اسم مستعار برای طنزنویسان از کی سنت شد؟

به گزارش ایران اکونومیست، این کتاب در ۱۳۱ صفحه با شمارگان ۲۲۰ نسخه و قیمت ۱۹۰ هزار تومان در انتشارات مروارید عرضه شده است.

 در مقدمه کتاب آمده است:  یکی از درخشان‌ترین جلوه‌های طنز در ادبیات فارسی، اسم‌های مستعاری است که بسیاری از طنزپردازان برای امضای نوشته‌های خود برگزیده بودند.  نوآوری، خلاقیت و هوشمندی در ساخت واژگانی و جنبه‌های معنایی این اسم‌ها به‌قدری فراگیر، هیجان‌برانگیز و قابل‌توجه است که هر یک از آنها می‌تواند عرصه جذابی برای مطالعه و بررسی باشد.
 اسم‌های مستعار طنز به آن دسته از اسم‌هایی گفته می‌شود که طنزپردازان در متون ادبی و مطبوعاتی، طی سال‌های طولانی به دلایل مختلف برای آثار خود برگزیدند. عده‌ای بنا به مقتضیات شغلی ترجیح می‌دادند تا هویت آنها ناشناخته بماند. وزیر، سناتور، وکیل یا پزشک مشهوری را تصور کنید که تمایل نداشته باشد تا مخاطبان عام مطالبش دریابند که او در حوزه طنز، با مضامین سیاسی‌، اجتماعی یا عاطفی قلم می‌زند. البته این وضعیت محدود به افراد بلندپایه نیست و چه‌بسا کارمندان ساده یا دون‌پایه هم نخواهند تا مدیران ذی‌نفوذ اداری آنها دریابند که آنها در خارج از محیط کار، فعالیت‌هایی نوشتاری دارند. طنزنویس قهاری را در نظر بگیرید که با تیغ طنز خود مدام فسادها، رشوه‌خواری‌ها، فامیل‌بازی‌ها و ناکارآمدی نظام اداری را که در آن کار می‌کند، برملا می‌سازد و مدیران عالی‌رتبه پرقدرت  آنجا را به چالش می‌کشد. پُر واضح است که در این وضعیت، شناسایی هویت آنها، مشکلات زیادی را در برخواهد داشت.
 مورد دیگر آنکه برخی از نویسندگان در ژانرهای گوناگون قلم می‌زدند. ولی فقط در یک مورد شهرت داشتند. در بسیاری موارد آنها علاقه‌ای نداشتند تا نام آنها با ژانرهای دیگر تداعی شود، پس برای طنزهای خود اسم مستعار برمی‌گزیدند.

بعضی از طنزنویسان گاهی به دلیل مشکلات مالی، یا روابطی که با افراد گوناگون داشتند، به طور همزمان با نشریات و روزنامه‌هایی همکاری داشتند که بعضاً خط فکری کاملاً متناقض داشتند. در این حالت برای خواننده خوشایند نبود تا یک اسم را به طور مدام در چند نشریه مشاهده کند. استفاده از اسم‌های گوناگون مستعار طنز، راهکار مناسبی بود تا طنزنویس، خود را از این وضعیت نجات دهد.
 در انتخاب اسم‌های مستعار، گاهی روابط شخصی و خانوادگی هم بی‌تأثیر نبود. چه‌بسا طنزنویس نخواهد تا اقوام نزدیکش، همچون همسر یا مادر همسر متوجه شوند که چه کسی الهام‌بخش نگارش مطلبی خاص بوده است.
 طنزنویس گاهی به دلایل معنایی یا آوایی، اسم خود را دوست نداشت و به لحاظ زیبایی‌شناسی، آن را زیبنده روی جلد کتاب یا نشریه و روزنامه پرتیراژ نمی‌دانست. پس برای خود اسم مستعار طنزی را می‌ساخت که نظام موسیقایی گوش‌نوازی داشت.
 سنت برخی از نشریات مشهور طنز ایرانی، مانند توفیق این بود که نوشته‌ها یا سروده‌های افراد باید با اسم مستعار چاپ شود. پس به‌ناچار طنزنویس برای آن که افتخار عضویت در حلقه نویسندگان آن نشریه مهم را به کارنامه ادبی خود اضافه کند چاره‌ای نداشت مگر آن که مطلبش را با اسم مستعار چاپ کند. حسین توفیق بزرگ که علاقه‌ای نداشت نام واقعی طنزپردازان مشخص شود نقش مهمی در رونق اسم‌های مستعار طنز داشت. البته قبل از توفیق، در نزد افرادی مثل سیداشرف‌الدین قزوینی و علی‌اکبر دهخدا استفاده از اسم‌های مستعار طنز متداول بود ولی با توفیق بود که اسم‌های مستعار طنز به یک سنت در طنزنویسی ایران تبدیل شد.
 در معدود مواردی هم طنزنویس با سیاستمدار، هنرپیشه یا فردی با شهرت منفی هم‌اسم بود و طبیعی بود که دوست نداشت تا اسم او با فردی دیگر در ذهن تداعی شود.
 در همه این موارد طنزنویس، ضمن آنکه چاشنی بذله‌گویی و شوخ‌طبعی را محور اصلی ساخت اسم مستعار طنز خود قرار می‌داد، گاهی تا آنجا پیش می‌رفت که تغییر ماهیت می‌داد و خود را به حیوان، گیاه یا شیء بی‌ارزشی تبدیل می‌کرد. چه‌بسا تغییر جنسیت هم می‌داد، طنزنویسی مرد، نام زنانه یا طنزنویسی زن، نامی مردانه را انتخاب می‌کرد.
 در صفحات پیش‌ رو، نویسنده این کتاب ضمن ارائه فهرست تقریباً کاملی از اسم‌های مستعار طنزپردازان ایران، به ظرافت‌های ساخت‌های واژگانی و جنبه‌های معنایی گوناگون آنها پرداخته است.