اهمیت طراحی فیزیکی «اتاق مشاوره» و تاثیر آن بر درمان

به گزارش ایران اکونومیست؛ محیطی که جلسات مشاوره در آن برگزار می‌شود، تنها یک اتاق ساده نیست، بلکه بخشی جدایی‌ناپذیر از تجربه درمان به شمار می‌رود. پژوهش‌های مختلف نشان داده‌اند که نور، رنگ، دکوراسیون و حتی نوع صندلی می‌توانند بر احساسات، افکار و رفتارهای افراد تأثیر بگذارند. این تأثیر نه تنها شامل مراجعان مراکز مشاوره می‌شود، بلکه روان‌شناسانی را هم که ساعت‌های طولانی در این فضا کار می‌کنند، در بر می‌گیرد. وقتی محیطی حس آرامش و امنیت را منتقل کند، تعامل میان درمانگر و مراجع بهبود یافته و روند درمان روان‌سازتر پیش می‌رود. این موضوع در سال‌های اخیر توجه بیشتری از سوی معماران و روان‌شناسان محیطی به خود جلب کرده است.

در عین حال، طراحی محیط‌های خدمات سلامت روان باید به گونه‌ای باشد که نیازهای متفاوت کاربران را پوشش دهد. نظریات متعددی، از روان‌شناسی محیطی تا ادراک اکولوژیک، بر این نکته تأکید دارند که تعامل انسان با محیط، معنایی را شکل می‌دهد که بر تجربه فردی اثرگذار است. یک طراحی مناسب می‌تواند قابلیت‌های مثبتی در فضا ایجاد کند که رفتارهای مطلوب را برمی‌انگیزد. بر اساس این دیدگاه‌ها، اتاق مشاوره و سالن انتظار نه فقط از نظر ظاهری بلکه از لحاظ روان‌شناختی نیز باید با نیازهای مراجع و درمانگر هماهنگ باشند. هرچه این هماهنگی بیشتر باشد، کیفیت درمان و رضایت دو طرف افزایش خواهد یافت.

در همین راستا، زهره هاشمی‌نسب و یکی از همکارانش از گروه روان‌شناسی دانشکده روان‌شناسی و علوم تربیتی دانشگاه شهید بهشتی، پژوهشی را درباره ویژگی‌های فیزیکی ایده‌آل یک مرکز مشاوره انجام داده‌اند. این تحقیق دیدگاه مراجعان و روان‌شناسان را مقایسه کرده و به بررسی نقاط اشتراک و اختلاف آن‌ها پرداخته تا راهنمایی عملی برای طراحی بهتر چنین فضاهایی فراهم شود.

در بخش کیفی این مطالعه، ۳۵ نفر از روان‌شناسان و مراجعان آن‌ها در تهران (۱۶ روان‌شناس و ۱۹ مراجع) مورد مصاحبه نیمه‌ساختاریافته قرار گرفتند. در بخش کمی نیز ۱۰۶ نفر (۴۰ روان‌شناس و ۶۶ مراجع) پرسش‌نامه مقیاس ویژگی‌های فیزیکی را تکمیل کردند. سپس داده‌های حاصله به روش علمی تجزیه و تحلیل شدند.

نتایج بررسی های این تحقیق نشان دادند که از دید مراجعان، مهم‌ترین ویژگی‌های فیزیکی اتاق درمان شامل جنبه‌های رفتاری، هنری و زیبایی‌شناختی، و همچنین امنیت و ایمنی بود. در حالی که روان‌شناسان بیشترین اهمیت را به نور و رنگ، طراحی ارگونومیک فضای داخلی و وضعیت محیطی و بافتی بیرون مرکز مشاوره دادند. با این حال، در مواردی مانند لوازم جانبی، روشنایی، صدا و دمای هوا، هر دو گروه دیدگاه مشابهی داشتند.

به طور کلی، پژوهشگران دریافتند که عوامل فیزیکی محیط برای هر دو گروه اهمیت زیادی دارد، اما تفاوت‌هایی در اولویت‌بندی آن‌ها دیده می‌شود. برای مثال، رنگ و طراحی داخلی برای روان‌شناسان اهمیت بیشتری دارد، در حالی که مراجعان بیشتر بر احساس امنیت و راحتی تأکید می‌کنند.

این یافته‌ها که در فصلنامه «فرهنگ مشاوره و روان‌درمانی» وابسته به دانشگاه علامه طباطبائی انتشار یافته‌اند، نشان می‌دهند که طراحی مراکز مشاوره باید هم‌زمان نیازهای جسمی، شناختی و عاطفی دو گروه را در نظر بگیرد. استفاده از نور طبیعی، وجود پنجره، مبلمان راحت، عایق صوتی و تهویه مناسب از جمله عواملی است که می‌تواند رضایت مراجعان و روان‌شناسان را افزایش دهد. همچنین، سالن‌های انتظار بزرگ‌تر و دنج‌تر نسبت به فضاهای کوچک و شلوغ، تجربه بهتری را برای مراجعان رقم می‌زنند.

از نظر اهمیت عملی، این تحقیق می‌تواند راهنمایی برای معماران، طراحان داخلی و مدیران مراکز مشاوره باشد تا محیطی ایجاد کنند که هم از نظر عملکردی و هم از نظر روانی، بهینه باشد. چنین طراحی‌هایی نه تنها باعث افزایش رضایت مراجعان می‌شود، بلکه بهره‌وری روان‌شناسان را نیز بالا می‌برد.