نشانه‌های وابستگی کودکان و نوجوانان به فضای مجازی

به گزارش ایران اکونومیست، منتظرالمهدی در این خصوص بیان می‌کند: این روزها بسیاری از والدین از وابستگی فرزندانشان به فضای مجازی شکوه و شکایت دارند و اغلب می‌پرسند که چگونه می‌توان مانع از این وابستگی شد و میزان حضور فرزندانشان را در این فضا کم کرد. واقعیت این است که فضای مجازی و حضور در شبکه‌های اجتماعی مجازی به بخشی جدایی ناپذیر از «زندگی واقعی» امروزی ما تبدیل شده است. به‌طوری‌که نه تنها بخش مهمی از اطلاعات و اخبار روزانه خود را از این فضا دریافت می‌کنیم، بلکه بخشی از زندگی، کار، فعالیت و ارتباطات اجتماعی خود را نیز در دنیای دیجیتال سامان می‌بخشیم. بنابراین، فضای مجازی و دنیای دیجیتال به فرصتی مهم برای «بهتر زیستن» تبدیل شده است و دیگر نه تنها نمی‌توان این فضا را از زندگی خود حذف کرد، بلکه اساساً زیستن بدون آن را نمی‌توان متصور شد.

با این حال، این فضا علیرغم مزایای فراوان، می‌تواند اثرات زیانباری بر ذهن، مغز، جسم و روان انسان‌ها، به ویژه کودکان و نوجوانان، برجای بگذارد. به‌ویژه زمانی که این اثرات بر گروه‌های کم‌سن و سال مشاهده می‌شود و آن‌ها روزانه بیش از ۲ تا ۳ ساعت را در فضای مجازی یا انجام بازی‌های دیجیتال می‌گذرانند. در چنین شرایطی، این افراد دچار نوعی «نشانگان» روان‌شناختی به نام «اختلال بازی دیجیتال» یا وابستگی به فضای مجازی می‌شوند.

وابستگی کودکان و نوجوانان به فضای مجازی نشانه‌های بدخیمی به همراه دارد که از آن میان می‌توان به گوشه‌گیری، پرخاش‌جویی، افت عاطفی، کاهش تمرکز، فرسودگی مغزی، افت تحصیلی و مسئولیت‌گریزی اشاره کرد. این علائم می‌توانند فرآیند «اجتماعی شدن» کودکان و نوجوانان را دستخوش مشکلات جدی کنند و مانع از رشد بهنجار آن‌ها شوند. به همین دلیل، باید حضور گروه‌های کم‌سن و سال (و البته بزرگسالان) را در فضای مجازی مدیریت کرد.

برای مدیریت حضور در فضای مجازی و پیشگیری از اثرات وابستگی به آن، راهکارهای زیادی وجود دارد که در ادامه به مهم‌ترین و سودمندترین آن‌ها اشاره می‌شود:

ایجاد محدودیت برای حضور در فضای مجازی

برای پیشگیری از وابستگی دیجیتال، والدین می‌بایست استفاده روزانه بیش از ۲ یا ۳ ساعت از فضای مجازی را برای فرزندان خود ممنوع کنند. هرچند این محدودیت ممکن است با واکنش مخالفت‌آمیز فرزندان روبه‌رو شود، اما اگر والدین با گفتگو و قاطعیت و هماهنگی بر آن اصرار ورزند، فرزندان ناگزیر از پذیرش آن خواهند شد.

 فاصله‌گیری از گوشی در زمان‌های خاص

برای ایجاد محدودیت در استفاده از فضای دیجیتال، لازم است در زمان‌هایی همچون ناهار، شام، حضور در کنار میهمانان، تماشای تلویزیون و گفتگوهای خانوادگی از گوشی و دستگاه‌های دیجیتال فاصله بگیریم. این کار موجب می‌شود که اعضای خانواده بتوانند لذت‌های مختلف را تجربه کنند و سرگرمی و تفریح خود را به سر در گوشی فرو بردن محدود نکنند.

 گفت‌وگوی صمیمانه پیرامون اثرات منفی وابستگی به فضای مجازی

چنانچه والدین به‌طور صمیمانه و با دلایل منطقی درباره اثرات منفی استفاده بی‌رویه از فضای مجازی همچون کمبود خواب، کاهش تمرکز، منزوی شدن، کج‌خلقی و چک وسواس‌گونه گوشی با فرزندان خود صحبت کنند، می‌توانند مانع از استمرار وابستگی خود و فرزندانشان به دنیای دیجیتال شوند. این گفت‌وگوها می‌تواند کمک کند تا فرزندان نسبت به این اثرات آگاه شوند و از آن‌ها پرهیز کنند.

 فاصله‌گیری از فضای دیجیتال در روزی از هفته

چنانچه تمامی اعضای خانواده تصمیم بگیرند در یکی از روزهای هفته، تمامی وسایل دیجیتال خود را خاموش کرده و وقت خود را صرف فعالیت‌های دیگر کنند، می‌توانند قدم مؤثری در جهت جلوگیری از وابستگی به فضای مجازی بردارند. این روز می‌تواند فرصتی برای تقویت ارتباطات درون‌خانوادگی و تجربه فعالیت‌های غیر دیجیتال باشد.

در نهایت گرچه نمی‌توان فضای دیجیتال را از زندگی خود و فرزندانمان حذف کرد، اما باید حضور در آن را ساماندهی و محدود کنیم. در غیر این صورت، گرفتار واکنش‌های منفی و مضر خواهیم شد که رهایی از آن‌ها دشوار خواهد بود. بنابراین، مدیریت استفاده از فضای مجازی یکی از نیازهای ضروری در دنیای امروز است که به رشد بهنجار کودکان و نوجوانان و حفظ سلامت روانی و جسمانی آن‌ها کمک خواهد کرد.