شاید تا پیش از این‌که در ساعت 5:26 صبح روز 5 دی ماه 1382 زمین در پهنه‌ی شهر بم شروع به لرزیدن کند، کمتر کسی تصور می‌کرد ظرف 13 ثانیه حجم کشته شدگان یک زلزله 6.6 ریشتری به 26 هزار و 271 نفر برسد. اما این اتفاق رخ داد تا اولین متهم تبعات دلخراش روحی آن بیش از هر چیز ساخت و ساز خشت و گلی یکی از قدیمی‌ترین شهرهای ایران معرفی شود که همین نگرانی جلوی استفاده از مصالح خشتی حتی در بافت‌های تاریخی همچون بازار این شهر را گرفت.
در این خصوص معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی با انتقاد از مصالح ناهمگون در ساخت و ساز بم گفت: در نظر داشتیم در نوسازی بازار بم از مصالح خشتی استفاده کنیم اما متاسفانه سازندگان شهر اجازه استفاده از خشت را ندادند و به خاطر تعجیلی که در ساختن آن وجود داشت از بتن استفاده کردند.
محمد حسن طالبیان افزود: استفاده از بتن در کل شهر تعمیم پیدا کرد، در حالیکه ارگ بم بزرگترین بنای خشتی به شمار می‌رفت و بسیاری از ساختمان‌های این شهر نیز قبل از زلزله با خشت ساخته شده بودند.
با این وجود بنا به گفته‌ی کارشناسان، مردم در سطح کشور احساس رضایتمندی از بازسازی بم ندارند و این موضوع که زندگی بار دیگر به این شهر بازگردد و ساکنان شهر بم وضعیتی بهتر از زمان قبل از حادثه را تجربه کنند هنوز دغدغه آن‌هاست. این در حالی است که بم می‌توانست الگوی معماری گلی کشور باشد.
بی‌توجهی به ساختار سنتی شهر بم در شرایطی رخ می‌دهد که از ارگ بم به عنوان
دانشگاه معماری خشتی در جهان یاد می‌شود. اسکندر مختاری مدیر پیشین پروژه
نجات بخشی میراث فرهنگی بم و منظر تاریخی آن می‌گوید: داشتن ارگ بم و منظر
فرهنگی آن برای هر کشوری افتخار است؛ اما در طول سال‌های گذشته از منظر
ارزش جهانی به این محوطه‌ی تاریخی پرداخته نشده است.
پس از زمین لرزه دهشتناک بم و تخریب بخشهای زیادی از این ویترین معماری ایرانی بسیاری از افراد گمان می کردند که ارگ جایگاه خود را در قطبهای جذب توریست جهان از دست داده اما در کمال تعجب این زمین لرزه اذهان بسیاری از گردشگران جهان را به این ارگ تاریخی جلب کرد و پس از زمین لرزه این ارگ در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شد و تحت حمایتهای این نهاد بین المللی درآمد، همچنین منظر تاریخی شهر بم نیز در این فهرست ثبت شد و بم در مرکز توجه بین المللی قرار گرفت.
شهر بم یکی از کهن ترین مراکز شهرنشینی ایران است تپه های تاریخی بیدرون در 10 کیلومتری شمال و تل آتشی در دارستان در فاصله 30 کیلومتری شرق بم که متعلق به هزاره های دوم تا چهارم قبل از میلاد مسیح است گواه این قدمت تاریخی است.
مسجد ارگ قدیم بم از قدیمی ترین مساجد کشور به شمار می‌رود. وجود این مسجد در ارگ نشانه دینداری مردم این شهرستان در قرن‌های گذشته تا کنون بوده است. مجموعه ارگ بم، شامل شهر قدیم و قلعه، قریب به 20 هکتار طول ضلع غربی ارگ 520 و عرض آن 430 متر است وسعت داشت و مسافت ارگ و قلعه، قریب شش هکتار بود. 4 قلعه تو در تو در ارگ بم دور تا دور قلعه خندقی های عمیق وجود داشت که آن را از یورشها مصون می داشت، 38 برج دیده بانی در فواصل معین روی باروهای قلعه قرار داشتند.
در میان قلعه، عمارت حاکم نشین بر روی صخره ای طبیعی بنا شده بود که دارای پنج طبقه بود و همگی از خشت و گل است. ستون‌ها و قوسها باقیمانده در قلعه بم، مغازه های نانوایی، روغنگیری و قفسه های خشتی در بازار قلعه نشان از رونق گذشته آن داشت.
در دوره اسلامی، دو مسجد با نامهای مسجد جامع و مسجد حضرت محمد و حسینیه شامل یک صحن، یک ایوان دو طبقه قرینه هم و چند اتاق در ارگ تاریخی بم ساخت شده بود که همه آنها در جریان زلزله نابود شد. در ارگ بم یک زورخانه به شیوه سایر ورزشگاه‌های سنتی از چهار ایوان، یک گنبد و گود نیز وجود داشت که آنها نیز ویران شد.
با این وجود آنچه پس از زلزله‌ی بم اتفاق افتاد، یک دستاورد جهانی است. اسکندر مختاری در این‌باره می‌گوید: ساخت یک ساختمان 10 طبقه یا پل 10 کیلومتری یا حتی نانوتکنولوژی در سطح جهان افتخار نیست، بلکه بم افتخار ایران است. ما توانستیم پس از زلزله ادعا کنیم توانایی حفاظت از خشت را ارتقا داده‌ایم. ما مدعی هستیم که مجهزترین کارگاه‌های خشتی و مرمتی دنیا را در اختیار داریم.
او یکی از مهم‌ترین دستاوردهای کنگره‌های برگزار شده در زمینه میراث فرهنگی را بیانیه‌ی بم می‌داند و معتقد است: در این بیانیه مطرح می‌شود برای مدیریت بحران در حوزه‌ی میراث فرهنگی و معماری خشتی چه باید کرد. ما در طول 10 سال گذشته معطل نبوده و بی‌کار ننشسته‌ایم. ما کارهای زیادی انجام داده‌ایم. در 10 سال گذشته کارشناسان زیادی به ایران آمدند و کار کردند تا حالا به اینجا برسیم.
