طی دوره مورد بررسی فقط در سال 1393 نرخ مشارکت در فصول پاییز و زمستان بیشتر از بهار و تابستان بوده‌است. در فصل تابستان 94 نیز نرخ مشارکت با افزایش 7/ 1 درصدی نسبت به فصل تابستان سال 1393 به 9/ 38 درصد رسیده است. بنابراین سوال مهم درخصوص بازار کار ایران این است که چرا بخشی از جمعیت جوان طی 10 سال گذشته وارد بازار کار نشده و طی چند فصل اخیر چه تحولاتی سبب ورود بخشی از جمعیت غیرفعال به بازار کار شده است؟ آیا روند افزایشی نرخ مشارکت در آینده ادامه خواهد داشت یا خیر؟ پاسخ به این سوالات نیازمند توضیح تحولات انتقال جمعیت از گروه‌های مختلف شاغل، بیکار، غیرفعال و به تفکیک گروه‌های سنی و تحصیلی است که از مجال این نوشته خارج است. اما اشاره به تحولات یکی از این انتقال‌ها، یعنی انتقال از جمعیت بیکار به غیرفعال، می‌تواند توضیح‌دهنده بخشی از تحولات خاص چند فصل اخیر باشد.
نمودار 1- نرخ مشارکت؛ نسبت جمعیت فعال (مجموع شاغلان و بیکاران) نسبت به کل جمعیت 10 سال و بیشتر- درصد
اثر مایوس‌کنندگی (Discourage effect) یکی از عواملی است که می‌تواند توضیح‌دهنده بخشی از پدیده عدم افزایش جمعیت فعال طی سال‌های گذشته باشد. به این معنی که بخشی از جمعیت بیکار با ناامید شدن از یافتن شغلی مناسب با ویژگی‌های خود، جست‌وجوی خود برای یافتن شغل را متوقف کرده و با انتقال به سمت تحصیلات، خانه‌داری و ... غیرفعال محسوب می‌شوند. بنابراین می‌توان انتقال از جمعیت بیکار به غیرفعال را به عنوان نماینده‌ای برای بررسی اثر مایوس‌کنندگی در بازار کار در نظر گرفت. در نمودار 2 تحولات این متغیر نشان داده شده است. در این نمودار افرادی که از سالی به سال دیگر از وضعیت بیکار به وضعیت غیرفعال درآمده‌اند، برآورد شده است. این نمودار نشان می‌دهد طی سال‌های 1384 تا 1392 تعداد بیکارانی که غیرفعال شدهاند روندی افزایشی داشته است، ولی ناگهان طی سال‌های 1393 و 1394 تعداد آنها کاهش می‌یابد. همچنین سهم بیکارانی که غیرفعال شدهاند از کل بیکاران نیز از حدود 29 درصد طی سال‌های 1384 تا 1392 به 25 درصد در سال‌های 1393 و 1394 کاهش می‌یابد. به این معنی که در سال‌های 1393 و 1394 بیکاران بیشتری همچنان جست‌وجوی خود در بازار کار را به امید یافتن شغل مورد نظر خود ادامه می‌دهند و عده کمتری از جست‌وجو ناامید شدهاند!
نمودار 2- بیکاران غیر‌فعال‌شده در هر سال (هزار نفر)1
همان طور که توضیح داده شد انتقال از جمعیت بیکار به غیرفعال به خوبی توضیح‌دهنده بخشی از کاهش نرخ مشارکت در سال‌های قبل و افزایش این نرخ در چند فصل اخیر است (انتقال از جمعیت بیکار به غیرفعال به معنی خروج از جمعیت فعال است). اما اینکه بیکاران در سال‌های 1393 و 1394 چه سیگنالی از سمت تقاضای بازار کار دریافت کرده‌اند که کمتر از سال‌های قبل ناامید از یافتن شغل مورد انتظار خود شدهاند یا اینکه آیا پس از دوره گذار کنونی و اصلاح اطلاعات عاملان اقتصادی، مجددا تعداد بیکاران غیرفعال شده به مقادیر قبلی بازخواهد گشت یا خیر، سوالاتی است که همچنان بی‌پاسخ است و باید دید در سال 1395 چه تغییرات اساسی در سیاست‌های یک دهه اخیر اعمال خواهند شد تا عرضه‌کنندگان نیروی کار مطمئن شوند سیگنال‌های غلط و غیرواقعی طی چند فصل اخیر دریافت نکرده‌اند!
پاورقی
1- نتایج اولیه مطالعه‌ای درخصوص بازار کار ایران که در موسسه عالی آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه‌ریزی در جریان است.
