آفریقا؛ از انتخابات، تنشها و مشکلات سیاسی و اقلیمی تا اخراج فرانسه

به گزارش ایران اکونومیست ، در کشورهای مختلف آفریقایی در سال ۲۰۲۴ میلادی ۲۲ انتخابات مختلف ریاست جمهوری، پارلمانی و محلی برگزار شد و نتایج مختلفی از تداوم و تغییر در پی داشت. در کشور مصر در منطقه عربی شمال آفریقا، «عبدالفتاح السیسی» با کسب بیش از ۳۰ میلیون رای معادل ۸۹.۶ درصد آراء در انتخابات ریاست جمهوری به پیروزی رسید و دوره سوم ریاست جمهوری شش ساله را شروع کرد. السیسی از سال ۲۰۱۴ میلادی رئیس جمهوری مصر است. السیسی بین سال‌های ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۴ وزیر دفاع بود و پیش از آن ریاست اطلاعات نظامی را بر عهده داشت. دوره ریاست جمهوری در مصر از سال ۲۰۱۹ میلادی ۶ ساله شد و قبل از آن ۴ ساله بود.

در کشور تونس نیز «قیس سعید» رئیس‌جمهور این کشور با کسب بیش از ۹۰ درصد آراء برای دومین دوره به ریاست جمهوری انتخاب و در این مقام ابقا شد. میزان مشارکت در این انتخابات با ۲۸.۸ درصد پایین ترین میزان مشارکت از زمان انقلاب سال ۲۰۱۱ و سرنگونی حکومت زین العابدین بن علی دیکتاتور پیشین این کشور بوده است. این دوازدهمین انتخابات ریاست جمهوری تونس و سومین انتخابات از زمان سرنگونی بن علی در این کشور بود.

سال ۲۰۲۴ اما در آن سوی قاره در جنوب آفریقا برای احزاب حاکم قدیمی سال دشواری بود. در جنوب آفریقا که نسبت به مناطق دیگر آفریقا ثبات سیاسی بیشتری داشته است، احزاب حاکم پس از دهه ها حضور در قدرت، با شکستهای انتخاباتی رو به رو شدند.

در کشور آفریقای جنوبی حزب «کنگره ملی آفریقا» (ANC) برای اولین بار از زمان پایان آپارتاید، اکثریت پارلمانی را از دست داد. در کشور کوچک و ۲.۵ میلیون نفری بوتسوانا نیز حزبی که از زمان استقلال آن کشور از بریتانیا در سال ۱۹۶۶ قدرت را در دست داشت از قدرت کنار زده شد و کشور موزامبیک نیز صحنه اعتراضات به نتیجه انتخابات اخیر بوده است. در کشور مجمع الجزایر کومور واقع در اقیانوس هند در شرق آفریقا نیز اعتراضاتی پس از انتخابات روی داد. انتخابات ریاست جمهوری کومور در ماه ژانویه (دی ماه ۱۴۰۲) برگزار شد و اعلام انتخاب مجدد «ازالی اسومانی» (Azali Assoumani) به مقام ریاست جمهوری برای چهارمین دوره پنج ساله، با اعتراضاتی همراه شد. کمیسیون انتخابات اعلام کرد که اسومانی با کسب نزدیک به ۶۳ درصد آراء در برابر پنج رقیب خود به پیروزی رسیده است.

در کشور نامیبیا در جنوب آفریقا نیز حزب حاکم «سازمان خلق جنوب غربی آفریقا» (SWAPO) با کسب ۵۱ کرسی به سختی توانست از مرز ۴۹ کرسی برای داشتن اکثریت پارلمانی عبور کند و این ضعیفترین نتیجه انتخاباتی این حزب تا کنون بوده است. کشور نامیبیا همچنین اولین رئیس جمهور زن تاریخ این کشور از حزب حاکم را انتخاب کرد. این کشور پس از تانزانیا تا کنون دومین کشوری در آفریقا است که حضور یک زن در راس قدرت را تجربه می کند.

برخی کارشناسان سیاسی بر این باورند که با ورود نسلهای جدیدتر و جوانان به عرصه سیاسی که خاطرات زیادی از دوران مبارزات ضداستعماری ندارند، اکنون مشکلات و مسائل اقتصادی اولویت بالاتری یافته و خاطرات دوران استقلال دیگر برای ابقای احزاب قدیمی در قدرت کافی نیست.

در سنگال در غرب آفریقا اما پس از سه سال تنش‌های سیاسی یک شگفتی در انتخابات رقم خورد و یک فرد غیرسیاسی کمتر شناخته شده تنها با چند روز تبلیغات انتخاباتی در برابر نامزد حزب حاکم به پیروزی رسید. در کشور غنا نیز مشکلات اقتصادی و نارضایتی مردم از دولت مستقر موجب شد رئیس جمهوری سابق پس از وقفه ای هشت ساله بار دیگر در انتخابات پیروز شود که اوایل سال ۲۰۲۵ به قدرت باز خواهد گشت.

(شادی حامیان حزب ائتلاف برای تغییر در کشور جزیره ای موریس در اقیانوس هند)

در کشور کوچک جزیره ای «موریس» که تقریبا سه برابر شهر تهران وسعت دارد و در ۲ هزار کیلومتری سواحل شرقی آفریقا و ۹۰۰ کیلومتری شرق ماداگاسکار در اقیانوس هند واقع است، حزب «ائتلاف برای تغییر» (ADC) با کسب بیش از ۶۲ درصد آراء در انتخابات پارلمانی به یک پیروزی بزرگ رسید و ۶۰ کرسی از مجموع ۶۲ کرسی مجلس ملی را به دست آورد و به این ترتیب «ناوین رامگولام» که پیش از این نیز سه دوره نخست وزیر بوده برای چهارمین دوره به نخست وزیری رسید. رامگولام پسر «سیووساگور رامگولام» است که استقلال موریس را رهبری کرده بود. موریس در سال ۱۹۶۸ استقلال خود را از بریتانیا به دست آورد.

جزیره موریس در ایران بیشتر با عنوان تبعیدگاه رضاشاه پهلوی شناخته می شود. انگلیسی ها در سال ۱۹۴۱ (مهر ماه ۱۳۲۰) پس از خلع رضا شاه از قدرت او را به جزیره موریس که در آن زمان مستعمره انگلیس بود تبعید کردند.

انتخابات موریس تحت الشعاع یک رسوایی شنود قرار داشت که تماسهای تلفنی ضبط شده سیاستمداران، دیپلمات‌ها و روزنامه نگاران در اینترنت فاش شد. رامگولام در پی پیروزی در انتخابات گفت که اولین اقدام او «بر چیدن سیستم جاسوسی در این کشور است تا مردم موریس برای حرف زدن آزاد باشند.» موریس یکی از باثبات ترین دموکراسی‌های آفریقا به شمار میرود که اقتصاد موفقی هم دارد و گردشگری یکی از بخش‌های اقتصادی موفق آن است.

در منطقه سومالی‌لند در شمال سومالی در شاخ آفریقا که به عنوان کشوری مستقل به رسمیت شناخته نشده است نیز نوامبر امسال (آبان) انتخابات ریاست جمهوری برگزار شد. سومالی لند در سال ۱۹۹۱ بطور یکجانبه استقلال خود را از سومالی اعلام کرد اما موگادیشو این اقدام را به رسمیت نشناخته است. «عبدالرحمن محمد عبدللهی» رهبر حزب مخالف دولت در سومالی‌لند در انتخابات به پیروزی رسید. این انتخابات به علت فقدان اعتبارات مالی و مسائل و مشکلات دیگر به مدت دو سال به تعویق افتاده بود. هر دو نامزد این انتخابات وعده بهبود وضعیت اقتصادی و تلاش برای رسمیت بخشیدن بین‌المللی به استقلال سومالی‌لند را داده بودند.

اعتراضات سیاسی و پیروزی نامزد ناشناخته در انتخابات سنگال

انتخابات ریاست جمهوری در کشور سنگال در غرب آفریقا روز ۲۴ مارس ۲۰۲۴ (یکشنبه ۵ فروردین سال جاری) در بحبوحه تنش‌ها و اعتراضات سیاسی مخالفان دولت برگزار شد. انتخابات برای مدت نامعلومی به تعویق افتاده بود اما شورای قانون اساسی سنگال ۱۵ فوریه این تعویق را لغو کرد و دستور داد انتخابات در زودترین زمان ممکن برگزار شود.

«بصیرو جومای فایه» نامزد مخالفان دولت در زمان ثبت نام برای ریاست جمهوری در زندان بود و زمانی که پیروز انتخابات شد تنها ۱۰ روز از آزادی او از زندان گذشته بود. وی با کسب بیش از ۵۴ درصد آراء به پیروزی رسید. «احمدو با» نامزد حزب حاکم نیز بیش از ۳۵ درصد آرا را به دست آورد. «مکی سال» رئیس جمهور سابق به فایه تبریک گفت و پیروزی او را «یک پیروزی برای دموکراسی سنگال» توصیف کرد.

جومای فایه ۴۴ ساله که جوان‌ترین رئیس جمهور تاریخ سنگال و آفریقا است، وعده دور کردن کشور از نظام سیاسی کنونی را داده است. جومای فایه گفته که با شفافیت کشور را اداره می کند و با فساد در همه سطوح مبارزه خواهد کرد. وی یک کارمند تقریبا ناشناخته اداره دارایی بود اما با حمایت «عثمانی سونکو» نامزد محبوب حزب مخالف که زندانی شده و از نامزدی در انتخابات منع شده بود، وارد عرصه سیاسی شد. فایه نیز با اتهامات مختلفی از جمله نشر اکاذیب و اهانت به دادگاه زندانی شده بود.

انتخابات سنگال در پی چند ماه اعتراضات پس از دستگیری فایه و سونکو برگزار شد. گروههای حقوق بشری می‌گویند که در این اعتراضات از سال ۲۰۲۱ تا زمان انتخابات، دهها نفر کشته و حدود یک هزار نفر بازداشت شدند. فایه و سونکو پس از این اعتراضات مشمول عفو شده و از زندان آزاد شدند.

فایه همچنین وعده حل بهبود وضعیت اقتصادی و ایجاد اشتغال برای جوانان را داده و قصد دارد پول سنگال را نیز که وابسته به «یورو» است تغییر دهد و کنترل سنگال بر منابع طبیعی این کشور را نیز تقویت کند. انتقال مسالمت‌آمیز قدرت در سنگال با توجه به کودتاهای چند سال اخیر در این منطقه از اهمیت بیشتری برخوردار شده بود.

انتخابات آفریقای جنوبی و پایان سلطه ۳۰ ساله «کنگره ملی» بر مجلس

انتخابات عمومی آفریقای جنوبی روز ۲۹ مه ۲۰۲۴ (چهارشنبه ۹ خرداد ۱۴۰۳) برای انتخاب نمایندگان مجلس ملی و مجالس استانی برگزار شد و حزبی که با ریاست «نلسون ماندلا» آفریقای جنوبی از آپارتاید آزاد کرد پس از ۳۰ سال اکثریت پارلمانی خود را از دست داد. «حزب کنگره ملی آفریقا» با کسب بیش از ۴۰ درصد آراء برای اولین بار از زمان انتخابات ۱۹۹۴ تا کنون اکثریت خود را از دست داد و به این ترتیب آفریقای جنوبی به اعتقاد کارشناسان وارد یک مسیر سیاسی جدید با دولت ائتلافی احزاب شد.

شگفتی انتخابات آفریقای جنوبی نیز ظهور حزب «نیزه ملت» (MK) وابسته به «جاکوب زوما» رئیس جمهور سابق این کشور بود که در دسامبر ۲۰۲۳ تاسیس شد و تنها ۶ ماه پس از تاسیس در سطح ملی ۱۴.۶ درصد آرا را به دست آورد.

(شادی حامیان حزب «نیزه ملت» در آفریقای جنوبی)

این حزب با این حال همچنان بزرگترین حزب در پارلمان آفریقای جنوبی است و بطور ائتلافی در ماه ژوئن (خرداد) بار دیگر «سیریل رامافوسا» را به عنوان رئیس جمهور انتخاب کرد. در حالی که آفریقای جنوبی با گسترش فقر و نابرابری رو به رو شده است، حمایت از حزب کنگره ملی آفریقا نیز در این کشور کاهش یافته است. این کشور یکی از بالاترین نرخ‌های بیکاری در جهان را دارد و رای دهندگان همچنین این حزب را مقصر کمبود آب، برق، مسکن و سایر خدمات قلمداد کردند.

انتخابات غنا و بازگشت رئیس‌جمهور سابق به قدرت

انتخابات ریاست جمهوری و مجلس غنا در غرب آفریقا نیز روز شنبه ۷ دسامبر (۱۷ آذر) برگزار شد و «جان درامانی محاما» رئیس جمهوری سابق این کشور از حزب کنگره دموکراتیک ملی (NDC) به پیروزی رسید و پس از هشت سال مجددا سکان دولت را به دست خواهد گرفت. این حزب همچنین اکثریت پارلمانی را نیز به دست آورد.

انتخابات غنا در حالی برگزار شد این کشور با مشکلات اقتصادی رو به رو شده و بحث‌های اقتصادی بر انتخابات سایه انداخته بود. با نارضایتی مردم از وضعیت اقتصادی، حضور هشت ساله حزب میهنی جدید (NPP) به پایان می‌رسد و محاما مجددا به قدرت بازمی‌گردد. محاما ۶۵ ساله که یک دوره در سال‌های ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۶ رئیس جمهوری غنا بوده است، با وعده «تنظیم مجدد» اقتصاد و حل مشکلات اقتصادی وارد کارزار انتخابات امسال شده بود. او در این کارزار انتخاباتی وعده داد که از طریق ایجاد مشاغل شبانه در بخش‌های دولتی و خصوصی، غنا را به یک کشور با «اقتصاد شبانه‌روزی» همانند کشورهای دارای اقتصادهای بزرگ تبدیل خواهد کرد.

تحولات سیاسی در آفریقا/ از شکاف در سازمان اکوواس در غرب آفریقا تا اخراج فرانسه

سال ۲۰۲۴ شاهد ایجاد شکاف در سازمان منطقه‌ای «جامعه اقتصادی کشورهای غرب آفریقا» (اکوواس) بودیم. کشورهای مالی، نیجر و بورکینا فاسو که در چند سال اخیر شاهد به قدرت رسیدن حکومت‌های نظامی بوده اند، ژانویه ۲۰۲۴ در اعتراض به تحریم‌های اکوواس و ناتوانی این سازمان از پرداختن به مشکلات امنیتی آنها، تصمیم خود را به خروج از این سازمان مهم سیاسی و اقتصادی غرب آفریقا اعلام کردند و قرار است ۲۹ ژانویه سال آینده میلادی از این سازمان خارج شوند.

تلاش سازمان اکوواس در اجلاس اخیر آن در ابوجا نیجریه برای متقاعد کردن این کشورها به تجدیدنظر در این تصمیم و تعیین مهلتی شش ماهه در این زمینه نتیجه ای نداشت و سران نظامی این سه کشور در بیانیه مشترکی تاکید کردند تصمیم آنها برای خروج از اکوواس، فوری و غیر قابل بازگشت است.

ادامه جنگ و آوارگی مردم در جمهوری دموکراتیک کنگو

در کشور جمهوری دموکراتیک کنگو نیز درگیری‌ها بین نیروهای دولتی با شورشیان مختلف از جمله گروه موسوم به «جنبش ۲۳ مارس» (ام ۲۳) در شرق این کشور در سال ۲۰۲۴ تشدید شد و در نتیجه این خشونت‌ها بر اساس آمار «مرکز نظارت بر آوارگی داخلی» تا ماه اوت حدود ۲.۷ میلیون نفر در این کشور آواره شدند. دولت کنگو همسایه شرقی خود «رواندا» را به حمایت از شورشیان متهم کرده است. رواندا رواندا هرگونه حمایت از گروه «ام ۲۳» را تکذیب کرده اما در ماه فوریه (بهمن ۱۴۰۲) اذعان کرد که نیروی نظامی و سامانه موشکی در شرق جمهوری دموکراتیک کنگو با هدف دفاع از امنیت خود مستقر کرده است. این درحالی است که یک گروه کارشناسی سازمان ملل گزارش داده حدود ۳ تا ۴ هزار تن از نیروهای نظامی رواندا در کنار گروه «ام ۲۳» در جمهوری دموکراتیک کنگو در حال جنگ هستند.

اواخر سال ۲۰۲۴ ریاست جمهوری آنگولا میانجی مذاکرات صلح بین سران کشورهای رواندا و جمهوری دموکراتیک کنگو برای پایان دادن به مناقشه در شرق کنگو اعلام کرد که این مذاکرات با مانع برخورد کرده و لغو شده است. در همین حال، شورای امنیت سازمان ملل متحد ماموریت صلح‌بانی سازمان ملل در جمهوری دموکراتیک کنگو را برای مدت یک سال دیگر تمدید کرد.

توافق اتیوپی و سومالی با میانجی‌گری ترکیه

دو کشور اتیوپی و سومالی در شاخ آفریقا اوایل دسامبر ۲۰۲۴ توافق‌نامه‌ای برای حل اختلافات امضا کردند. «حسن شیخ محمود» رئیس جمهور سومالی و «آبی احمد» نخست وزیر اتیوپی روز چهارشنبه ۲۱ آذر ماه (۱۱ دسامبر) در آنکارا با میانجیگری ترکیه موافقت‌نامه‌ای موسوم به «بیانیه آنکارا» برای حل اختلافات بر سر دسترسی اتیوپی به بنادر و سواحل سومالی امضا کردند. کشور محصور در خشکی اتیوپی درصدد کسب دسترسی به آب های دریای سرخ و اقیانوس هند است و به همین منظور دی ماه سال گذشته (ژانویه ۲۰۲۴) یادداشت تفاهمی با منطقه خودمختار و جدایی طلب «سومالی لند» در شمال سومالی به امضا رساند که خشم دولت سومالی در موگادیشو را برانگیخت.

مذاکرات روز ۱۱ آذر ماه سران سومالی و اتیوپی در آنکارا حدود هفت ساعت به طول انجامید و به گفته منابع آگاه، اردوغان و «هاکان فیدان» وزیر امور خارجه ترکیه نیز در این مذاکرات مشارکت فعال داشتند. هر چند رسانه‌های دولتی ترکیه از جمله آناتولی امضای توافق بین سومالی و اتیوپی را آشتی با میانجیگری ترکیه و سرآغاز فصل جدیدی از همکاری و توسعه در منطقه توصیف کرده‌اند، اما سابقه مداخله‌های خارجی و ناامنی در منطقه و همچنین سابقه ترکیه در برخورد با کشورهایی مانند سوریه نشان می‌دهد که شاید برای ابراز خوشبینی از نقش ترکیه در شاخ آفریقا کمی زود باشد.

رقابت برای ریاست اتحادیه آفریقا

سال ۲۰۲۴ در حالی به پایان خود نزدیک می‌شود که رقابت برای ریاست سازمان «اتحادیه آفریقا» به مراحل پایانی و حساس خود نزدیک شد. این سازمان که ۵۵ کشور آفریقایی در آن عضویت دارند در ماه فوریه سال آینده میلادی (بهمن) جانشین «موسی فاکی محمد» رئیس کمیسیون آفریقا نهاد اجرایی اتحادیه آفریقا را انتخاب خواهد کرد.

سه نامزد احراز این مقام، «رایلا اودینگا» از کنیا ، «محمود علی یوسف» از جیبوتی و «ریچارد راندریاماندراتو»‌ از ماداگاسکار روز ۱۳ دسامبر (جمعه ۲۳ آذر) اولین مناظره انتخاباتی پخش شده از مقر این سازمان در «آدیس‌آبابا» پایتخت اتیوپی، نظرات و دیدگاههای خود درباره آینده آفریقا را بیان کردند. این نامزدها به موضوعات امنیت در آفریقا، یکپارچگی اقتصادی در این قاره و اصلاحات مورد نیاز در اتحادیه آفریقا پرداختند.

اودینگا نخست وزیر سابق کنیا خواستار کسب کرسی دائمی برای آفریقا در شورای امنیت سازمان ملل شد؛ محمد علی یوسف وزیر امور خارجه جیبوتی وعده تقویت امنیت منطقه‌ای و تقویت اتحاد در ورای شکاف‌های زبانی و فرهنگی در آفریقا را داد و راندریاماندراتو وزیر خارجه سابق ماداسگار نیز وعده گام‌های تدریجی به سمت آزادسازی کامل تجاری و تضمین رشد اقتصادی فراگیر در آفریقا را داد.

سفر بایدن به آفریقا

«جو بایدن» رئیس جمهور آمریکا در اواخر دوران ریاست جمهوری خود روز دوم دسامبر (دوشنبه ۱۲ آذر ۱۴۰۳) به کشور آنگولا در جنوب غربی آفریقا سفر کرد. سفر بایدن به آنگولا اولین سفر او در مقام رئیس جمهوری ایالات متحده آمریکا به قاره آفریقا و همچنین اولین سفر یک رئیس جمهوری آمریکا به آنگولا از زمان استقلال این کشور از پرتُغال در سال ۱۹۷۵ تا کنون بود. بایدن در این سفر از بندر «لوبیتو» محل اجرای پروژه موسوم به «کریدور لوبیتو» نیز بازدید کرد. این کریدور بخشی از طرح موسوم به «مشارکت آمریکا برای سرمایه‌گذاری و زیرساخت‌های جهانی» (PGII) است که برخی ناظران و کارشناسان آن را رقیبی برای برنامه توسعه زیرساختی مهم «کمربند و جاده» چین می‌دانند. این پروژه شامل ارتباط راه آهن بین لوبیتو در ساحل اقیانوس اطلس آنگولا و مناطق معدن مس در «زامبیا» و معادن کوبالت در کشور جمهوری دموکراتیک کنگو است.

اخراج فرانسه از آفریقا ؛ پایان «فرانس‌افریک»؟

ادامه و گسترش دامنه روند اخراج فرانسه از قاره آفریقا را شاید بتوان مهم‌ترین تحول حوزه سیاست و روابط خارجی در آفریقا در سال ۲۰۲۴ نامید. سال ۲۰۲۴ در حالی به پایان می‌رسد که فرانسه یکی از سخت‌ترین دوران‌های خود در رابطه با کشورهای مستعمره سابق خود در آفریقا را تجربه می‌کند و این کشورها یکی پس از دیگری دستور به اخراج نظامیان فرانسه و کاهش روابط تجاری می‌دهند و در همین ارتباط رسانه‌هایی مانند «الجزیره» این پرسش را مطرح کرده‌اند که آیا منطقه نفوذ فرانسه در حوزه مستعمرات سابق خود در آفریقا موسوم به «فرانس‌افریک» (Francafrique) رو به پایان است؟

دستور «بصیرو جومای فایه» رئیس جمهور جدید سنگال برای تعطیلی پایگاه نظامی فرانسه و خارج شدن نظامیان فرانسوی شاید خیلی‌ها را شگفت‌زده کرده باشد چرا که سنگال یکی از مراکز اصلی فعالیت‌های شرکت‌ها و اتباع فرانسه است و یک دولت غیرنظامی و منتخب در این کشور بر سر کار است. جومای فایه در ماه نوامبر ۲۰۲۴ (آبان) از دولت فرانسه خواست که حدود ۳۵۰ نیروی نظامی فرانسوی مستقر در خاک سنگال را خارج کند؛ اقدامی که در عمل به معنای پایان دادن به پیمان دفاعی و نظامی چند دهه گذشته دو کشور است. همزمان با سنگال، دولت چاد نیز در سال ۲۰۲۴ روابط نظامی خود را با فرانسه قطع کرد و به پیمان نظامی با فرانسه مربوط به سال ۱۹۶۰ پایان داد.

اقدام سنگال و چاد هماهنگ با اقدامات سایر کشورهای غرب و ساحل آفریقا در اخراج نظامیان فرانسه و کاهش روابط با پاریس انجام شده و ادامه روند دو سال گذشته است که ضمن آن بیش از ۴ هزار نیروی نظامی فرانسه از کشورهای مالی، بورکینا فاسو و نیجر اخراج شدند. افزایش احساسات ضد فرانسوی در مستعمرات سابق فرانسه از سنگال تا نیجر و مالی و چاد و کشورهای دیگر موجب ضربات دیپلماتیک و تجاری و نظامی به فرانسه در سرتاسر منطقه غرب و ساحل مرکزی آفریقا شده است.

«امانوئل مکرون» رئیس جمهور فرانسه اواخر ماه دسامبر به مناسبت کریسمس برای بازدید از نظامیان فرانسه در آخرین پایگاه عملیاتی این کشور در آفریقا به کشور جیبوتی در شاخ آفریقا رفت و اعتراف کرد: آفریقا در حال تغییر است زیرا افکار عمومی و دولت‌ها در حال تغییر هستند و نقش ما در آفریقا نیز تغییر می‌کند. رئیس جمهور فرانسه گفت که پایگاه نظامی فرانسه در جیبوتی باید به نوعی بازتعریف شود که به عنوان یک نقطه اعمال قدرت برای برخی از ماموریت‌های فرانسه در آفریقا عمل کند. وی توضیح بیشتری در این خصوص نداد.

این درحالی است که به اعتقاد کارشناسان، فرانسه در حال تغییر کانون سیاست‌های خود در آفریقا به سمت روابط اقتصادی و گسترش روابط اقتصادی به خارج از حوزه نفوذ سنتی خود در این قاره است.

مشکلات اقلیمی ناشی از تغییرات آب و هوایی و شیوع بیماریهای ویروسی

قاره آفریقا با شرایط خاص جغرافیایی و آب و هوایی خود و وجود حشراتی مانند پشه مالاریا و تسه تسه همواره در طول تاریخ از مناطق دشوار برای زندگی بوده اما در دوران پس از صنعتی شدن جهان، هر چند کشورهای این قاره کمترین سهم را در انتشار گازهای آلاینده و کمترین بهره را از انقلاب صنعتی و رشد اقتصادی داشته اند اما اکنون فجایعی مانند سیلاب و خشکسالی ناشی از روند تغییرات آب و هوایی بر مشکلات زندگی در این قاره افزوده است.

(سیلاب در نیجریه)

دانشمندان می گویند که گرمایش جهانی موجب تشدید بارشها در بسیاری از کشورهای آفریقایی در سال ۲۰۲۴ شده و سیلابهای مرگباری را به دنبال داشته است. سازمان موسوم به شبکه «انتساب آب و هوای جهانی» (WWA) در ماه اکتبر اعلام کرد که تغییرات آب و هوایی ناشی از اقدامات بشر و مصرف سوختهای فسیلی موجب تشدید ۵ تا ۲۰ درصدی بارشها در فصل بارش امسال در حوضه های آبریز رود «نیجر» و «دریاچه چاد» شده و این مساله فجایع انسانی در پی داشته است.

کارشناسان میگویند که بارشهای شدید تابستانی به یک امر عادی جدید در کشورهایی مانند سودان، نیجریه، نیجر، کامرون و چاد تبدیل شده است. بنا بر آمار نهاد امدادی سازمان ملل متحد (OCHA)، سیلاب در سال جاری در آفریقای مرکزی و غربی موجب مرگ حدود یک هزار و ۵۰۰ تن و آوارگی بیش از یک میلیون نفر شد.

سازمان هواشناسی جهانی (WMO) نیز در ماه سپتامبر ۲۰۲۴ (شهریور) در گزارشی اعلام کرد که آفریقا بطور فزاینده ای با بار و هزینه های سنگین ناشی از تغییرات آب و هوایی رو به رو می شود. افزایش دما در آفریقا بالاتر از میانگین جهانی است و کشورهای آفریقایی بطور میانگین ۲ تا ۵ درصد از تولید ناخالص داخلی خود را در نتیجه تغییرات آب و هوایی از دست میدهند و بسیاری از کشورهای آفریقا نیز تا حد ۹ درصد از بودجه خود را صرف مقابله با پیامدهای مشکلات ناشی این تغییرات اقلیمی میکنند. این درحالی است که شرایط شدید آب و هوایی از جمله سیلاب و خشکسالی تاثیر بزرگی بر امنیت غذایی در آفریقا دارد.

گسترش قحطی با ادامه جنگ داخلی در سودان

سال ۲۰۲۴ در حالی به پایان می رسد که بنا به گزارش‌ها با ادامه جنگ داخلی در سودان، وضعیت قحطی و گرسنگی در این کشور در حال وخیم‌تر شدن است و انتظار می‌رود در سال ۲۰۲۵ نیز ادامه داشته باشد. گزارش کمیته ارزیابی قحطی وابسته به سازمان موسوم به «طبقه بندی یکپارچه امنیت غذایی» (IPC) در اواخر ماه دسامبر، حاکی است که ۲۰ ماه پس از شروع جنگ داخلی در سودان، این کشور در حال ورود به بحران قحطی با مشخصه گرسنگی و سوء تغذیه گسترده است. جنگ داخلی سودان از آوریل ۲۰۲۳ (فروردین ۱۴۰۲) با تشدید تنشها بین ارتش سودان به فرماندهی «عبدالفتاح البرهان» و «نیروهای حمایت سریع» به فرماندهی «محمد حمدان دقلو» شروع شد.

این سازمان با اعلام اینکه نیمی از جمعیت سودان بدون غذا است خاطرنشان می کند که قطحی دستکم در پنج منطقه از سودان وجود دارد و پیش‌بینی می‌شود پنج منطقه دیگر نیز بین ماه‌های دسامبر تا مه سال آینده گرفتار قحطی شوند. این سازمان هشدار داده است که در مناطق دستخوش قحطی همچنین نظام بهداشت و درمان نیز تا حد زیادی دچار فروپاشی شده و دسترسی به خدمات بهداشتی به شدت مخدوش شده است. آغاز قحطی در سودان در ماه اوت ۲۰۲۴ اعلام شد. سازمان طبقه بندی یکپارچه امنیت غذایی یک مشارکت جهانی است که تحلیل‌هایی در ارتباط با امنیت غذایی و تغذیه برای تصمیم سازی در بیش از ۳۰ کشور مواجه با بحران غذایی ارائه می دهد.

«ال نینو» و خشکسالی گسترده در جنوب آفریقا

پدیده آب و هوایی «ال نینو» در سال ۲۰۲۴ موجب ایجاد شرایط خشکسالی گسترده در کشورهای مختلف جنوب آفریقا شد. ال نینوی ۲۰۲۴ شدیدترین موردی است که در مدت ۴۰ سال گذشته جنوب آفریقا را تحت تاثیر قرار داد و بر مشکلات اجتماعی و اقتصادی افزود.

نزدیک به ۲۳ میلیون نفر در کشورهای این منطقه با ناامنی شدید غذایی رو به رو شده اند و بیشترین تاثیر در کشورهای مالاوی، زامبیا، زیمبابوه و موزامبیک ایجاد شده و بیش از یک میلیون نفر در این کشورها در داخل کشورهای خود آواره شده اند.

شیوع آبله میمونی و ویروس ماربورگ

در سال ۲۰۲۴ شیوع بیماریهای ویروسی در مناطقی از آفریقا موجب نگرانی شد. سازمان جهانی بهداشت در ماه اوت اعلام کرد که شیوع ویروس «ام پاکس» (آبله میمونی) در شرق و جنوب آفریقا بخصوص با افزایش موارد ابتلا در میان کودکان به وضعیت نگران کننده ای رسیده است. این سازمان اعلام کرد که بیش از ۲۰۰ مورد ابتلا به این بیماری ویروسی در پنج کشور بروندی، رواندا، اوگاندا، کنیا و آفریقای جنوبی تایید شده است. در تمام این کشورها بجز آفریقای جنوبی سویه جدید این ویروس (clade Ib) شناسایی شد که به علت قابلیت بالاتر انتقال بخصوص در میان کودکان موجب تشدید نگرانیها شد. مواردی از این بیماری در ماههای بعدی در زامبیا و زیمبابوه نیز مشاهده شد.

در این میان کشور بروندی بیشترین میزان ابتلا را داشت. همزمانی شیوع این ویروس در کنار شیوع سرخک به علت پایین بودن سطح واکسیناسیون و نرخ بالای سوء تغذیه وضعیت سختی برای کودکان در این کشور کوچک شرق آفریقا ایجاد کرد. کشور محصور در خشکی بروندی با وسعت حدود ۲۸ هزار کیلومتر مربع در حدود ۱۴ میلیون نفر جمعیت دارد و جامعه ای عمدتا روستایی دارد. در ماه نوامبر شیوع بیماری در اوگاندا و رواندا در میان بزرگسالان شدت گرفت.

بیماری ویروس «ماربورگ» (MVD) نیز در کنار آبله میمونی برخی کشورهای شرقی و مرکزی آفریقا را دچار مشکل کرد و کشور پهناور جمهوری دموکراتیک کنگو مرکز ویروس ماربورگ است بطوری که بیش از ۱۳ هزار مورد ابتلا و ۴۵۰ مورد مرگ ناشی از این ویروس گزارش شده است. در کشورهای همسایه آن از جمله کامرون، بروندی و اوگاندا نیز موارد جدیدی گزارش شده است. با وجود تلاشهای جاری برای مهار این بیماری، به علت محدود بودن ظرفیتهای آزمایشهای تشخیصی و فشار بر نظام بهداشت و درمان این کشورها، کنترل شیوع دشوار است. در این حال کشور رواندا اواخر ماه دسامبر اعلام کرد که شیوع بیماری ویروس ماربورگ در این کشور به پایان رسیده است چرا که در مدت ۴۲ روز گذشته مورد جدیدی گزارش نشده است. شیوع این ویروس در رواندا ۲۷ سپتامبر اعلام شده بود و در مجموع ۶۶ مورد ابتلا و ۱۵ مرگ ثبت شد.