۱۴ اسفند ۱۴۰۳ - ۱۴:۵۴
مشارکت ایران در تحول کشاورزی آفریقا؛ زمینهای برای همکاری‌های بُرد-بُرد
نیاز قاره آفریقا به دانش فنی و مهندسی و سرمایه‌گذاری برای تحول در بخش کشاورزی از یک سو، و نیاز ایران به کشت فراسرزمینی از سوی دیگر، موجب می‌شود که ایران و کشورهای آفریقایی بتوانند در مسیر همکاری‌های برد-برد در بخش کشاورزی برای تامین منافع اقتصادی و امنیت غذایی دو طرف گام بردارند.
به گزارش روز سه‌شنبه ایران اکونومیست، مشکلات کشورهای آفریقایی در تامین مواد غذایی و تولید بهینه محصولات کشاورزی تا حدی است که برخی رسانه‌ها و کارشناسان از وجود «بحران غذا» در آفریقا و لزوم یک «انقلاب کشاورزی» در این قاره سخن می‌گویند. نرخ گرسنگی در آفریقا در حد غیر قابل قبولی است و در برخی کشورها مانند سودان و اتیوپی به علت مناقشه‌های جاری، وضعیت رو به وخامت است.
بسیاری از کشورهای آفریقایی همچنین با مشکلات ناشی از تغییرات آب و هوایی مانند خشکسالی و تغییر الگوهای بارش رو به رو هستند که این مشکلات نیز ضرورت تحول در بخش کشاورزی آفریقا را با فوریت بیشتری رو به رو کرده است. نتایج تحقیقات جدید حاکی از آن است که حتی در شرایط انتشار پایین گازهای آلاینده در جهان، تمام مناطق قاره آفریقا تا سال ۲۰۴۰ از آستانه افزایش دمای ۱.۵ درجه سانتیگرادی پیش‌بینی شده در توافق آب و هوایی پاریس عبور خواهند کرد و از این رو، این قاره نیازمند اقدامات فوری برای تحول در بخش کشاورزی است.
یک گروه از دانشمندان «دانشگاه زیمبابوه» و «موسسه بین‌المللی تحقیقات امور دام» در کشور کنیا بتازگی تاکید کردند که تدوین سیاست‌های گذار برای تحول در بخش کشاورزی آفریقا با فوریت مورد نیاز است تا با ایجاد سامانه‌های پایدار تولیدی بتوان امنیت غذایی و کاهش فقر را در آفریقا تضمین کرد.
این محققان تاکید کردند که تحول کشاورزی در آفریقا باید بر اساس تغییر و طراحی مجدد الگوهای کشاورزی، دامداری و شیلات به منظور مقاوم‌سازی در برابر تغییرات آب و هوایی انجام شود. این اقدامات شامل تامین اعتبارات لازم برای نوآوری‌ها در حوزه علم و فناوری، احیای محصولات کشاورزی مغفول مانده یا کمتر استحصال شده، احیای حاصلخیزی و بهبود سلامت خاک برای کشاورزی، احیای اراضی دچار فرسایش، محافظت از اکوسیستم‌های طبیعی و تنوع زیستی، دسترسی به آموزش با کیفیت و فناوری‌های اطلاعات، و همچنین توسعه بازارها و ایجاد فرصت‌های جدید توزیعی و تجاری هستند.
ظرفیت‌ها و مشکلات کشاورزی در قاره آفریقا
کشاورزی از بخش‌های مهم و حیاتی اقتصاد آفریقا است بطوری که اکثر جوامع روستایی برای کسب درآمد و تامین غذا به کشاورزی وابسته هستند و در حدود ۵۳ درصد از نیروی کار در آفریقا در این بخش فعالیت دارند. وفور منابع طبیعی، نیروی کار جوان و رو به افزایش از جمله مزیت‌های کشاورزی این قاره به شمار می‌روند. این قاره در حدود ۶۰۰ میلیون هکتار زمین زراعی کشت نشده دارد که در حدود ۶۵ درصد از کل زمینهای کشت نشده در جهان است. آب و هوای استوایی و نیمه‌استوایی امکان کشت انواع مختلفی از محصولات کشاورزی را با حداقل امکانات فراهم می‌سازد.
آفریقا ۲۴ درصد از زمینهای کشاورزی جهان را دارد و با این حال یک وارد کننده خالص مواد غذایی است و به عنوان مثال یک سوم حبوبات مصرفی و ۶۴ درصد از گندم مصرفی خود را وارد می‌کند. در مقام مقایسه می‌تواند در نظر گرفت کشور اوکراین که تنها ۱۴ درصد از زمینهای زراعی آفریقا را دارد تا پیش از مناقشه نظامی سه سال گذشته با روسیه، قادر به تامین غذای اروپا بود.
با این حال کشورهای آفریقایی در استفاده بهینه از این مزیت‌ها به علل مختلف، کم و بیش ناموفق بوده‌اند. تغییرات آب و هوایی و مناقشه‌های سیاسی و نظامی موجب وخامت امنیت غذایی در برخی کشورهای آفریقایی شده اما به باور کارشناسان، این مشکلات ریشه‌های عمیق‌تری دارند و بهره‌وری پایین کشاورزی در آفریقا ناشی از دهه‌ها ناکارآمدی در سیاست‌گذاری دولت‌ها و سازمان‌های بین‌المللی مانند «بانک جهانی» و «صندوق بین‌المللی پول» و همچنین کوتاهی در سرمایه‌گذاری بر روی سرمایه انسانی از طریق آموزش‌های نوین است.
گزارش سال ۲۰۲۴ «وضعیت امنیت غذایی و تغذیه در جهان» سازمان ملل متحد حاکی است که ناامنی غذایی در آفریقا شدیدتر از تمام مناطق دیگر جهان است. شیوع سوء تغذیه در آفریقا ۲۰.۴ درصد است که بیش از دو برابر میانگین جهانی و به این معنی است که در حدود ۳۰۰ میلیون نفر از ساکنان این قاره با سوء تغذیه دست به گریبان هستند. برآوردهای «سازمان غذا و کشاورزی» ملل متحد (فائو) حاکی است که در حدود ۸۰۰ میلیون نفر در آفریقا با ناامنی غذایی شدید یا متوسط رو به رو هستند.
کمبود سرمایه‌گذاری در بخش کشاورزی یکی از مشکلات این حوزه است. کشورهای عضو اتحادیه آفریقا متعهد به صرف دستکم ۱۰ درصد از بودجه دولتی در بخش کشاورزی شده اند اما بنا بر آمار سال ۲۰۲۱ میانگین هزینه دولت‌ها در این بخش در حدود ۴.۱ درصد بودجه بوده است. بانک جهانی و صندوق بین‌المللی پول هم با مطرح کردن شروطی مانند آزادسازی کامل بازارهای اقتصادی، بجای تولید محصولات مصرفی کشاورزی تولید محصولات صادراتی را در اولویت قرار داده و کمک‌های مالی را نیز محدود می‌کنند. گرانی کودهای شیمیایی و تجهیزات کشاورزی از دیگر مشکلاتی است که سبب محدود شدن فعالیت‌های کشاورزی در برخی از کشورهای فقیر آفریقایی بخصوص کشاورزی سنتی در مقیاس پایین می‌شود. در مواردی استفاده نادرست از کودهای شیمیایی هم موجب لطمه به محصولات کشاورزی و تخریب زمینهای زراعی می‌شود.
کمبود و ضعف زیرساخت‌ها بخصوص در زمینه راه‌های مواصلاتی و تامین برق موجب عدم‌سودآوری و غیررقابتی شدن کشاورزی در برخی مناطق می‌شود. نوسازی بخش کشاورزی یکی از جوانب مهم تحول این بخش در آفریقا است که می‌تواند موجب افزایش درآمد کشاورزان و جذابیت فعالیت‌های کشاورزی برای نسل شود اما این امر مستلزم سرمایه‌گذاری و انتقال دانش و فناوری‌های نوین کشاورزی است.
توانمندی‌های ایران برای نقش‌آفرینی در تحول کشاورزی آفریقا
جمهوری اسلامی ایران با برخورداری از دانش فنی و مهندسی و توانمندی در حوزه‌های مختلف از جمله کشاورزی هسته‌ای و امکانات سرمایه‌گذاری بخش‌های دولتی و خصوصی می‌تواند مترصد فرصت‌های بکر همکاری با کشورهای مختلف آفریقایی در بخش کشاورزی باشد.
به گفته مسئولان سازمان تحقیقات آموزش و ترویج کشاورزی، ایران دومین کشور نوآور حوزه کشاورزی در منطقه آسیای مرکزی و جنوبی است. «مزارع نوآور بهره‌ور» یکی از اجزای اصلی زیست‌بوم نوآوری کشور در اجرای ماده ۵ آئین‌نامه حمایت از تولید دانش‌بنیان و اشتغال‌آفرین در بخش کشاورزی و منابع طبیعی است. این مزارع با هدف ایجاد شبکه کشاورزان نوآور بهره‌ور و استفاده از ظرفیت‌های آنان برای شتاب‌دهی به فرایند انتقال فناوری‌های نوآورانه به عرصه‌های تولیدی ایجاد شده است.
کشاورزی هسته‌ای به عنوان یکی از کاربردهای فناوری صلح‌آمیز هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران نیز می‌تواند در روند همکاری‌های ایران و آفریقا در زمینه انتقال دانش و فناوری جایگاه خاصی داشته باشد. روز پنجشنبه دوم اسفند ماه سال جاری مجتمع پرتو فرآیند جنوب غرب کشور در بخش محصولات کشاورزی با حضور رییس انرژی اتمی ایران در اهواز به بهره برداری رسید. «محمدرضا موالی‌زاده» استاندار خوزستان گفت: این پروژه نه تنها به بهبود کیفیت محصولات کشاورزی کمک خواهد کرد بلکه به عنوان یک مرکز پیشرفته در زمینه فناوری هسته‌ای، نقش مهمی در توسعه علمی و صنعتی کشور ایفا خواهد کرد.
احیای «ستاد آفریقا» در دولت چهاردهم و وجود سازکارهایی مانند کمیته همکاری‌های کشاورزی ایران و آفریقا از جمله ابتکارهایی هستند که می‌توانند به رشد و توسعه روابط ایران با آفریقا بخصوص در حوزه همکاری‌های کشاورزی و صنایع مرتبط یاری برسانند.
«محمدرضا عارف» معاون اول رئیس جمهوری روز دوشنبه ۱۵ بهمن ماه ۱۴۰۳ در نخستین جلسه «ستاد آفریقا» با تاکید بر اهمیت ارتباط با آفریقا در اندیشه انقلاب اسلامی گفت: از دید دولت چهاردهم که همان دیدگاه رهبر معظم انقلاب و نظام اسلامی است، ارتباط با کشورهایی که در حوزه تمدنی ایران قرار دارند و همینطور کشورهای آفریقا، از لحاظ ارزشی برای ما دارای اهمیت است؛ شعار انقلاب ما، تکیه بر ارزش ها، فرهنگ و محدود نشدن به مرزها بود که این همان رویکرد و راهبرد امام خمینی (ره) است و ما هم در این مسیر حرکت می‌کنیم.
عارف تصریح کرد: آفریقا با بیش از یک میلیارد و ۴۰۰ میلیون جمعیت بازار بسیار خوب و بکری است؛ این قاره علاوه بر آنکه می‌تواند مقصد مهمی برای صادرات کالاهای ما باشد، می‌تواند در تامین پایدار نیازهای ما در حوزه کالاهای اساسی و برخی محصولات کشاورزی مهم باشد و این مساله با توجه به وضعیت اقلیمی کشور و مشکلات مربوط به آب و درنتیجه نیاز به کشت فراسرزمینی برای ما بسیار اهمیت دارد.
از سوی دیگر، بنا بر اعلام وزارت جهاد کشاورزی اردیبهشت امسال کمیته همکاری‌های جمهوری اسلامی ایران و کشورهای آفریقایی در بخش کشاورزی تشکیل شد. در جریان برگزاری دومین اجلاس همکاری‌های بین‌المللی ایران و آفریقا، کمیته همکاری‌های کشاورزی با حضور نمایندگان معاونت آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی در سازمان مدیریت صنعتی برپا شد. با درخواست وزرای تجارت دو کشور نیجر و جمهوری آفریقای مرکزی از ایران برای حمایت از بخش کشاورزی، نمایندگان و مدیران بخش‌های مختلف، ظرفیت‌ها و توانمندی‌های ایران را ارائه کرده و مقامات وقت وزارت کشاورزی توضیحاتی درباره تجارب بخش دولتی و شرکت‌های بخش خصوصی مرتبط در حوزه آب و آبیاری ارائه کردند.
همچنین توانایی‌های ایران در زمینه‌های گوناگون مدیریت پایدار خاک و به ویژه مطالعات خاک‌شناسی و تهیه نقشه‌های مدیریت‌پذیر و تولید و صادرات کودها و اصلاح کننده‌های زیستی خاک نیز معرفی و آمادگی جمهوری اسلامی ایران برای حضور در کشورهای آفریقایی و همکاری در اجرای پروژه‌های آب و خاک اعلام شد.
دانش‌بنیان‌های ایرانی در جایگاهی مهم برای کمک به ارتقای کشاورزی در آفریقا
به گفته مقامات ارشد جمهوری اسلامی ایران یکی از سیاست‌های راهبردی ایران، ارتباط اقتصادی با کشورهای آفریقایی و بهره‌مندی از فرصت‌های کشاورزی فراسرزمینی در آن قاره و ایجاد فرصت برای ورود محصولات دانش‌بنیان به عرصه بین‌المللی است.
در این ارتباط ، تیر ماه سال جاری شرکت‌های دانش‌بنیان ایرانی با حضور در سه نمایشگاه تخصصی حوزه کشاورزی، غلات و دام و طیور در کشور کنیا در شرق آفریقا، فرصت‌های تجاری این حوزه را با طرف‌های تجاری از کشور کنیا و قاره آفریقا بررسی کردند.
با حمایت معاونت علمی و فناوری و ستاد توسعه اقتصاد دانش بنیان غذا و کشاورزی، سازمان توسعه همکاری‌های علمی و فناورانه بین‌المللی، صندوق توسعه صادرات و تبادل فناوری و خانه نوآوری و فناوری ایران در کنیا، هیأتی با حضور ۱۶ شرکت دانش بنیان و فناور فعال در حوزه غذا و کشاورزی برای شرکت در نُهمین نمایشگاه فناوری‌های کشاورزی آفریقا، هفتمین نمایشگاه دام شیری و طیور و چهارمین نمایشگاه فناوری های غلات آفریقا به کشور جمهوری کنیا اعزام شدند.
در این نمایشگاه‌ها، ۱۶ شرکت در قالب پاویون دانش‌بنیان جمهوری اسلامی ایران حضور داشته و در حوزه‌های بذر، کود و سم، صنایع غذایی، پهپاد، ماشین‌آلات، چای و دامپروری دستاوردهای خود را ارائه کردند. بازدیدکنندگان از کشورهای مختلف آفریقایی در این نمایشگاه‌ها از محصولات دانش‌بنیان ایرانی استقبال بسیار زیادی داشتند.
اقلامی مانند پهپاد، ماشین‌آلات کشاورزی، بذر ذرت، فناوری انتقال جنین دام و فرآوری چای بیشترین استقبال از جهت تعداد بازدیدکننده را در طول نمایشگاه به خود اختصاص داد. همچنین بیش از ۱۰ جلسه با حضور نماینده ستاد توسعه اقتصاد دانش بنیان غذا و کشاورزی، شرکت‌های ایرانی و طرف‌های کنیایی در خارج از فضای نمایشگاهی با هدف بازدید از زیرساخت‌های مرتبط کشور کنیا، بررسی میدانی برای امکان‌سنجی سرمایه گذاری مشترک و یا انتقال فناوری و مذاکرات تجاری برای تدوین نقشه‌راه همکاری برگزار شد.
دورنمای همکاری‌های کشاورزی ایران و آفریقا
مساله مهم این است که در ایران و بسیاری از کشورهای آفریقایی عزم و اراده سیاسی لازم برای رشد و توسعه همکاری‌ها وجود دارد. به عنوان نمونه، «سالیو نیانگ دینگ» سفیر سنگال در جمهوری اسلامی ایران اردیبهشت سال جاری در دیدار از استان گیلان ضمن دیدار با رئیس اتاق بازرگانی این استان شمال ایران با تاکید بر ظرفیت‌های این استان در بخش کشاورزی گفت: سنگال آمادگی دارد همکاری های خود را در این زمینه و نیز حوزه آب، کود و سایر پروژه های کشاورزی ارتقا دهد. وی گفت: پس از ۱۰ سال کمیسیون مشترک ایران و سنگال در دی ماه سال گذشته (۱۴۰۲) برگزار و تصمیمات مهمی در بخش های مختلف کشاورزی اتخاذ شد که نتیجه آن، سفر سه گروه اقتصادی از سنگال در بخش های دامداری، پرورش ماهی و مکانیک به ایران بود که ضمن آن از مناطق بسیاری بازدید کردند.
«قاسم رضائیان» رئیس اتاق بازرگانی گیلان هم با تاکید بر ارتباط بیشتر بین اتاق های بازرگانی ایران و سنگال گفت: با افتتاح ریل راه آهن رشت- کاسپین روابط تجاری دو کشور گسترش بیشتری خواهد یافت. وی همچنین با اشاره به روابط تجاری مطلوب استان گیلان با منطقه اوراسیا گفت: بسیاری از شرکت های تولیدی ایران در کشورهای آفریقایی تجارت فرا سرزمینی دارند که امیدواریم در این زمینه با کشور سنگال هم این همکاری ها را گسترش دهیم.
سفیر «ساحل عاج» در ایران نیز چندی پیش در دیدار رئیس اتاق بازرگانی کاشان گفت: توسعه ساحل‌عاج بر اساس کشاورزی پایه‌گذاری شده است و از این رو گوناگونی در تولید محصولاتی مانند میوه‌های گرمسیری همچون موز و انبه در کنار محصولاتی مانند کاکائو، قهوه، کائوچو و پنبه را شاهد هستیم. «تاماکولو واتارا» خاطرنشان کرد: بیشتر این محصولات از کشور ساحل‌عاج به صورت خام صادر می‌شود از جمله در محصولاتی مانند قهوه و کاکائو، تنها ۲۰ درصد پیش از فروش فرآوری شده است.
جمهوری اسلامی ایران در جایگاه خوبی برای تقویت همکاری‌های بخش کشاورزی با کشورهای مختلف آفریقایی است اما تحقق این مهم مستلزم برنامه‌ریزی و امکان‌سنجی دقیق و تقویت دیپلماسی اقتصادی و تحرک بیشتر سفارتخانه‌های جمهوری اسلامی ایران در آفریقا به منظور ارائه و تبیین توانمندی‌ها و ظرفیت‌های همکاری ایران در این بخش، و همچنین تقویت دیپلماسی رسانه‌ای و عمومی برای بهبود فضای همکاری‌های دوجانبه و از میان برداشتن «نگاه آفریقا گریزی در ذهن برخی مسئولان و بخش خصوصی» به تعبیر معاون اول رئیس جمهوری است.
منبع: خبرگزاری ایرنا
گزارش خطا
آخرین اخبار