خسروپناه: رسانه و هنر ابزار نهادینه‌کردن فرهنگ عدالت‌خواهی در جامعه است

به گزارش روز سه شنبه گروه علمی ایران اکونومیست از شورای عالی انقلاب فرهنگی، حجت‌الاسلام عبدالحسین خسروپناه در پیش‌نشست همایش بین‌المللی حقوق و آزادی‌های مشروع در منظومه فکری مقام معظم رهبری، به تشریح دیدگاه‌های کلیدی رهبر انقلاب در باب عدالت و نسبت آن با آزادی پرداخت و با اشاره به دغدغه‌های عمیق مقام معظم رهبری در خصوص عدالت، سخنان خود را با تأکید بر اهمیت این مقوله در نظام اسلامی آغاز کرد.

وی با استناد به فرمایشات رهبر انقلاب در محفل انس با قرآن در شب‌های اخیر، عدالت را مهم‌ترین مساله پس از توحید برشمرد و این امر را نمایانگر جایگاه ویژه و محوری عدالت در اندیشه و عمل نظام اسلامی دانست.

به گفته او، عدالت تنها یک آرمان نیست، بلکه یکی از اهداف اساسی و محوری نظام اجتماعی اسلام است که عقل و وحی هر دو بر ضرورت و حسن آن حکم می‌کنند.

تعاریف جامع عدالت، از تکوین تا تشریع در منظومه فکری رهبری

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی به تشریح دو تعریف رایج از عدالت در منظومه فکری مقام معظم رهبری پرداخت و گفت: ایشان عدالت را به معنای وضع کل شیء فی موضعی می دانند، این تعریف که بیشتر در حوزه تکوین و نظام آفرینش کاربرد دارد، بر قرار دادن هر چیز در جایگاه شایسته و مناسب خود تأکید می‌کند. ایشان همچنین عدالت را به معنای اعطاء کل ذی حقه می دانند، این تعریف، که بیشتر در حوزه تشریع، قانون‌گذاری، سیاست‌گذاری و حکمرانی مورد توجه است، بر اعطای حق به هر صاحب حقی تأکید دارد.

حجت الاسلام خسروپناه با اشاره به آیات قرآن کریم، تأکید کرد که برخی از آیات به تعریف اول و برخی دیگر به تعریف دوم ناظر هستند و هر دو تعریف در منظومه فکری رهبری جایگاه ویژه‌ای دارند. او به آیه "بالعدل قامت السماوات و الارض" که به عدالت تکوینی و آیه "لقد ارسلنا رسلنا بالبینات و انزلنا معهم الکتاب و المیزان لیقوم الناس بالقسط" که به عدل تشریعی اشاره کرده است.

هفت رکن اساسی عدالت در اندیشه رهبری، از شمول تا جامعیت

وی با استخراج و دسته‌بندی فرمایشات مقام معظم رهبری، هفت ویژگی اساسی برای عدالت برشمرد و گفت: این ویژگی‌ها شامل عدالت عام، عدالت مطلق، عدالت وسیع، عدالت امری غایی، عدالت فرازمانی، عدالت جانبدارانه و عدالت جامع است.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی تأکید کرد که این هفت ویژگی، ابعاد مختلف عدالت از جمله عدالت فردی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، حقوقی، اخلاقی، سیاست داخلی و سیاست بین‌المللی را شامل می‌شود.

حجت الاسلام خسروپناه همچنین به واژه‌هایی مانند عدالت آرمانی، عدالت تامینی، عدالت مقدمه‌ای و عدالت خدماتی که در منظومه فکری ایشان وجود دارد، اشاره کرد و خواستار انجام پژوهش‌های بیشتر در این زمینه شد.

وی بر این نکته که عدالت نباید با مفاهیم نادرستی مانند برابری مطلق یا توزیع فقر اشتباه گرفته شود تاکید کرد و به تبیین مفهوم واقعی عدالت پرداخت و گفت: عدالت به معنای مساوات صوری و یکسان‌سازی همه افراد نیست، بلکه به معنای اعطای حق به هر صاحب حقی و فراهم کردن فرصت‌های برابر برای رشد و تعالی همه افراد جامعه است.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی همچنین با انتقاد از برخی رویکردهای افراطی و شعاری در حوزه عدالت، تأکید کرد که عدالت نباید به ابزاری برای معرکه‌گیری‌های سیاسی و تشکیل احزاب و گروه‌هایی با نام عدالت تبدیل شود.

حجت الاسلام خسروپناه در ادامه، به بررسی نسبت عدالت با سایر مفاهیم کلیدی در اندیشه مقام معظم رهبری پرداخت و بر پیوند وثیق عدالت با بعثت پیامبران، مهدویت، عقلانیت و معنویت، تصریح کرد که عدالت تنها در یک بستر معنوی و اخلاقی می‌تواند به معنای واقعی خود تحقق یابد.

وی با اشاره به نزاع دیرینه بین حقوق و اخلاق در فلسفه اخلاق و حقوق، گفت که در اندیشه اسلامی، عدالت و ارزش‌های اخلاقی نه تنها با یکدیگر تعارضی ندارند، بلکه مکمل و تقویت‌کننده یکدیگر هستند.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی به نسبت میان عدالت و آزادی در منظومه فکری مقام معظم رهبری پرداخت و بر تعامل دوسویه و تفکیک‌ناپذیر این دو مفهوم تاکید کرد و افزود: ایشان می فرمایند عدالت بدون آزادی محقق نمی‌شود و آزادی بدون عدالت به وجود نمی‌آید.

حجت الاسلام خسروپناه این سخن را نقدی بر دو رویکرد افراطی لیبرالیستی و سوسیالیستی دانست که هر یک از این دو مفهوم را بر دیگری مقدم می‌دانند و با تبیین مفهوم آزادی از منظر مقام معظم رهبری، آزادی را رهایی از قید و بند طاغوت‌ها و امکان حرکت و پرواز به سوی سرمنزل انسانیت و تعالی معنوی و الهی دانست.

وی آزادی را فعلیت بخشیدن به استعدادهای انسانی دانست و با اشاره به تعبیر شهید مطهری از «منِ عِلوی و سفلی انسان»، تأکید کرد که آزادی واقعی، رهایی برای رسیدن به ساحت الهی انسان است و شکل کامل این آزادی جز در یک نظام عادلانه اجتماعی ممکن نیست. مقام معظم رهبری عدالت و آزادی حق هر فرد می دانند.

دولت اسلامی، بسترساز عدالت و آزادی

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی بر نقش محوری دولت اسلامی در تحقق نظام عادلانه اجتماعی آزادی‌بخش تاکید و به برخی از راهکارهای پیشنهادی مقام معظم رهبری در این زمینه اشاره کرد و گفت: قوانین باید به گونه‌ای باشند که مانع ایجاد بی‌عدالتی شوند و با مفسدان و متخلفان برخورد قاطع صورت گیرد.

جحجت الاسلام خسروپناه راهکار دیگر را قاطعیت در مبارزه با بی‌عدالتی دانست و ادامه داد: برخورد با بی‌عدالتی نباید تحت تأثیر ملاحظات سیاسی و اجتماعی قرار گیرد و باید با قاطعیت با مفسدان و متخلفان برخورد شود.

وی ناامن کردن جامعه برای متخلفان راهکار بعدی قلمداد کرد و ادامه داد: مفسدان و متخلفان باید احساس کنند که در جامعه جایگاهی ندارند و در صورت ارتکاب جرم، با مجازات سختی روبرو خواهند شد.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی راهکار دیگر را برنامه‌ریزی برای پیشگیری از جرم اعلام کرد و افزود: پیشگیری از جرم باید در اولویت قرار گیرد و با شناسایی عوامل زمینه‌ساز جرم، از وقوع آن جلوگیری شود. همچنین عدالت نباید به یک شعار توخالی تبدیل شود و باید در عمل به آن پایبند بود. عدالت نباید به ابزاری برای رسیدن به اهداف سیاسی تبدیل شود و باید مستقل از هرگونه ملاحظات سیاسی و جناحی به آن عمل کرد.

حجت الاسلام خسروپناه با تأکید بر این نکته که نظریه اسلام در باب عدالت و آزادی مبتنی بر الگوی انسان‌شناسی است، تصریح کرد: قبل از اینکه به سراغ بحث نظریه آزادی و عدالت برویم، باید اول نظریه انسان‌شناسی ایشان را ببینیم.

وی تأکید کرد که نظریه انسان‌شناسانه هر مکتب فلسفی، تأثیر بسزایی در نظریه عدالت و آزادی آن مکتب دارد و به همین خاطر، برای فهم دقیق دیدگاه مقام معظم رهبری در باب عدالت و آزادی، ابتدا باید به نظریه ایشان در باب انسان توجه کرد.

دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی به چالش‌ها و مسائل کنونی جامعه اشاره و بر لزوم کاربست عملی نظریه آزادی و عدالت در منظومه فکری مقام معظم رهبری برای حل این مسائل تأکید کرد.
او با ذکر مثال‌هایی از چالش‌های موجود در حوزه‌های مهاجرت، اقتصاد، قاچاق و فساد، تصریح کرد که اگر قوانین و ضوابط جامعه بر مبنای عدالت و آزادی در منظومه فکری مقام معظم رهبری تدوین و اجرا شوند، بسیاری از این چالش‌ها قابل حل خواهند بود.

حجت الاسلام خسروپناه با انتقاد از رویکردهای صرفاً تئوریک و انتزاعی در حوزه عدالت و آزادی، تأکید کرد: اگر این همایش به تبیین منظومه فکری حضرت آقا در باب حقوق، آزادی و عدالت تمام شود، این همایش ناکام است.

وی با اشاره به وجود آثار متعددی در زمینه تبیین اندیشه‌های مقام معظم رهبری در این حوزه، بر لزوم ارائه راهکارهای عملی و کاربردی برای حل مسائل و چالش‌های موجود در جامعه تأکید کرد.

وی بر لزوم رسیدن از بحث‌های نظری آزادی و عدالت به الگوی حکمرانی آزادی و عدالت و یافتن الگوی کاربسته در مسائل عینی و انضمامی تأکید و ابراز امیدواری کرد که این همایش بتواند گامی مؤثر در این راستا بردارد.