به گزارش ایران اکونومیست، زهرا نژادبهرام در همایش چیستی، امکان و موانع وفاق ملی در ایران امروز که شامگاه -چهارشنبه ۳۰ آبان- با همکاری گروه صلح انجمن جامعه‌شناسی ایران و با حضور سعید معیدفر، صادق زیباکلام، علی‌محمد حاضری، احمد بخارایی، زهرا نژادبهرام و حسن امیدوار در باشگاه اندیشه برگزار شد، اظهار داشت: با نگاه نسبی به ایده‌ها، می‌توانیم وفاق را به شکل عملی در جامعه پیاده کنیم. نیازی نیست یکدیگر را کامل بپذیریم بلکه باید یکدیگر را به رسمیت بشناسیم. این همان چیزی است که رسانه می‌تواند در آن نقش اساسی ایفا کند. رسانه باید بتواند این باور را ایجاد کند که افراد با نظرات متفاوت در جامعه وجود دارند.
وی افزود: رسانه فقط یک ابزار انتقال پیام نیست بلکه یک کنشگر است که می‌تواند فضا را برای تعاملات اجتماعی و همگرایی باز کند. در عصر دیجیتال و با توجه به گسترش رسانه‌های اجتماعی بیش از ۸۰ درصد مردم ایران عضو رسانه‌های اجتماعی هستند، این نشان می‌دهد که مردم خواهان دیده شدن و به رسمیت شناخته شدن، هستند.
نژادبهرام با بیان اینکه رسانه‌ها می‌توانند فرصتی برای ظهور ایده‌ها و نظرات مختلف فراهم کنند و به نوعی می‌توانند پل ارتباطی میان قدرت رسمی و قدرت غیررسمی جامعه باشد، تصریح کرد: اگر رسانه به رسمیت شناختن دیگری را ترویج کند، می‌تواند نقش مهمی در گسترش وفاق اجتماعی ایفا کند.
استفاده از ظرفیت رسانه برای وفاق
عضو پیشین شورای شهر تهران گفت: برای وفاق باید از ظرفیت‌های رسانه به درستی استفاده شود. در شرایطی که جامعه به شدت نیاز به راهکارهایی برای حل مشکلات دارد، رسانه‌ها می‌توانند پل ارتباطی باشند که ایده‌های مختلف را به هم متصل کنند. به همین دلیل است که پزشکیان باید از ظرفیت رسانه به عنوان ابزاری برای همگرایی و وفاق اجتماعی بهره بگیرد.
نژادبهرام ادامه داد: در کشور بیش از ۱۵ میلیون نفر تحصیل کرده وجود دارد و مردم ایران در منطقه خاورمیانه از جمله پیشروترین کاربران شبکه‌های اجتماعی هستند. ارتباط مردم ما با این شبکه‌ها بسیار نزدیک و فعال است، به‌گونه‌ای که از نظر رتبه‌بندی در میان کشورهای توسعه یافته قرار دارد. کشوری با این همه ظرفیت، دانش و رسانه‌های توانمند می‌تواند ابزار بسیار موثری برای پیشبرد اهداف اجتماعی و سیاسی خود داشته باشد.
وی تاکید کرد: راه‌حل ایجاد وفاق، تنها از طریق اراده دولت و وارد شدن آن به این عرصه میسر می‌شود و در این مسیر رسانه‌ها نقش بسیار مهمی در به هم پیوستن بخش‌ها دارند.
اجماع میان افراد جامعه دشوار است
سعید معیدفر، جامعه‌شناس با بیان اینکه در شرایط فعلی رسیدن به وفاق ملی و اجماع اجتماعی به‌طور کامل و واقعی امکان‌پذیر نیست. گفت: در جامعه‌ای که به‌لحاظ جمعیتی و فرهنگی به‌شدت متکثر است، رسیدن به وفاق اجتماعی به معنای واقعی کلمه سخت است. ما نمی‌توانیم در این شرایط از وفاق حرف بزنیم، چرا که تنوع سبک‌های زندگی، باورها و هنجارها به حدی است که ایجاد یک اجماع واقعی میان همه افراد جامعه بسیار دشوار است.
وی افزود: کسانی که درگذشته نفوذ داشتند و هرکدام راهبردهای خاص خود را دنبال می‌کردند، در نهایت جامعه‌ای را شکل دادند که نظم آن نه براساس ارزش‌ها، بلکه بر مبنای ائتلاف‌های مختلف است. این ائتلاف‌ها و اشتباهات ناشی از آنها به تضادهایی در جامعه منجر شده است.
معیدفر با توجه به وضعیت کشورهایی مانند ایالات متحده، که پس از سال‌ها کشمکش و جنگ‌های داخلی توانستند به یک اتحاد سیاسی دست یابند، توضیح داد: در کشورهای بزرگ و توسعه یافته، قوانین و اصولی وجود دارد که به شهروندان این امکان را می‌دهد که با باورها و سبک زندگی متفاوت در کنار یکدیگر زندگی کنند. اما در ایران، به‌دلیل وضعیت پیچیده و شکننده جامعه، رسیدن به چنین وفاقی نه‌تنها امکان‌پذیر نیست، بلکه ممکن است موجب تضعیف بیشتر نظم اجتماعی شود.
وفاق نیازمند بازنگری در ساختارهای اجتماعی و سیاسی است
این جامعه شناس گفت: هرگونه تلاش برای ایجاد وفاق اجتماعی باید به‌گونه‌ای باشد که تمام گروه‌های اجتماعی و سیاسی در کشور نمایندگی داشته باشند و افراد از هر قوم و مذهب بتوانند در فرایندهای اجتماعی و سیاسی مشارکت کنند. این وضعیت، نیازمند بازنگری در ساختارهای اجتماعی و سیاسی کشور است و اگر قصد داریم به‌جای انسجام، نظم اجتماعی را برقرار کنیم، باید به سمت دنیایی با تنوع و پذیرش تفاوت‌ها حرکت کنیم
معیدفر افزود: در گذشته مردم به اشتباه فکر می‌کردند که باید به دنبال وحدت و یکپارچگی کامل در جامعه باشند، اما اکنون مردم به دنبال یکسان‌سازی نیستند و به جای آن به همزیستی و زندگی مشترک توجه دارند. این روند نشان‌دهنده پذیرش تفاوت‌ها و رشد عقلانیت در جامعه است.
وی ادامه داد: در ایران هم این تحولات مشاهده می‌شود مثلاً در موضوع حجاب، افراد با سبک‌های زندگی متفاوت در فضاهای عمومی مانند مترو یا خیابان کنار هم قرار می‌گیرند و به هم احترام می‌گذارند. این رفتارها نشان‌دهنده رشد عقلانیت در جامعه است.
معیدفر توضیح داد: این فرایند، با وجود برخی مشکلات و چالش‌ها، به‌سمت پذیرش تفاوت‌ها پیش می‌رود. در این مسیر حتی افرادی که تفاوت‌هایی جدی با یکدیگر دارند، در نهایت به احترام متقابل و همزیستی دست یافته‌اند.
وی تاکید کرد: اگر جامعه به دنبال شکوفایی واقعی باشد، نیازمند آن است که بسترهای تعامل آزاد و سالم میان افراد فراهم شود. این مسئله نیازمند تغییرات در سیاست‌ها و رویکردهای حاکمیتی است تا افراد بتوانند در کنار یکدیگر زندگی کنند و تجربیات مشترک خود را با احترام متقابل به اشتراک بگذارند.
وفاق ملی در ایران وجود ندارد
صادق زیباکلام استاد دانشگاه تهران نیز در این نشست با بیان اینکه وفاق ملی مرسوم در کشور تنها در شرایط بحرانی و غیرعادی مثل جنگ یا انقلاب شکل می‌گیرد، گفت: معتقدم چیزی به نام وفاق ملی در ایران وجود ندارد. در نظام جمهوری اسلامی ایران، این مفاهیم بیشتر از آنکه به عمل بیاید به صورت نظری باقی مانده‌اند.
این تحلیگر سیاسی گفت: در تاریخ ایران سه مقطع وجود دارد که می‌توان از آنها به عنوان نمونه‌هایی از وفاق ملی یاد کرد؛ یکی در جریان ملی شدن نفت، دیگری در دوران انقلاب ۵۷ و همچنین در دوران جنگ تحمیلی که مردم با هم متحد شده و احساس یکپارچگی داشتند.
زیباکلام افزود: در دوران جنگ، حتی کسانی که انتقاداتی به نظام داشتند در برابر دشمن یکپارچه و به وفاق ملی دست یافتند اما در شرایط کنونی، به نظر نمی‌رسد که چنین وفاقی در کشور وجود داشته باشد.
وی با توجه به تنوع آرمان‌ها و باورهای موجود در جامعه، گفت: درست است که همه ما به پرچم سه‌رنگ ایران، خدا، پیغمبر و امام زمان (ع) اعتقاد داریم، اما این اعتقادات در برابر دیگر باورها و آرمان‌ها قرار دارد.
وفاق ملی در آمریکا کامل ایجاد نمی‌شود
این تحلیلگر سیاسی با توجه به تضادهای موجود در جوامع مختلف، گفت: فقط در جامعه ایرانی تضاد و مشکلات اقتصادی نیست، این مشکلات در جوامع دیگر نیز وجود دارد. به عنوان مثال در آمریکا هم وفاق ملی کامل ایجاد نمی‌شود چون در انتخابات اخیر آمریکا، حتی افراد مختلفی که به عنوان رقیب انتخاباتی بودند، قادر به کنار گذاشتن کینه‌ها و همکاری برای آینده این کشور نبودند.
زیبا کلام درمورد شرایط اقتصادی ایران هم توضیح داد: جامعه پر از مشکلات اقتصادی است. یکی از ساده‌ترین تضادها بین کارفرمایان و کارگران است، کارفرمایان به دنبال کاهش هزینه‌ها و افزایش سود و کارگران به دنبال حقوق و مزایای بیشتر هستند؛ این تضادها در جامعه ما وجود دارد و باعث ایجاد رقابت و تضادهای بیشتر می‌شود.
وفاق اجتماعی نیازمند تفاهم حداکثری است
احمد بخارایی، جامعه‌شناس و تحلیلگر مسائل اجتماعی نیز،گفت: برای رسیدن به وفاق اجتماعی، نیاز به یک تفاهم واقعی و حداکثری وجود دارد. در جوامع به ویژه در ایران، تفاوت‌هایی در نوع وفاق وجود دارد. وفاق مکانیکی که بیشتر به صورت تحمیلی است، نمی‌تواند به صورت پایدار بر مشکلات اجتماعی غلبه کند. به عبارت دیگر جامعه ما به وفاقی فراتر از توافقات سطحی نیاز دارد؛ وفاقی که به درک متقابل و حل تضادهای عمیق اجتماعی منجر شود.
وی افزود: تضادها شامل تفاوت‌های طبقاتی، تضادهای ایدئولوژیک و نگرشی است. بسیاری از افراد در جامعه ممکن است احساس کنند که نقش و حضور آنها به درستی دیده نمی‌شود. این مشکل به ویژه در بحث‌های مربوط به جنسیت و نقش‌های اجتماعی زنان و مردان برجسته است. وفاق ملی زمانی به دست می‌آید که این تضادها به درستی شناسایی و مدیریت شود.
بخارایی تاکید کرد: رقابت در جامعه و در سیاست، نقش مهمی در شکل‌دهی به وفاق اجتماعی دارد. این رقابت باید به شکل سالم و براساس اصول قانونی و دموکراتیک شکل بگیرد. زمانی که وفاق ملی بر پایه چنین رقابتی ایجاد شود، می‌توان به تحولات مثبت در جامعه و به ویژه در حوزه‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی امیدوار بود.
وی افزود: وفاق ملی نه تنها یک مسأله نظری یا ایدئولوژیک است، بلکه باید به صورت عملی و با درک صحیح از نیازهای واقعی جامعه به مرحله اجرا درآید. این وفاق باید مبتنی بر مشارکت فعال همه اقشار جامعه، از جمله اقلیت‌ها و گروه‌های مختلف باشد و تنها در چنین شرایط است که می‌توان به ایجاد یک نظم پایدار و کارآمد امیدوار بود.
همبستگی ملی با مدیریت تضادها
این جامعه‌شناس گفت: در شرایط کنونی تضادهای موجود در جامعه به عنوان یکی از اصلی‌ترین چالش‌ها مطرح است. اما نباید فراموش کنیم که این تضادها، اگر به‌درستی مدیریت شود، می‌تواند به فرصتی برای تقویت وفاق و همبستگی ملی تبدیل شود.
بخارایی افزود: تضادها به خودی خود ناپسند نیستند، بلکه نحوه مدیریت و جهت‌دهی آنها از اهمیت بالایی برخوردار است. در این مسیر، شناسایی و مدیریت چالش‌های جدی اجتماعی از جمله اختلافات طبقاتی و فرهنگی، امری ضروری است تا از این طریق جامعه به یک وفاق واقعی دست یابد.
تغییرات نباید براساس اشتباهات گذشته باشد
علی محمد حاضری، جامعه‌شناس گفت: اگر بخواهیم در مورد قرارداد اجتماعی و توافقات مشترک صحبت کنیم، باید به این نکته توجه داشته باشیم که توافق‌های اجتماعی تنها زمانی موثر هستند که براساس درک مشترک و صادقانه بین طرفین شکل بگیرند. معتقدم که در تاریخ سیاسی کشور، بسیاری از کسانی که در عرصه سیاست فعال بوده‌اند، به رغم تلاش‌های فراوان نتواسته‌اند یک درک مشترک از شرایط به دست بیاورند. در چنین شرایطی، تغییرات در ساختار نظام به طور طبیعی ضروری به نظر می‌رسد، اما این تغییرات نباید بر اساس اشتباهات گذشته باشد.
وی افزود: اگر بخواهیم ساختار فعلی را اصلاح کنیم، لازم است که از اشتباهات گذشته درس بگیریم و با پذیرش نقاط ضعف و کاستی‌ها، مسیر جدیدی را آغاز کنیم. در این مسیر، مردم باید توانایی پذیرش اشتباهات خود را داشته باشند و از اشتباهات پیشین برای رسیدن به تفاهم و اتفاق نظر استفاده کنند. این روند نیازمند صبر و تلاش فراوان است، اما در نهایت باعث بهبود ساختار اجتماعی و سیاسی کشور می‌شود.
جامعه باید به همبستگی ملی دست یابد
همچنین حسن امیدوار، جامعه‌شناس در این نشست، گفت: جامعه ایران امروز دیگر نمی‌تواند به شرایط گذشته فکر کند و باید به همبستگی ملی دست یابد. این همبستگی، تنها راهی است که می‌تواند ما را به مسیر بازگشت به یکدیگر هدایت کند و موجب تقویت و پیشرفت کشور شود.
