کنترل قاچاق کالا و دیپلماسی همسایگان!

مجاورت با 17 کشور همسایه که برخی از آنها محصور در خشکی هستند و برخی از آنها مرز دریایی با کشور ما دارند، بعضی از آنها از ثبات سیاسی و امنیتی مناسبی برخوردار نیستند و برخی ازآنها نیز علاوه بر ناامن بودن، دارای مسیرهای صعب‌العبور هستند، ما را به سمت و سویی سوق می‌دهد تا در راستای تبیین مدیریت واحد مرزی،حضور و عضویتی جدی‌تر در کنوانسیون‌های بین‌المللی هماهنگی کنترل مرزی کالاها داشته باشیم و در ارتباط با  انعقاد تفاهم‌نامه و یا موافقت نامه دو جانبه و چند جانبه با کشورهای منطقه و هم جوار، تصمیمی جدی اتخاذ نمائیم.

هر چند همکاری‌های منطقه‌ای ما با کشورهای همجوار پیشینه‌ای دراز دارد، اما برای گسترش وحدت رویه در امر مبارزه با قاچاق کالا، نگاهی نو به چگونگی همکاری و تعاون بین کشورهای منطقه ضروری و الزامی است.

کشورهای منطقه که در پرتو پیوندهای جغرافیایی یا منافع مشترک با هم مرتبط هستند،معمولا برای تحقق اهداف و معیارهای منفعت گرایانه‌ خود اقدام به برقراری روابط متقابل با یکدیگر می‌کنند، سطح روابط و تعاملات این کشورها با یکدیگر طلب می‌کند تا وحدتی یکپارچه نیز در مبارزه با قاچاق کالا فیمابین خود اتخاذ کنندتا بتوانندچالش‌های مانع به وجود آمدن این وحدت منطقه‌ای را با جدیت حل و فصل نمایند.

مهمترین عواملی که در شکل‌گیری یک نظام منطقه‌ای موثرند عبارتند از:
1- موقعیت جفرافیایی:
مرزها، آب و هوا، رودخانه و دریاچه و دیگر موقعیت‌های جغرافیایی که می‌تواند منافع مشترک یا متضاد برای کشورهای منطقه پدید آورد، به شکل‌گیری یک نظام منطقه‌ای کمک می‌کند.
2- عوامل گوناگون سیاسی، ایدئولوژیک و امنیتی:
همانندی‌ها یا تضاد در میان دولت‌های یک منطقه زمینه را برای پدید آمدن یک نظام منطقه‌ای فراهم می‌کند
3- پیوندهای تاریخی، فرهنگی، اجتماعی، قومی، زبانی، مذهبی و نژادی:
هر یک از این عوامل در پیدایش نظام‌های منطقه‌ای نقشی اساسی دارند. 
4- نیازهای اقتصادی کشورهای یک منطقه به یکدیگر:
 این امر نیز می‌تواند زمینه‌ساز یک نظام منطقه‌ای باشد.

اگر چه کشورهای منطقه خاورمیانه به لحاظ جغرافیایی و مذهبی و تا حدودی تاریخی و فرهنگی به هم نزدیک  می‌باشند اما در عمل در میان این کشورها یک همگرایی و یک نظام منطقه‌ای قوی تا کنون شکل نگرفته‌ و یا اگر هم بنا به دلایلی، نظامی منطقه‌ای برقرار کرده‌اند این نظام بسیار ضعیف عمل می‌کند. البته گاهی نیز نظام منطقه‌ای شکل گرفته به منظور تقابل با دیگر کشورها ایجاد شده است.

با ارزیابی انواع کالاهای قاچاق که وارد کشور می‌شود، شکل‌گیری مدیریتی واحد بر اساس وحدتی منطقه‌ای در مبارزه با قاچاق کالا بیش از پیش نمود پیدا می‌کند .ایران بیش از 6 هزار کیلومتر مرز خشکی مشترک با کشورهای پاکستان، افغانستان، ترکمنستان، آذربایجان، ارمنستان، ترکیه و عراق دارد و اگر کناره های خلیج فارس و دریای عمان و دریای خزر را به آن اضافه کنیم طول مرزهای ایران به حدود 8731 کیلومتر می رسد.

براساس شاخص‌های اقتصادی- اجتماعی استان‌های مرزی کشورمان، درصد بیکاری و تورم و در نتیجه گرایش به شغل‌های کاذب از جمله قاچاق کالا در این استان های مرزی بیشتر از سایر استان‌هاست.
عواملی که در قاچاق کالا از مرز مشترک با کشورهای همسایه شرقی یعنی افغانستان و پاکستان دخالت دارند عبارتند از 
1- فقر فرهنگی
2- بی‌سوادی
3- وجود مشکلات و معضلات عدیده اقتصادی و اجتماعی و امنیتی در این دو کشور
4- عدم تمایل بخش خصوصی به سرمایه‌گذاری در استان‌های شرقی
5- بیکاری
6- پایین بودن درآمد
7- وجود تقاضای بالا در دو سوی مرز
8- کمبود تجهیزات و امکانات برای کنترل مرزها
9- عدم دستیابی به فناوری‌های نوین در مرزهای شرقی

عوامل موثر در قاچاق کالا در مرزهای غربی کشور یعنی عراق و ترکیه عبارتند از:
1- وجود بحران‌های سیاسی – امنیتی و نظامی در این دو کشور
2- آمار بالای بیکاری در  استان‌های غربی
3- تقاضای بالا در دو سوی مرز

در مرزهای شمالی، شمال شرقی و شمال غربی با کشورهای ترکمنستان، آذربایجان و ارمنستان کمترین قاچاق صورت می‌گیرد و در این نقطه مرزی ، کمترین مشکل را در امر قاچاق و مبارزه با آن داریم.

در میان کشورهای جنوب و جنوب غربی شامل امارات، قطر، بحرین و عربستان،کشور  امارت متحده عربی مهمترین کشوری است که قاچاق از آن صورت می‌پذیرد.

عوامل تاثیرگذار بر قاچاق کالا در این منطقه عبارتند از:
1- وجود کشور امارات به عنوان مرکز و بازار مهم منطقه خلیج فارس که با بیش‌تر کشورهای جهان، تجارت آزاد دارد و حجم بالایی از کالاهای قاچاق از این مبدا به کشورمان سرازیر می گردد.
2- وجود محورهای متعدد ورود و خروج، اسکله‌ها و شناورها و قایق‌های غیرمجاز موجود در سواحل جنوب کشور.
3- عدم کنترل دقیق ورودی‌های مرزی و دشواری رهگیری کالاهای ترانزیتی
4- آمار بالای بیکاری در استان‌های جنوبی
5- عدم استفاده بهینه از فناوریهای جدید در بنادر ایران به منظور بازرسی و کنترل کانتینربرها و کشتی ها در خلیج فارس
6- تعدد لنج‌ها و قایق‌های ماهیگیری در این منطقه

شایان ذکر است که در منطقه شاهد انواع روابط سیاسی –  اقتصادی بین کشورها هستیم. این روابط از دشمنی تا برقراری اتحادیه‌های منطقه‌ای در نوسان است.

اگر روابط کشورها در منطقه براساس روابط تفاهم آمیز باشد، شکل گیری اتحادیه ای منطقه ای برای مبارزه با قاچاق کالا آسان خواهد بود. ولی اگر روابط براساس عدم اعتماد و دشمنی باشد، تشکیل چنین وحدتی با مشکل مواجه خواهد شد. روابط کشورهای منطقه در خاورمیانه با یکدیگر بسیار متغیر است و در کل این منطقه شاهد روابط گوناگون بین کشورها هستیم.

مهمترین چالش‌های منطقه‌ای موثر بر شکل‌ نگرفتن وحدت در امر مبارزه با قاچاق کالا عبارتند از:
1- بحران‌های جهانی و منطقه‌ای.
2- عدم اشتراک برداشت از مفهوم و فلسفه مبارزه با قاچاق کالا در کشورهای منطقه
3- وجود تفاوت قیمت فاحش در برخی از کالاها در کشورهای همجوار
4- بیکاری و بالا بودن نرخ فقر
5- وارد شدن بیشتر گروه‌های معارض کشورهای خاورمیانه در  امرقاچاق کالا 
6- وجود اختلافات عقیدتی – سیاسی و جغرافیایی بین برخی از کشورهای منطقه که موجب شکل نگرفتن وحدت در امر مبارزه با قاچاق کالا بین این کشورها گردیده است.
7-    رونق اقتصادی و اشتغال زایی برای کشور های همسایه.

به حال  برای ایجاد وحدت رویه  در امر مبارزه    با قاچاق کالا  نیازمند توسعه روابط  دیپلماتیک  با کشورهای منطقه  و استفاده از ظرفیت‌های دیپلماسی کشور برای جلوگیری از گسترش قاچاق کالا هستیم و در این راه ایجاد تفاهم‌نامه و برقراری یک سازمان بین‌المللی که تأمین کننده مصالح و منافع عمومی کشورهای عضو باشد الزامی است. 

البته بالا بردن کیفیت کالاهای تولیدی در داخل و پایین آوردن قیمت کالاها و قابل رقابت کردن کالاهای داخلی با کالاهای مشابه خارجی و تولید کالاهایی که در تولید آنها مزیتی نسبی نسبت به سایر کشورهای منطقه داریم خود می‌تواند امر مبارزه با قاچاق کالا را تسهیل نماید.

از: محسن قائمی نسب