مطالعات امکان سنجی یا طرح توجیهی چیست؟

مطالعات امکان سنجی یا طرح توجیهی مجموعه‌ای از بررسی‌ها و تحلیل‌های جامع است که با هدف ارزیابی دقیق توجیه فنی، مالی و بازار یک پروژه یا کسب‌وکار انجام می‌شود.

این مطالعات در واقع نسخه تکامل‌یافته‌ای از بیزنس پلن هستند و در کنار برآوردهای مالی، به بررسی دقیق بازار هدف، تحلیل رقبا، ظرفیت عرضه و تقاضا، روندهای مصرف، و رفتار مشتریان نیز می‌پردازند.

مطالعات امکان سنجی به تصمیم‌گیران کمک می‌کند تا پیش از ورود به مرحله سرمایه‌گذاری، از عملی بودن و سودآوری پروژه اطمینان حاصل کنند.

اجزای امکان سنجی فنی و مالی در مطالعات امکان سنجی:

در بخش فنی مطالعات امکان سنجی، تمامی تجهیزات مورد نیاز، ماشین‌آلات خط تولید، ساختمان‌ها و تاسیسات مورد نیاز (مانند برق صنعتی، آب، گاز، تهویه، سیستم فاضلاب، دیوارکشی، محوطه‌سازی) به همراه نقشه جانمایی و ظرفیت عملیاتی بررسی می‌شود.

این قسمت شامل ارزیابی‌های دقیق در مورد امکان‌پذیری نصب و راه‌اندازی خطوط تولید یا خدمات، زیرساخت‌های منطقه، نیاز به نیروی انسانی و دانش فنی مورد نیاز است.

در بخش هزینه‌ها، هزینه‌های ثابت (مانند ساختمان، ماشین‌آلات، تجهیزات اداری و ملزومات ثابت) و متغیر (مانند مواد اولیه، دستمزد پرسنل، هزینه‌های انرژی، حمل‌ونقل، بیمه و نگهداری) تفکیک و تحلیل می‌شوند.

در بخش درآمدی نیز میزان فروش، نرخ قیمت‌گذاری، تحلیل نقطه تعادل و سود خالص سالانه محاسبه و مدل‌سازی می‌گردد.

بخش مطالعات بازار در مطالعات امکان سنجی:

یکی از نقاط تمایز اصلی مطالعات امکان سنجی با سایر اسناد کسب‌وکار، وجود بخش مفصل امکان سنجی بازار یا مطالعات بازار است.

امکان سنجی بازار شامل بررسی دقیق بازار داخلی و خارجی، تحلیل رقبا، برآورد تقاضای فعلی و آینده، مشخصات بازار هدف، ویژگی‌های مشتریان، کانال‌های توزیع، مزیت رقابتی محصول یا خدمت، تهدیدهای محیطی و فرصت‌های رشد است.

کاربرد مطالعات امکان سنجی در اخذ وام بانکی:

علاوه بر کاربردهای مشابه بیزنس پلن برای اخذ مجوزهای تأسیس و بهره‌برداری، مطالعات امکان سنجی به عنوان سند رسمی مورد نیاز بانک‌ها برای اعطای تسهیلات سرمایه‌گذاری محسوب می‌شود.

بانک‌ها و نهادهای مالی برای ارزیابی ریسک پروژه، از اطلاعات دقیق این مطالعات بهره می‌گیرند.

وجود محاسبات مالی جامع، تحلیل ریسک، سناریوهای مختلف بازده و گزارش نرم‌افزار کامفار باعث می‌شود تصمیم‌گیری برای اعطای وام دقیق‌تر و مبتنی بر داده‌های قابل اطمینان باشد.

در نتیجه، مطالعات امکان سنجی نه‌تنها ابزار برنامه‌ریزی برای سرمایه‌گذار است، بلکه سند رسمی و معتبر برای تعامل با ارگان‌های دولتی و بانک‌ها به‌شمار می‌رود.

مراحل نوشتن امکان سنجی مالی اقتصادی چیست؟

امکان‌سنجی مالی اقتصادی یکی از مهم‌ترین بخش‌های مطالعات امکان سنجی است که هدف آن ارزیابی سودآوری، بازده سرمایه‌گذاری و پایداری مالی یک پروژه در کوتاه‌مدت و بلندمدت می‌باشد.

این تحلیل‌ها با استفاده از اطلاعات حاصل از بخش‌های فنی، بازار و اجرایی انجام می‌گیرد و در نهایت به تصمیم‌گیری سرمایه‌گذار، بانک یا نهاد مالی در خصوص تأمین مالی پروژه کمک می‌کند.

در این فرآیند، هزینه‌ها، درآمدها، سرمایه‌گذاری اولیه، جریان نقدی و شاخص‌های اقتصادی مورد تحلیل قرار می‌گیرند.

1- شناسایی و دسته‌بندی هزینه‌ها در امکان‌سنجی مالی اقتصادی:

در گام نخست، کلیه هزینه‌های مربوط به اجرای پروژه شناسایی و در دو دسته اصلی هزینه‌های سرمایه‌گذاری ثابت و هزینه‌های جاری عملیاتی تقسیم‌بندی می‌شوند.

هزینه‌های سرمایه‌گذاری شامل ساختمان، تجهیزات، تاسیسات زیرساختی، مجوزها، طراحی و راه‌اندازی اولیه هستند. هزینه‌های جاری نیز شامل خرید مواد اولیه، حقوق و دستمزد، سوخت و انرژی، تعمیر و نگهداری، تبلیغات و هزینه‌های عمومی و اداری می‌باشند.

دقت در طبقه‌بندی صحیح این هزینه‌ها، پایه محاسبات دقیق مالی پروژه خواهد بود.

2- برآورد درآمدهای پروژه در امکان‌سنجی مالی اقتصادی:

در این مرحله، درآمدهای حاصل از فروش محصولات یا خدمات پیش‌بینی می‌شود. این پیش‌بینی بر اساس نتایج مطالعات بازار، نرخ تقاضا، حجم فروش، قیمت فروش و دوره‌های زمانی انجام می‌گردد.

چنانچه پروژه دارای تنوع در خطوط محصول یا خدمات باشد، برای هر بخش جداگانه درآمد تخمینی برآورد و جدول‌بندی می‌شود. این اطلاعات برای پیش‌بینی جریان نقدی و محاسبه سودآوری استفاده می‌گردد.

3- محاسبه جریان نقدی و صورت‌های مالی در امکان‌سنجی مالی اقتصادی:

یکی از مراحل کلیدی امکان‌سنجی مالی اقتصادی، تهیه صورت‌های مالی پیش‌بینی‌شده شامل صورت سود و زیان، ترازنامه و صورت جریان وجوه نقد برای حداقل 5 سال آینده است.

در این مرحله، تمام درآمدها، هزینه‌ها و استهلاک دارایی‌ها در قالب زمان‌بندی شده وارد مدل مالی می‌شوند. محاسبه دقیق جریان نقدی (Cash Flow) برای ارزیابی توان بازپرداخت و نیاز به تأمین مالی بسیار اهمیت دارد.

4- تحلیل شاخص‌های مالی در امکان‌سنجی مالی اقتصادی:

در پایان، با استفاده از اطلاعات به‌دست‌آمده، شاخص‌های کلیدی مانند نرخ بازده داخلی سرمایه (IRR)، ارزش فعلی خالص (NPV)، دوره بازگشت سرمایه (PP)، نسبت فایده به هزینه (B/C) و تحلیل حساسیت محاسبه می‌گردد.

این شاخص‌ها به سرمایه‌گذار و نهادهای تأمین مالی کمک می‌کنند تا با آگاهی کامل از میزان ریسک و سوددهی، درباره اجرای طرح تصمیم‌گیری نمایند.

امکان‌سنجی مالی اقتصادی همچنین امکان مقایسه چند سناریوی اجرایی یا مالی را فراهم می‌کند و نقش کلیدی در جذب سرمایه‌گذار، اخذ تسهیلات بانکی و ارائه به ارگان‌های دولتی دارد. این تحلیل‌ها باید دقیق، مستند و همراه با جدول‌ها و نمودارهای قابل درک تهیه شوند.

در صورتی که قصد آشنایی دقیقتر با امکان سنجی مالی اقتصادی دارید و میخواهید فایل آموزشی تدوین طرح توجیهی را دانلود نمایید میتوانید از طریق مطلب «امکان سنجی مالی و اقتصادی چیست و چگونه نوشته میشود» اقدام کنید.

مراحل انجام امکان سنجی فنی چیست؟

امکان‌سنجی فنی یکی از بخش‌های کلیدی مطالعات امکان سنجی است که به بررسی توانایی اجرایی پروژه از منظر فنی، تکنولوژیکی، مهندسی و عملیاتی می‌پردازد.

هدف این مرحله آن است که مشخص شود آیا اجرای پروژه با منابع، فناوری، تجهیزات و زیرساخت‌های موجود، از نظر فنی ممکن و مقرون‌به‌صرفه است یا خیر.

این بررسی شامل انتخاب مناسب‌ترین تکنولوژی، ارزیابی ماشین‌آلات و تجهیزات، نیازمندی‌های زیرساختی، نحوه تأمین مواد اولیه و تعیین ظرفیت تولید می‌شود.

1- بررسی مشخصات و ظرفیت تولید در امکان‌سنجی فنی:

در نخستین مرحله از امکان‌سنجی فنی، باید ظرفیت تولید یا ارائه خدمت به‌صورت دقیق مشخص شود. این ظرفیت باید متناسب با نیاز بازار، منابع موجود و هدف‌گذاری‌های مالی پروژه تعریف گردد.

برای مثال، در یک پروژه تولیدی، حجم تولید سالانه، تعداد شیفت کاری، نوع محصولات یا خدمات و میزان استفاده از ظرفیت اسمی بررسی و تحلیل می‌شود. این اطلاعات پایه‌ای برای انتخاب تجهیزات و برآورد سایر الزامات پروژه است.

2- انتخاب فناوری و تجهیزات مناسب در امکان‌سنجی فنی:

یکی از مهم‌ترین مراحل امکان‌سنجی فنی، انتخاب فناوری مناسب است. در این بخش، انواع فناوری‌های موجود در سطح ملی و بین‌المللی برای اجرای پروژه شناسایی، مقایسه و ارزیابی می‌شوند.

سپس با توجه به معیارهایی مانند میزان اتوماسیون، بهره‌وری، پیچیدگی نگهداری، مصرف انرژی، نیاز به نیروی متخصص و دسترسی به قطعات یدکی، بهترین گزینه انتخاب می‌شود.

پس از آن، فهرست ماشین‌آلات، تجهیزات اصلی، ابزارها و خطوط تولید مورد نیاز تهیه می‌گردد.

3- بررسی زیرساخت‌های فنی مورد نیاز در امکان‌سنجی فنی:

در این مرحله، زیرساخت‌هایی که برای راه‌اندازی پروژه ضروری هستند، مورد بررسی قرار می‌گیرند.

این موارد شامل نیاز به برق صنعتی، گاز، آب، فاضلاب، تلفن، اینترنت، راه دسترسی، انبار، تاسیسات تهویه، فضاهای اداری، سردخانه و تجهیزات ایمنی می‌باشد.

همچنین، موقعیت جغرافیایی محل اجرای پروژه از نظر دسترسی به بازار، نیروی کار، تامین‌کنندگان و مشتریان ارزیابی می‌شود.

4- نیروی انسانی و دانش فنی در امکان‌سنجی فنی:

در این بخش، نوع و تعداد نیروی انسانی مورد نیاز پروژه مشخص می‌شود. شامل مدیران، کارشناسان فنی، اپراتورها، تعمیرکاران، کارگران و نیروهای خدماتی. همچنین، نیاز به آموزش، سطح مهارت‌ها، دوره‌های تخصصی و دسترسی به نیروی ماهر نیز بررسی می‌گردد.

اگر پروژه نیاز به دانش فنی یا لیسانس فنی خاصی دارد، امکان انتقال فناوری یا انعقاد قرارداد با شرکت‌های مهندسی بررسی می‌شود.

5- برآورد فضای فیزیکی پروژه در امکان‌سنجی فنی:

در این بخش، میزان زمین مورد نیاز برای اجرای طرح بر اساس جانمایی خطوط تولید، انبارها، واحد اداری، تاسیسات عمومی، محوطه‌سازی و فضاهای پشتیبان تخمین زده می‌شود.

نقشه چیدمان فیزیکی (layout) کارخانه یا واحد خدماتی با توجه به جریان مواد، ایمنی و بهره‌وری تهیه می‌گردد تا الزامات اجرایی طرح از لحاظ فضا سنجیده شود.

در پایان، نتایج امکان‌سنجی فنی در قالب گزارشی مستند ارائه می‌شود تا مبنای تصمیم‌گیری نهایی در خصوص اجرای پروژه قرار گیرد. این گزارش پایه‌ای برای محاسبات هزینه‌ای در بخش مالی مطالعات امکان سنجی نیز خواهد بود.

در صورتی که قصد مطالعه دقیقتر درباره امکان سنجی فنی و روش تدوین آن دارید مطلب «امکان سنجی فنی چیست» را مطالعه کنید.

مراحل انجام امکان سنجی بازار چیست؟

امکان‌سنجی بازار که به آن مطالعات بازار  یا تحقیقات بازار نیز گفته میشود یکی از ارکان اصلی مطالعات امکان سنجی است که به بررسی دقیق تقاضا، عرضه، رفتار مشتریان، ظرفیت بازار، تحلیل رقبا و فرصت‌های فروش محصول یا خدمت در بازار هدف می‌پردازد.

هدف امکان‌سنجی بازار ، ارزیابی میزان جذابیت بازار، قابلیت نفوذ محصول و پایداری فروش در طول زمان است.

نتایج امکان‌سنجی بازار مبنای تصمیم‌گیری برای حجم تولید یا ظرفیت خدمات، طراحی کانال‌های توزیع، برنامه‌ریزی بازاریابی و پیش‌بینی درآمدهای آینده خواهد بود.

1- شناخت بازار هدف در امکان‌سنجی بازار:

در نخستین گام از امکان‌سنجی بازار، باید بازار هدف به‌درستی تعریف و شناسایی شود. منظور از بازار هدف، بخشی از جامعه یا مشتریانی هستند که نیاز یا تمایل به خرید محصول یا خدمت ارائه‌شده در طرح را دارند.

در این مرحله، پارامترهایی مانند سن، جنسیت، موقعیت جغرافیایی، سطح درآمد، سبک زندگی، الگوی مصرف و ترجیحات رفتاری بررسی می‌شوند.

این اطلاعات معمولاً از طریق داده‌های آماری ملی، پرسش‌نامه‌های میدانی، مصاحبه با مصرف‌کنندگان یا تحلیل ثانویه گزارش‌های بازار به‌دست می‌آید.

2- تحلیل تقاضا در امکان‌سنجی بازار:

تحلیل تقاضا شامل ارزیابی میزان نیاز بازار به محصول یا خدمت در سال‌های آتی است. در این مرحله، روندهای گذشته، تغییرات جمعیتی، رشد اقتصادی، تحولات فرهنگی و تکنولوژیک و عوامل محیطی بررسی می‌شوند تا بتوان برآورد مناسبی از سطح تقاضای فعلی و آینده ارائه داد.

تحلیل تقاضا می‌تواند به‌صورت تقاضای بالقوه، تقاضای بالفعل و تقاضای قابل جذب طبقه‌بندی شود. برآورد تقاضا در سطح منطقه‌ای، ملی یا حتی بین‌المللی انجام می‌شود و پایه‌ای برای تعیین ظرفیت فنی طرح خواهد بود.

3- تحلیل عرضه در امکان‌سنجی بازار:

در این مرحله، بازیگران فعلی بازار که همان تولیدکنندگان، ارائه‌دهندگان خدمات یا واردکنندگان مشابه هستند، شناسایی و بررسی می‌شوند.

برای هر رقیب، مواردی مانند سهم بازار، ظرفیت تولید، ویژگی‌های محصول، کیفیت، قیمت، شبکه توزیع، تبلیغات و خدمات پس از فروش تحلیل می‌شود.

هدف از این تحلیل در امکان‌سنجی بازار ، شناسایی خلأهای بازار و نقاطی است که امکان ورود با مزیت رقابتی وجود دارد. همچنین بررسی واردات و صادرات مرتبط، پتانسیل جایگزینی واردات با تولید داخلی یا فرصت صادراتی محصول نیز در این بخش انجام می‌شود.

4- تحلیل رقبا و مزیت رقابتی در امکان‌سنجی بازار:

رقبا به‌عنوان عامل کلیدی تأثیرگذار بر موفقیت پروژه در بازار شناخته می‌شوند. در این بخش، رقبا به دو دسته رقبای مستقیم (ارائه‌دهندگان محصولات یا خدمات مشابه) و رقبای غیرمستقیم (ارائه‌دهندگان جایگزین‌ها یا گزینه‌های دیگر مشتری) تقسیم می‌شوند.

تحلیل آن‌ها شامل بررسی نقاط ضعف و قوت، مدل قیمت‌گذاری، نوآوری، برندینگ، سطح رضایت مشتری و راهبردهای بازاریابی می‌گردد.

سپس، باید مزیت رقابتی طرح نسبت به رقبا شناسایی و مشخص شود. این مزیت می‌تواند در کیفیت، قیمت، بسته‌بندی، تجربه مشتری، خدمات ویژه، یا ویژگی منحصربه‌فرد محصول باشد.

5- بررسی کانال‌های توزیع و روش‌های فروش در امکان‌سنجی بازار:

در این مرحله، بررسی می‌شود که محصول یا خدمت از چه روش‌هایی به مشتری نهایی خواهد رسید. کانال‌های توزیع ممکن است شامل عمده‌فروشی، خرده‌فروشی، فروش آنلاین، نمایندگی‌های انحصاری یا ترکیبی از این‌ها باشد.

ارزیابی کارایی و پوشش این کانال‌ها در مناطق مختلف، انتخاب استراتژی قیمت‌گذاری، تبلیغات، ترویج فروش، برندینگ و خدمات پس از فروش، از اجزای اصلی طراحی استراتژی بازاریابی است که در امکان‌سنجی بازار بررسی می‌گردد.

6- پیش‌بینی سهم بازار و سناریوهای فروش در امکان‌سنجی بازار:

در پایان، با ترکیب نتایج حاصل از تحلیل تقاضا، عرضه و رقابت، تخمین سهم بازار قابل دستیابی برای پروژه انجام می‌شود.

این تخمین معمولاً در قالب سناریوهای مختلف (مثلاً خوش‌بینانه، واقع‌بینانه و بدبینانه) ارائه می‌شود تا امکان تحلیل حساسیت و ارزیابی ریسک فروش فراهم گردد.

این سناریوها نقش مهمی در پیش‌بینی درآمدها، طراحی برنامه تولید و انتخاب استراتژی ورود به بازار دارند.

امکان‌سنجی بازار پایه‌گذار تحلیل‌های فنی و مالی است و بدون آن، هرگونه سرمایه‌گذاری با ریسک بالا همراه خواهد بود. بررسی علمی بازار، مسیر موفقیت پروژه را روشن می‌سازد و امکان تصمیم‌گیری آگاهانه برای سرمایه‌گذار فراهم می‌نماید.

در صورتی که قصد آشنایی دقیقتر با امکان سنجی بازار و مراحل نگارش مطالعات بازار دارید مطلب «امکان سنجی بازار چیست و چگونه نوشته میشود» را از دست ندهید.

همچنین جهت دانلود نمونه های امکان سنجی بازار به مطلب «دانلود نمونه مطالعات بازار (امکان سنجی بازار)» مراجعه نمایید.

تفاوت مطالعات امکان سنجی با بیزنس پلن:

در حالی‌که بیزنس پلن صرفاً به تحلیل‌های توجیه فنی و مالی می‌پردازد و تمرکز آن بر برآورد هزینه‌ها، درآمدها، سرمایه اولیه، نقطه سر به سر، سود خالص، صورت‌های مالی (مثل ترازنامه، سود و زیان، جریان نقدی) و شاخص‌های مالی (مثل نرخ بازده سرمایه، ارزش فعلی خالص و دوره بازگشت سرمایه) است، مطالعات امکان سنجی به این داده‌ها بخش بازارشناسی و گزارش‌های مکمل مانند گزارش کامفار (COMFAR) را نیز اضافه می‌کند.

همچنین، کاربرد بیزنس پلن غالباً در ارائه به نهادهایی مانند ادارات صنعت، معدن و تجارت، سازمان جهاد کشاورزی، شرکت شهرک‌های صنعتی، منابع طبیعی، محیط زیست و بنیاد مستضعفان برای اخذ جواز تأسیس، پروانه بهره‌برداری یا تخصیص زمین است.

نقش نقطه سر به سر در طرح توجیهی (مطالعات امکان سنجی):

نقطه سر به سر در طرح توجیهی به عنوان یکی از شاخص‌های کلیدی مالی، نشان‌دهنده میزان فروش یا تولیدی است که در آن درآمد کل با هزینه‌های کل برابر می‌شود و پروژه نه سود دارد و نه زیان.

نقطه سر به سر نقش بسیار مهمی در تحلیل پایداری مالی و ارزیابی ریسک سرمایه‌گذاری ایفا می‌کند.

در واقع، نقطه سر به سر به سرمایه‌گذار کمک می‌کند تا بداند از چه سطحی از فروش به بعد پروژه وارد مرحله سوددهی می‌شود. در تحلیل‌های مالی طرح توجیهی، محاسبه نقطه سر به سر معمولاً براساس هزینه‌های ثابت ﴿مانند تجهیزات، ساختمان، تاسیسات﴾ و هزینه‌های متغیر ﴿مانند مواد اولیه، نیروی انسانی، انرژی و نگهداری﴾ صورت می‌گیرد.

از طریق این شاخص، می‌توان حساسیت پروژه نسبت به کاهش یا افزایش فروش را سنجید و اثر نوسانات بازار را در پایداری اقتصادی طرح ارزیابی کرد.

نقطه سر به سر در طرح توجیهی همچنین مبنایی برای تعیین اهداف فروش، برنامه‌ریزی تولید و طراحی استراتژی بازاریابی به شمار می‌رود و یکی از موارد کلیدی است که بانک‌ها و نهادهای تأمین مالی ﴿مانند وزارت صمت، بانک صنعت و معدن یا بانک کشاورزی﴾ در بررسی طرح‌های متقاضی وام به آن توجه ویژه دارند.

در صورتی که قصد آشنایی دقیقتر با نقطه سربه سر و روش محاسبه و فرمولهای آن را دارید میتوانید از مطلب «محاسبه نقطه سربه  سر در طرح توجیهی» بازدید نمایید.

 رپورتاژ/