به گزارش ایران اکونومیست؛ حضور مسعود پزشکیان در نشست شانگهای فرصتی بود تا ایران بار دیگر بر مسیر گفت‌وگو و تعامل به‌عنوان راه‌حل پرونده هسته‌ای تأکید کند. رئیس‌جمهور در دیدار با آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل، تصریح کرد که ایران به دنبال ساخت سلاح هسته‌ای نیست و همواره حل‌وفصل مسائل از مسیر دیپلماسی را ترجیح داده است. گوترش نیز در پاسخ موضعی کم‌سابقه گرفت و صراحتاً اعلام کرد که متقاعد شده برنامه هسته‌ای ایران صلح‌آمیز است و برخورداری تهران از این حق را به رسمیت می‌شناسد.
پزشکیان در عین حال از آژانس بین‌المللی انرژی اتمی انتقاد کرد که چرا در برابر حملات اسرائیل به تأسیسات هسته‌ای ایران موضعی شفاف نگرفته است. او یادآور شد که ایران یکی از تحت‌نظارت‌ترین کشورها در نظام بازرسی‌های آژانس بوده و حتی پس از تصویب قانون تعلیق همکاری در مجلس، تصمیم‌گیری درباره سطح تعامل با آژانس به شورای عالی امنیت ملی سپرده شده تا مسیر گفت‌وگو باز بماند.
پیام تهران از تیانجین روشن بود: ایران در برابر فشارها و تهدیدها، همچنان بر دیپلماسی و صلح‌سازی پافشاری می‌کند، اما انتظار دارد جامعه بین‌المللی نیز در قبال اقدامات اسرائیل و سیاست‌های یک‌جانبه غربی سکوت نکند.
نامه سه‌جانبه ایران، چین و روسیه علیه اسنپ‌بک اروپایی
یکی از مهم‌ترین تحرکات دیپلماتیک ایران در حاشیه اجلاس شانگهای، اقدام مشترک با چین و روسیه بود. سه کشور با ارسال نامه‌ای رسمی به دبیرکل سازمان ملل و رئیس شورای امنیت، تلاش سه کشور اروپایی (E3) برای فعال‌سازی مکانیسم اسنپ‌بک را غیرقانونی و فاقد مبنای حقوقی اعلام کردند.
در این نامه تأکید شد که برجام بخشی جدایی‌ناپذیر از قطعنامه ۲۲۳۱ است و کشورهایی که خود تعهداتشان را نقض کرده‌اند، نمی‌توانند از ابزارهای حقوقی این توافق بهره‌مند شوند. وزرای خارجه سه کشور یادآور شدند که خروج یک‌جانبه آمریکا از برجام و بی‌عملی اروپایی‌ها در جبران آثار آن، باعث شد ایران ناگزیر دست به اقدامات جبرانی بزند. بنابراین هیچ مبنایی برای بازگرداندن تحریم‌های سازمان ملل علیه تهران وجود ندارد.
این موضع‌گیری مشترک نه تنها به معنای حمایت آشکار مسکو و پکن از تهران بود، بلکه به جامعه جهانی نیز پیام داد که در برابر استفاده ابزاری از حقوق بین‌الملل، بلوک شرقی ایستاده است. برای ایران، چنین همسویی دیپلماتیکی فرصتی است تا در برابر فشارهای اروپا و آمریکا پشتوانه‌ای حقوقی و سیاسی به دست آورد.
محکومیت حملات آمریکا و اسرائیل در بیانیه شانگهای
بیانیه پایانی نشست شانگهای، برای ایران اهمیتی فراتر از یک متن سیاسی داشت. اعضای سازمان همکاری شانگهای در این بیانیه، حملات نظامی ایالات متحده و رژیم اسرائیل به خاک ایران در ژوئن ۲۰۲۵ را به‌صراحت محکوم کردند و آن را نقض آشکار منشور ملل متحد و تعرض به حاکمیت جمهوری اسلامی دانستند.
در متن بیانیه آمده بود که این اقدامات تجاوزکارانه، نه‌تنها جان غیرنظامیان را گرفته، بلکه امنیت منطقه‌ای و جهانی را نیز تهدید کرده است. اعضای شانگهای همچنین تأکید کردند که تنها راه حل بحران‌های موجود در منطقه، توسل به دیپلماسی و گفت‌وگو است.
قرار گرفتن چنین بندی در بیانیه نهایی، یک پیروزی سیاسی برای تهران به حساب می‌آید؛ چراکه برای نخستین بار جمعی از قدرت‌های آسیایی، به شکل هماهنگ و رسمی در برابر اقدامات نظامی علیه ایران موضع گرفتند. این اتفاق می‌تواند موازنه‌ای تازه در معادلات منطقه‌ای ایجاد کند و به تهران ابزار بیشتری در مواجهه با فشارهای غربی بدهد.
ابتکار مالی ایران برای مقابله با تحریم‌ها؛ از ارزهای ملی تا صندوق سوآپ
مسعود پزشکیان در نشست اصلی شانگهای، تنها به مسائل سیاسی اکتفا نکرد؛ او ابتکاری اقتصادی را هم روی میز گذاشت که مستقیماً به تحریم‌ها مربوط می‌شود. رئیس‌جمهور ایران پیشنهاد ایجاد «حساب‌ها و تسویه‌های ویژه سازمان همکاری شانگهای» را مطرح کرد؛ سازوکاری که هدفش کاهش وابستگی مبادلات اعضا به دلار و افزایش تاب‌آوری در برابر فشارهای خارجی است.
این طرح بر سه پایه استوار است: نخست، گسترش تسویه مبادلات با ارزهای ملی و کاهش نقش دلار در تجارت درون‌سازمانی. دوم، راه‌اندازی زیرساخت‌های دیجیتال مشترک و بهره‌گیری از ارزهای دیجیتال بانک‌های مرکزی (CBDC) برای پرداخت‌های امن و سریع. و سوم، ایجاد صندوق سوآپ ارزی چندجانبه برای حمایت از کشورهایی که زیر فشار تحریم یا بحران نقدینگی قرار می‌گیرند.
پزشکیان در ادامه بر موقعیت ژئوپلیتیکی ایران تأکید کرد و گفت که بندر چابهار به‌زودی به شبکه ریلی سراسری کشور متصل می‌شود؛ پروژه‌ای که می‌تواند چین، آسیای مرکزی و افغانستان را به اقیانوس هند وصل کند. از نگاه تهران، این ابتکار مالی و لجستیکی نه‌تنها پاسخی به تحریم‌هاست، بلکه ایران را به حلقه‌ای کلیدی در زنجیره ترانزیتی شرق–جنوب تبدیل می‌کند.
نقش ژئواکونومیک ایران و دیپلماسی حاشیه‌ای؛ چابهار، ترانزیت و دیدارهای دوجانبه
ایران تلاش کرد حضور خود در شانگهای را تنها به سطح سخنرانی رسمی محدود نکند. مسعود پزشکیان در حاشیه اجلاس با رهبران روسیه، ترکیه، پاکستان و تاجیکستان دیدار کرد و از توسعه روابط دوجانبه و همکاری‌های اقتصادی سخن گفت. این گفت‌وگوها بیش از آنکه تشریفاتی باشد، نشانه‌ای از عزم تهران برای تثبیت جایگاهش در معماری تازه شرق بود.
پزشکیان همچنین بر موقعیت ژئواکونومیک ایران تأکید کرد؛ جایگاهی که می‌تواند حلقه اتصال چین و آسیای مرکزی به اقیانوس هند باشد. او در جمع سران کشورها از پروژه اتصال بندر چابهار به شبکه ریلی سراسری ایران گفت؛ پروژه‌ای که می‌تواند مسیرهای تجاری جدیدی ایجاد کرده و جایگاه ایران را در زنجیره ترانزیتی منطقه ارتقا دهد.
چنین ابتکارهایی نشان می‌دهد که تهران به دنبال آن است تا با ترکیب «دیپلماسی سیاسی» و «ابزارهای اقتصادی و لجستیکی»، فشارهای غرب را خنثی کرده و همزمان، در بلوک شرقی نقش محوری ایفا کند. نشست شانگهای ۲۰۲۵ برای ایران تنها یک رویداد دیپلماتیک نبود؛ فرصتی بود برای اعلام اینکه ایران آماده است هم در میدان سیاست و هم در میدان اقتصاد، بخشی از معادله جدید قدرت در شرق باشد./ شبکه طلا و ارز
