کلانشهرها در آستانه بی‌آبی؛ راهبردهای عبور از بحران چیست؟

داریوش مختاری در گفت‌وگو با ایران اکونومیست، با بیان اینکه در این میان تهران ۱۳ میلیونی و به روایتی، تهران بزرگ ۱۷ میلیونی، سردر فاجعه کم آبی کلانشهرهای کشور بوده است، اظهار کرد: در همان حال همسایه بزرگی به نام کرج و پیراشهری‌های پرمصرفی به نام لواسان دارد که چنان در پرمصرفی آب، پیشرو هستند که به سادگی نمی توانند الگوی کاهش مصرف را اجرا کنند.

وی افزود: در همان کلانشهر تهران، نه تنها از بلندمرتبه سازی، تراکم فروشی و شهرک سازی و تخریب بقایای باغها کاسته نشده است، بلکه این عوامل بحران ساز مرتبا رشد کرده اند. همچنان خیابان فرشته تهران که محصول تغییر کاربری فزاینده باغهای چند صد ساله و تاریخی معیشتی تهران بوده است، جزو گرانترین خیابانها در شهرهای کشور است. مسیری که تهران، اصفهان و مشهد پیموده است، شیراز سرسبز نیز شتابان در حال گذار آن است.

این کارشناس با بیان اینکه بافت تاریخی ارم شیراز که دارای ۹ باغ تاریخی بوده است، در ۶ دهه اخیر تغییر کاربری یافت و تنها بازمانده آن باغ ارم است که از هر سو در تنگناست، گفت: قصرالدشت شیراز نیز در تنگناست و املاک شهری شیراز، گران و گران‌تر می شود و شیراز دائما رو به سوی کم آبی بیشتر دارد و همان مسیر ناپایدار و خطرناک تهران را می گذراند.  

مختاری با بیان اینکه شاید تهران، روزگار بسیار بدی را پیش رو دارد؛ گفت:  دقیقا از همان نقطه ای که در قله توسعه نامتوازن و ناپایدار قرار گرفته است با یک رفتار منحنی سینوسی، هنگامه سقوط بوم شناختی آن رسیده است؛ رشد فزاینده قیمت املاک تهران  تنها و تنها به مدد انتقال آبهای بین حوضه ای بوده است.

وی ادامه داد: تصور کنیم املاک تهران در یک ابرشهر کم آب یا بی آب، چه ارزشی خواهند داشت؛ هرگز نمی توان برای املاک شهری که دائما در رشد و ساخت و ساز و همزمان در افول آبی هستند، ارزش مالی و بهایی را پذیرفت.

این کارشناس حوزه مدیریت منابع آبی با بیان اینکه چگونه قرار است برای کم آبی یک ابرشهر راهی بیابیم، در حالی که اجرای بیشتر راهکارهای کم آبی، بلندمدت است، گفت:  قلمرو آموزش بسیار دیربازده و بلندمدت است. نصب شیرآلات کاهنده با آزمون و خطای بسیار همراه هست و تا به بار بنشیند، کار اجرایی زیادی نیاز دارد.

وی با بیان اینکه برچسب لوازم خانگی، زمان بر و نیازمند فرهنگ سازی است. اعمال تعرفه ها، آسان نیست و دشواری های اجتماعی خودش را دارد، گفت: جداسازی آب نوشیدنی از بهداشتی نیز، فرایندی چند دهه ای است.  

مختاری با بیان اینکه اکنون کلانشهرهای کشور دقیقا در همان گلوگاهی قرار گرفته اند که راهکارها، دو یا سه دهه از تنگناها و دشواری ها، باز مانده اند، گفت: دقیقا همان جایی که این داستان محیط زیستی به ما درس می دهد؛ "یک شعبده باز می تواند از آستین خود چند خرگوش یا کبوتر بیرون بیاورد ولی هرگز نمی تواند یک فیل و یا فیل های بزرگ و بزرگتر بیرون بیاورد"؛ وضعیت امروز کم آبی کلانشهرهای  کشور، یادآور همان شعبده باز است، برای تهران کم آب و فاجعه بار نمی توان به طور معجزه آسا کاری کرد.

او ادامه داد:‌ فقط می توان، ناامید نشد و از شهروندان خواست که مشارکت کافی را داشته باشند و اگر پیشتر آموزش و فرهنگ سازی کافی نشده است، بدانند با مشارکت شهروندان می توان دست کم ۳۰ درصد از مصرف آب شهری کاست.

به گفته وی اکنون این مشارکت از یک الزام و جبر طبیعت ناشی می شود، راهی که با فرهنگ سازی نپیمودیم، طبیعت به جبر به ما می آموزد و چنانچه بلندمرتبه سازی و شهرک سازی متوقف شود، می توان انتظار داشت شهروندان نیز به طور پایدار، با کاهش مصرف آب همراهی و همکاری کنند.

وی اظهار کرد: توسعه، فرایند تکاملی و تدریجی است. بیاموزیم که دیدگاهایمان را اصلاح کنیم و نهادهای مدیریت آب و شهری نیز، همپای تغییر دیدگاه و نگرش شهروندان رشد مثبت و سازنده کنند.