استقلال ایران در معاهده مشارکت جامع با روسیه حفظ شده است

به گزارش خبرنگار سیاست خارجی ایران اکونومیست، جمعه ۲۸ دی‌ماه کاخ کرملین شاهد یکی از مهمترین رویدادهای دوجانبه میان جمهوری اسلامی ایران و فدراسیون روسیه بود. مسعود پزشکیان رئیس‌جمهور ایران و ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور روسیه «معاهده مشارکت جامع راهبردی» را امضا کردند، سندی که چارچوب همکاری و نقشه راه روابط ۲ کشور را در ۲ دهه آینده و در حوزه‌های مختلف مشخص و تنظیم خواهد کرد. این معاهده گرچه در پی هیچ اتحادی علیه هیچ کشور ثالثی نبوده و بندهای آن به صورت شفاف در رسانه‌ها منتشر شده اما واکنش غرب به آن شامل تکرار ادعاهای گذشته است. به منظور بررسی ابعاد مختلف این معاهده و دلایل موضع‌گیری اتحادیه اروپا در قبال آن با «حسن بهشتی‌پور» کارشناس مسائل روسیه و قفقاز به گفت‌وگو پرداختیم.

معاهده خطوط اصلی و مسیر همکاری‌ها را روشن کرده است

بهشتی‌پور در توضیح تاریخچه امضای معاهده «مشارکت جامع ایران و روسیه»، این پیمان را تکمیل شده پیمان‌های قبلی دانست و گفت: برای نخستین بار پیمان همکاری ایران و روسیه اسفند سال ۱۳۷۹ توسط سید محمد خاتمی رئیس‌جمهور وقت در مسکو امضا و در فروردین ۸۰ در مجلس تصویب و طبق بندی که در این پیمان پیش‌بینی شده بود؛ هر پنج سال یک‌بار تمدید شد. یعنی این پیمان در سالهای ۸۵ و ۹۰، ۹۵ برای ۵ سال بعد تمدید شد تا سال۱۴۰۰. در این سال و در سفر رئیس جمهور وقت مرحوم ابراهیم رئیسی به مسکو پیشنهاد شد که با توجه به تحولات بین‌المللی این پیمان بازنگری و جنبه‌های جدیدی بر آن اضافه شود که مورد استقبال طرف روسی هم قرار گرفت. توافق بر سر جزئیات این پیمان پس از آن تاریخ، حدود سه سال طول کشید تا بالاخره بیست و هشتم دی ماه مسعود پزشکیان و ولادیمیر پوتین آن را امضا کردند.

وی ادامه داد: این توافق یا پیمانِ مهم، نقشه راه همکاری‌های دو کشور را در ۲۰ سال آینده مشخص کرده و ابعاد مختلف سیاسی، امنیتی، نظامی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و ورزشی را شامل می‌شود. در ۴۷ ماده این معاهده، رئوس کارهایی که دو کشور می‌توانند برای آینده انجام دهند و خطوط اصلی و مسیر همکاری‌ها روشن شده است.

موارد به روزرسانی شده در معاهده کدام است؟

بهشتی‌پور گفت: اهمیت این سند از آن روست که ایران و روسیه دو کشور همسایه از طریق دریای خزر هستند که در طول تاریخ فرصت‌ها و تهدیدهای متقابلی داشتند و دو طرف برای نخستین بار در این معاهده، زمینه‌های اشتراک مساعی در ۲۰ سال آینده را مشخص کرده‌اند. این موضوع در پیمان قبلی به صورت خیلی خلاصه‌تر آمده بود ولی در حال حاضر و با توجه به تحولاتی که به وجود آمده، یک به یک جنبه‌های مختلف همکاری مورد بررسی قرار گرفته است.

وی در توضیح اهمیت توجه به تحولات جهانی در معاهده ایران و روسیه توضیح داد: در دوره‌ای که پیمان قبلی امضا شد، مفهوم چندجانبه‌گرایی چندان مسئله مهمی نبود ولی در شرایط امروز و با توجه به تحولات بین‌المللی بسیار مورد توجه است. در جهان امروز آمریکا به سمت یک جانبه گرایی پیش رفته و در تلاش است تا کشورهای دیگر را با توسل به زور با خود همراه کند. از این رو تاکید بر چند جانبه گرایی و چارچوب‌های شناخته شده در سازمان ملل و در سطح بین المللی اهمیت بالایی دارد که در پیمان ایران و روسیه به خوبی مورد توجه قرار گرفته است.

این کارشناس مسائل روسیه موضوع امنیت سایبری و مقابله با ناامنی و افراط‌گرایی در محیط‌های سایبری و مجازی را دیگر موضوع مطرح در جهان امروز توصیف کرد و گفت: در گذشته این موضوع خیلی کم مطرح بود ولی در جهان امروز مهم بوده و امنیت فضای مجازی و همکاری‌های اطلاعاتی در برخورد با تروریسم و ناامنی در معاهده ایران و روسیه هم به صورت پررنگ‌ و چند ماده مورد توجه قرار گرفته است.

تاکید توافق بر حفظ حاکمیت ملی ایران و روسیه

وی تاکید دو کشور بر اهمیت حاکمیت ملی و تامین آن را از دیگر نکات برجسته معاهده ایران و روسیه دانست و افزود: اینکه ایران شراکت نظامی با روسیه علیه تهدیدها را نپذیرفته از نکات مهم معاهده است. بر اساس توضیح سفیر ایران در مسکو سیاست تهران این بوده که امنیت خود را به صورت مستقل تامین کرده، به کشوری اتکا نداشته و با قدرتی علیه قدرت دیگری متحد نشده است.

این کارشناس مسائل قفقاز ادامه داد: در معاهده ایران و روسیه تاکید شده است که خاک کشورهای دو طرف نباید مورد سوءاستفاده کشور ثالث قرار گیرد که این نکته بسیار مهمی است، به این معنا که دو طرف تاکید کردند که اجازه نخواهند داد فضای کشورشان مورد سوءاستفاده، اقدام نظامی و تبلیغاتی یک کشور ثالث علیه طرف‌های توافق یعنی ایران یا روسیه قرار گیرد و این یعنی حفظ استقلال امنیتی و نظامی دو طرف، در عین کمک به همدیگر در برابر دشمن سوم.

انتشار متن معاهده اقدام درستی بود

بهشتی‌پور درباره واکنش اتحادیه اروپا به این معاهده و ادعاهای مطرح شده از سوی مقامات اروپایی گفت: انتشار متن توافقنامه از سوی خبرگزاری‌ ایران اکونومیست اقدام بسیار خوبی در مسیر شفاف‌سازی این معاهده است. این شفافیت کمک خواهد کرد که ادعاهای اروپا چندان مورد توجه قرار نگیرد، به این دلیل که هر کس بندها و مواد آن را بخواند متوجه خواهد شد که با وجود قید همکاری نظامی میان دو کشور تاکید بر این است که این همکاری‌های دوجانبه در چارچوب قوانین بین‌المللی شناخته شده بوده و علیه کشورهای دیگر نیست.

وی با اشاره به اینکه جنگ اوکراین و روسیه سه سال است که ادامه دارد و ممکن است سال جاری یا سال آینده تمام شود؛ تصریح کرد: معاهده ایران و روسیه ۲۰ ساله است و ما نمی‌توانیم به دلیل این درگیری، معاهده راهبردی خود را با یک کشور تاثیرگذار متوقف کنیم.

این استاد روابط بین‌الملل ایراد و ادعای اتحادیه اروپا به این معاهده را بلاوجه دانست و توضیح داد: اگر کسی متن توافق را بخواند متوجه بلاوجه بودن این ادعا خواهد شد. اصولاً سابقه همکاری‌های دفاعی ایران و روسیه به زمان شوروی باز می‌گردد، یعنی به دوره‌ای که کشورهای غربی به هر دلیلی هیچ سلاحی در اختیار ایران قرار نمی‌دادند و ایران برای دفاع از خود با این کشور همکاری داشت.

بهشتی‌پور افزود: پس از پایان جنگ و در سفر آقای هاشمی رفسنجانی به شوروی قرارداد مهم نظامی امضا شد و این کشور مقادیری از سلاح‌های دفاعی و تهاجمی را در اختیار ایران قرار داد. موشک‌های تور ام-۱ و جنگنده‌های میگ ۲۹ که کاملا دفاعی و پدافندی هستند، نمونه‌ای از این سلاح‌هاست. پس از آن هم روسیه سامانه اس۳۰۰ را هرچند با تاخیر اما در اختیار ایران قرار داد.

وی با تاکید بر اینکه سیاست ایران ایستادن روی پای خود از نظر نظامی است، گفت: همکاری ایران و روسیه قبل از جنگ اوکراین بوده و کشورها هم در همکاری نظامی تعهد نمی‌دهند که از سلاح‌ها در کجا استفاده خواهند کرد. ارسال موشک بالستیک از ایران به روسیه هم دروغ‌ است، اصولاً روسیه خود یکی از بزرگترین تولید کنندگان موشک در دنیا بوده و به موشک‌های ایران نیاز ندارد و قراردادهای پهپاد هم پیش از جنگ روسیه و اوکراین بوده است.

این کارشناس مسائل بین‌الملل با اشاره به اینکه اروپایی‌ها در حالی این ادعاها را مطرح می‌کنند که خود انواع و اقسام سلاح‌ها را برای بمباران غزه و لبنان در اختیار رژیم اسرائیل قرار داده‌اند، گفت: دادگاه لاهه رسما رژیم اسرئیل را جنایتکار اعلام کرده است و حتی اگر اعتراضی هم وجود داشته باشد، حداقل انگلیس و فرانسه و آلمان نباید به این معاهده اعتراض کنند.

بهشتی‌پور ادامه داد: سه کشور اروپایی در نهایت خباثت و به بهانه مبارزه با تروریسم و با دادن انواع و اقسام سلاح‌ها در کنار آمریکا از رژیم اسرائیل حمایت کردند ولی همه می‌دانند که اقدامات اسرائیل در غزه جنایت علیه بشریت است. بنابراین حداقل آلمان و انگلیس و فرانسه حق ندارند درباره این موضوع به ایران اعتراض کنند، به ویژه آنکه متن معاهده هم منتشر شده و برای مطالعه در اختیار همگان قرار دارد.