بلکه فقط محصول تولیدی خود را 90 روز به موش می‌خورانند و بعد هم اعلام می‌کنند که آزمایش انجام شده و بی‌خطر است.
هر وقت هم که درخواست می کنیم اسناد این آزمایشات را ارائه دهند، ادعا می کنند محرمانه است و قادر به ارائه هیچ سند و مدرکی نیستند.
* فارس: شما که مخالف علم و تکنولوژی تراریخته نیستید بلکه منتقد آن هستید، بفرمایید چگونه میشود از این تکنولوژی بهره‌مند شد بدون اینکه عواقب و مضرات آن گریبان بشر را بگیرد؟
پیشنهاد ما این است جمهوری اسلامی ایران در تحقیق و توسعه علوم و فناوری‌های محصولات تراریخته تا لبه‌های مرز دانش جلو برود تا عقب ماندگی علمی نداشته باشیم ولی فعلا 5 سالی عجله در کشت و واردات آن نکنند تا ابهام‌ها روشن شود آن وقت تصمیم لازم گرفته شود. در ضمن وزارت خانه‌های مطبوع مراقب تهدیدات نوین پنهانی و نفوذ در این حوزه باشند.
تحقیقات در حوزه ایجاد محصولات گیاهی و تراریخته جهت کشت با توجه به وضعیت کم آبی کشور برای تولید گیاهان مقاوم به خشکی می‌توان استفاده کرد. مثلا گیاهان و درختانی که در مناطق خشک و شور رشد کنند و مانع کویر خیزی و استفاده از صدها هزار هکتار زمین‌های شور و خشک بسیار کار خوبی است و کسی مخالف آن هم نیست، ولی نه بر روی برنج که غذای اصلی مردم است کار تراریخته انجام شود.
