به گزارش ایران اکونومیست، امروز ۱۵ آبان ۱۴۰۳ به اهم مناسبت‌ها و اتفاقات تاریخیِ این روز می‌پردازیم.
مخالفت امام خمینی با تصویب‌نامه انجمن‌های ایالتی و ولایتی-۱۳۴۱
در واکنش به تصویب‌نامه انجمن‌های ایالتی و ولایتی در مهر ۱۳۴۱ در دولت اسدالله عَلَم، مجموعه افشاگری‌ها و اعتراضات دامنه‌دار حضرت آیت‌الله سید روح‌الله موسوی خمینی، رهبر فقید انقلاب اسلامی آغاز شد. امام امت از آن تاریخ نهضت مبارزه با رژیم پهلوی را آغاز کرد.
ایشان بعد از مطالعه و تحقیق درباره موارد مندرج در تصویب‌نامه انجمن‌های ایالتی و ولایتی و انتشار عمومی آن در روزنامه‌های کشور، علمای طراز اول قم را به نشست و گفت‌وگو درباره مفاد تصویب‌نامه دعوت کرد و بعد از بحث و تبادل نظر درباره لطمه‌ها و زیان‌های تصویب‌نامه مذکور تصمیم گرفتند مخالفت علمای قم را به صورت علنی در جامعه اعلام کنند.
تصویب‌نامه مذکور شرط «مسلمان بودن» برای نامزدهای نمایندگی مجلس شورای ملی و سوگند آنان به «قرآن» را به سایر مذاهب و کتاب‌های آسمانی گسترش داد.
حضرت امام در ۱۵ آبان ۱۳۴۱ طی تلگرافی به نخست‌وزیر وقت، تصویب‌نامه را خائنانه، غلط، نقشه شوم دشمنان اسلام و ملت ایران، جسارت به ساحت قرآن، گناه نابخشودنی و مستوجب توبه و استغفار دولت عنوان کرد.
ایشان در تلگراف دیگری به اسدالله عَلَم نخست‌وزیر وقت رژیم به وی برای بار دوم هشدار داد. هنوز چند روزی از آغاز نهضت نگذشته بود که امام، مبارزه با رژیم پهلوی و اعتراض به سلطه بیگانگان را رنگ سیاسی - مذهبی زد و برای اولین بار در تاریخ مرجعیت شیعه، پای مردم را به مبارزه کشاند.
ورود سایر مراجع عظام تقلید به موضوع و حمایت از امام خمینی و تداوم سخنرانی‌های افشاگرانه امام و بیدار کردن مردم از قصد رژیم اجرای تصویب‌نامه انجمن‌های ایالتی و ولایتی بعد از دو ماه در تاریخ ۱۰ آذر ۱۳۴۱ با دستور نخست‌وزیر وقت رژیم متوقف شد.
تاسیس بیمه ایران- ۱۳۱۴
در سال ۱۲۶۹ و در پی مذاکرات دولت‌های ایران و روسیه، امتیاز فعالیت در زمینه بیمه و حمل و نقل به شخصی به نام «پولیاکف روسی» واگذار شد. این امتیاز را به مدت ۷۵ سال در اختیار گرفت اما به دلیل ناموفق بودن در کار، چند شرکت روسی دیگر هم در ایران نمایندگی بیمه دایر کردند.
سرانجام به دنبال انقلاب اکتبر روسیه در سال ۱۹۱۷ و تغییر رژیم سیاسی در این کشور فعالیت همه شرکت‌های روسی در زمینه بیمه در ایران متوقف شد.
۱۵ آبان ۱۳۱۴ شرکت سهامی بیمه ایران تأسیس شد. این شرکت به‌عنوان نخستین شرکت دولتی بیمه، بنیان‌گذار صنعت بیمه در ایران شد.
اولین بیمه‌نامه آتش‌سوزی بیمه ایران بعد از نطق علی‌اکبر داور وزیر مالیه به نام او و برای ساختمان مسکونیش صادر شد. بیمه باربری بود و اولین بیمه‌نامه در این رشته در ۴ آذر ۱۳۱۴ش صادر شد.
این شرکت یک ماه بعد از تاسیس از آذر ۱۳۱۴ صدور بیمه‌نامه در رشته‌های مختلف را آغاز کرد و ظرف یک سال در شهرهای مشهد، شیراز، اصفهان، همدان، اهواز و بوشهر نمایندگی تأسیس کرد. در همان سال تعدادی از دانشجویان رشته‌های اقتصاد و تجارت، برای آموختن فنون بیمه به دانشگاه‌های اروپایی اعزام شدند.
شرکت بیمه ایران یک سال بعد ۶۲ درصد بازار بیمه را در اختیار گرفت و سهم مؤسسات خارجی بیمه در ایران را از ۱۰۰ به ۳۸ درصد کاهش داد. ایران شرکت درصد واگذاری بیمه اتکائی را از حدود ۹۰ به ۴۴ درصد تقلیل داد و با کاهش نرخ حق بیمه در برخی از رشته‌ها به حدود ۵۰ درصد «بیمه» همگانی را گسترش داد.
روی کار آمدن دولت نظامی غلامرضا ازهاری- ۱۳۵۷
پس از شکست دولت آشتی ملی و استعفای جعفر شریف‌امامی بعد از ۷۰ روز نخست‌وزیری، محمدرضا پهلوی عاجزتر از قبل، ارتشبد غلامرضا ازهاری رییس ستاد بزرگ ارتش را به عنوان نخست‌وزیر به بیست و چهارمین دوره مجلس شورای ملی معرفی کرد و به این ترتیب تلاش کرد ناتوانی و عجزش از مهار انقلابیون را با انتصاب دولت نظامی، مخفی نگه دارد.
انتخاب ازهاری به عنوان رییس دولت نظامی مشکلات تازه‌ای برای مردم و دربار به وجود آورد و موجبات تظاهرات و اعتصابات جدیدی در سراسر کشور شد.
روزنامه‌های کیهان، اطلاعات و فرهیختگان و سایر روزنامه‌های معروف کشور، کارکنان رادیو و تلویزیون، کارمندان بانک ملی و بانک مرکزی در اعتراض به دولت نظامی دست از کار کشیدند. این اتفاق موجب ملتهب‌تر شدن شرایط کشور شد.
در دولت ازهاری بازداشت تعدادی از دولتمردان نظیر ارتشبد نصیری، منوچهر آزمون، عبدالعظیم ولیان، داریوش همایون، غلامرضا نیک‌پی و امیرعباس هویدا به این امید انجام شد که شاید موجب فروکش کردن خشم مردم و روحانیون شود.
اعتصاب مطبوعات در اعتراض به دولت نظامی ازهاری-۱۳۵۷
با شدت گرفتن برخوردهای غیرانسانی عوامل رژیم پهلوی با تجمعات و اعتراضات مردمی در آخرین ماه‌های سال ۱۳۵۷ حوادث خونینی چون ۱۷ شهریور در میدان ژاله و ۱۳ آبان در دانشگاه تهران را رقم زد.
این اتفاقات موجب استعفای کابینه جعفر شریف‌امامی و روی کار آمدن ارتشبد غلامرضا ازهاری و تشکیل دولت نظامی شد. شاه طی نطق تلویزیونی انتصاب ازهاری را اعلام کرد. اولین اقدام دولت نظامی استقرار نظامیان در دفاتر روزنامه‌ها بود.
این اتفاق واکنش شدید کارکنان روزنامه‌ها و رادیو و تلویزیون را به دنبال داشت. آنان اعتصابی فراگیر در مطبوعات شکل دادند که تا ۱۶ دی ۱۳۵۷ و روی کار آمدن دولت شاپور بختیار به طول انجامید.
کارکنان روزنامه‌ها و رادیو و تلویزیون اعلام کردند: «از لحظاتی که قلم اسیر سر نیزه شد، سوگند یاد کردیم و شرافت قلم را وثیقه قرار دادیم که در حکومت نظامیان به این دلیل که آزادی انسان‌ها پایمال است، دست از کار بکشیم و چنین کردیم.»
استعفای مهدی بازرگان از نخست‌وزیری دولت موقت -۱۳۵۸
بعد از تسخیر سفارت آمریکا توسط دانشجویان پیرو خط امام و تأیید این حرکت دانشجویی توسط حضرت امام، دولت موقت در صدد آزاد کردن گروگانها و حل مشکل به وسیله مذاکرات سیاسی برآمد که با مخالفت دانشجویان مواجه شد. دولت مهندس بازرگان با مقام‌های آمریکایی در الجزایر مذاکرات پنهانی را برای حل مشکل گروگانها ترتیب داد که موجب اعتراض و مخالفت روحانیون حوزه علمیه قم، دانشجویان مسلمان پیرو خط امام و سایر گروه‌های اسلامی شد.
دانشجویان پیرو خط امام به پشتیبانی امام از قصدشان در تسخیر سفارت امریکا کوتاه نیامدند و مهندس مهدی بازرگان در واکنش و اعتراض به این وضعیت استعفایش را تقدیم امام کرد و با موافقت ایشان کنار رفت.
پس از استعفا بلافاصله امام امت، امور اجرایی کشور را به شورای انقلاب اسلامی سپرد تا این شورا زمینه برگزاری اولین دوره انتخابات ریاست جمهوری و اداره سایر امور کشور را به وجود آورد.
طول عمر دولت موقت از نیمه بهمن ۱۳۵۷ تا نیمه آبان ۵۸ به مدت ۹ ماه به طول انجامید.
ماموریت شورای انقلاب، تا شکل گیری دولت محمدعلی رجایی در مرداد ۱۳۵۹ ادامه یافت.
سایر رویدادهای تقویم هجری شمسی
ورود میرزا جوادخان سعدالدوله به کشور که مدتی در خارج از کشور به سر برد در سال ۱۲۹۱، صدور اعلامیه اعتراضی احمد قاجار در پاریس در واکنش به خلع از پادشاهی توسط مجلس شورای ملی در سال ۱۳۰۴، افتتاح کارخانه قندسازی میاندوآب در سال ۱۳۱۵، بین المللی شدن فرودگاه های مهرآباد و آبادان در جنگ انگلیس و مصر در سال ۱۳۳۵، تصادف یک اتومبیل کورسی در تهران پارس با صف مردم در ایستگاه اتوبوس و درگذشت ۳ نفر و مجروح شدن ۶ نفر در سال ۱۳۵۰، ورود شیخ محمد بن محمد اشرفی حاکم فجیره به تهران در سال ۱۳۵۴، فرار خانوادههای یهودی از ایران به دنبال تشدید بحران در ایران در سال ۱۳۵۷، رحلت عالم مجاهد آیت‌الله مهدی نوغانی در سال ۱۳۷۱، درگذشت آیت‌آلله سید محمدعلی مدرس یزدی در سال ۱۳۸۰.
مهمترین رویدادهای تقویم هجری قمری
درگذشت عالم بزرگ و محقق برجسته میرزا ابوالقاسم موسوی زنجانی در سال ۱۲۹۳، رحلت فقیه و مرجع بزرگ آیت اللَّه سید اسماعیل صدر در سال ۱۳۳۷ و درگذشت آیت الله سید جعفر شاهرودی در سال ۱۳۹۳ .
رویدادهای تقویم میلادی
مرگ جِیمز ماکْسْوِل- ۱۸۷۹
جِیمز کلارْکْ ماکْسْوِلْ، فیزیک‌دان برجسته انگلیسی در ۱۳ نوامبر ۱۸۳۱ در شهر ادینبورو اسکاتلند به دنیا آمد. او دوره مقدماتی تحصیلاتش را در همان شهر خواند. او به ریاضیات علاقه زیادی داشت و استعدادش به این علم موجب شکوفا شدن استعدادش شد. ماکسول در ۱۴ سالگی یک مدرک در رشته ریاضیات گرفت. او سال بعد مقاله ای درباره روش ترسیم منحنی های بیضوی کامل نوشت و در انجمن سلطنتی ادین بورو خواند. این رساله به حدی کامل، جامع و مهم بود که دانشمندان حاضر در محفل علمی نپذیرفتند که نوجوانی ۱۵ ساله آن را نوشته است.
ماکسول در ۱۶ سالگی برای ادامه تحصیل وارد دانشگاهی در زادگاهش شد و در نتیجه آشنایی با فیزیک‌دانان بزرگ اسکاتلند، به پدیده‌های نوری و فیزیک علاقمند شد. او چند سال بعد بر اثر مطالعه فراوان و راهنمایی استادش، مایکل فارادِی دریافت که امواج نورانی و الکترومغناطیسی در حقیقت مسائلی واحد هستند. چند سال بعد این نظریه تایید شد و ماکسول بار دیگر به مطالعه و تفکر در این زمینه پرداخت.
او در سال ۱۸۷۱ کتاب خود به نام دوره الکتریسیته و مغناطیس را منتشر کرد و این اثر چنان بدیع بود که بلافاصله به سمت استاد کرسی فیزیک دانشگاه کمبریج انگلستان انتخاب شد. ماکسول در این کتاب توانست با مجموعه چهار معادله کوتاه خود، واکنش و تاثیر متقابل میدان‌های الکتریکی و مغناطیسی را به درستی شرح دهد و به عنوان مکتشف و بنیان‌گذار قوانین نور و الکتریسیته معرفی شود.
او معادلات ساده ای ابداع کرد که کلیه پدیده‌های مختلف برقی و مغناطیسی را توجیه می‌کرد. وی هم‌چنین دریافت که تمامی مولکول‌های یک گاز با سرعت واحدی حرکت نمی‌کنند از این رو فرمولی به دست آورد که نشان می‌داد چه بخشی از مولکول‌های یک گاز در حرارت مورد نظر، با چه سرعت مشخصی، حرکت خواهند کرد. این فرمول که فرمول انتشار ماکسول خوانده می‌شود یکی از پر استفاده ترین فرمول‌های عملی ریاضی است که کاربردهای مهمی در شاخه های فیزیک دارد.
عمر جِیمز کلارک ماکسول کوتاه بود و سرانجام در پنجم نوامبر ۱۸۷۹ در ۴۸ سالگی درگذشت.
تولد ویل دورانْت- ۱۸۸۵
ویلیام جِیمز دورانْتْ معروف به ویل دورانت، فیلسوف، نویسنده و مورخ شهیر امریکایی در پنجم نوامبر ۱۸۸۵ در ایالت ماساچوسِت امریکا به دنیا آمد. وی پس از طی دروس متوسطه و یادگیری زبان‌های فرانسه، انگلیسی و لاتین موفق به اخذ دکترای فلسفه شد و به تدریس پرداخت.
وی در سال ۱۹۱۴ مدرسه لی‌برتمپل را در نیویورک تأسیس کرد و در حدود ۱۳ سال مدیریت آن را برعهده داشت. وی هم‌زمان با تأسیس مدرسه به عنوان سخنران فلسفه، تاریخ و ادبیات در دانشگاه کلمبیا انتخاب شد.
ویل دورانت در سال‌های بعد، طی سخنرانی‌های متعدد و سفر به مناطق مختلف دنیا، به مطالعه در تاریخ و فلسفه پرداخت. موفقیت عظیم تاریخ فلسفه وی که در سال ۱۹۲۶ منتشر شد باعث شد تا ویل دورانت متقاعد شود تا تمام عمر خود را وقف نوشتن تاریخ تمدن نماید. از این رو برای تهیه مدارک تاریخی و انجام تحقیقات لازم ۳ سفر به دور دنیا انجام داد و اندوخته های علمی خویش را افزایش بخشید. با انتشار مجموعه ۱۰ جلدی کتاب تاریخ تمدن ویل دورانت این اثر به زودی به کتابی شگفت انگیز و پر فروش تبدیل شد به طوری که در مدت کوتاهی علاوه بر شهرت نویسنده، به ۱۲ زبان دنیا ترجمه و فروخته شد. این شاه‌کار بزرگ در بین آثار مورخان نامدار و صاحبان ابتکار رقیب ندارد و در تمام جهان به عنوان یک کتاب آگاهی بخش، مورد ستایش قرار گرفته است.
ویل دورانت معتقد بود تمدن رودی است با دو ساحل که به زغم وی، تاریخ نگاران تنها به خود رود توجه می کنند، آن هم رودی که گاه به دست آنها که می‌کُشند و می‌دزدند پر از خون شده است بنابراین وی تلاش نمود در کتاب تاریخ تمدن، حوادثی که در دو سوی رود اتفاق افتاده را به نگارش درآورد.
علاوه بر کار نویسندگی و تاریخ نگاری، ویل دورانت دارای افکار فلسفی نیز بود و سالیانی به تدریس فلسفه اشتغال داشت. بزرگ‌ترین کارش در فلسفه تبدیل اندیشه ها و افکار پیچیده به زبان ساده و گیرا بود. وی فلسفه را از زوایای مهجور و دور دست دانشمندان بیرون آورد و در خانه‌های مردم عادی، در دسترس همه قرار داد.
ویل دورانت فلسفه را مقبول عام کرد و آثار دیگری نیز در این زمینه به نگارش درآورد. که تاریخ فلسفه، کاخ‌های فلسفه، حکمت و مسئله اجتماعی، ماجراهای نبوغ، مسئله هند، فاجعه روسیه و در معنی حیات از آن جمله اند.
بسیاری از نویسندگان، از کتاب تاریخ تمدن به عنوان شاه‌کار بزرگی که در بین آثار مورخان رقیب ندارد، یاد کرده اند و آن را در ردیف بزرگ‌ترین تواریخ بشری و از حیث جامعیت و کمال با یک دایرةالمعارفْ برابر دانسته است.
او سرانجام در ۹ نوامبر ۱۹۸۱ در ۹۶ سالگی در زادگاهش درگذشت.
ساخت اولین تلویزیون-۱۹۰۷
سابقه ساخت تلویزیون به اواخر نیمه دوم قرن نوزدهم میلادی باز می‌گردد و تا اوایل قرن بیستم، گام‌های بعدی در این مسیر برداشته شد. ساخت رادیو و طریقه ارسال اصوات باعث شد تا نوآوران و دانشمندان بتوانند دستگاه انتقال تصویر را نیز طراحی نمایند. پل نیپکو، مبتکر امریکایی یکی از این اندیشمندان بود که با انجام تعمیراتی در دستگاه انتقال تصویر، توانست روش نمایش پی‌درپی عکس‌ها را کشف کند و هم‌زمان صدا را منتقل نماید. بل نیپکو این دستگاه را در پنجم نوامبر ۱۹۰۷م به صورت کامل عرضه کرد و با ارسال موفقیت‌آمیز صدا و تصویر از آن، تلویزیون‌های اولیه شکل گرفت. در واقع، پل‌نیپکو با تبدیل عکس به امواج، به عنوان یکی از مخترعین اصلی تلویزیون شناخته شد. از این پس دیگر مبتکرانْ، کار پل نیپکو را ادامه دادند تا اینکه جان بیرْدْ، در سال ۱۹۲۶م تلویزیون کامل را ارائه نمود و راه را برای ساخت تلویزیون‌های رنگی، سه بعدی و پیشرفت در این زمینه آماده ساخت. (ر. ک: ۱۷ آوریل)
محکومیت صدام به اعدام با چوبه دار- ۲۰۰۶
صدام حسین رییس رژیم بعث و آخرین دیکتاتور عراق در آوریل سال ۱۹۳۷ در روستای عوجه از شهر تکریت به‌دنیا آمد. پدرش پیش از به دنیا آمدن او کشته شد و مادرش به همسری مرد دیگری درآمد. سرنوشت صدام تا ۱۰ سالگی به دست ناپدری خشن و پدربزرگی نامهربان رقم خورد.
پدربزرگ، او را در ایستگاه قطار تکریت در مسیر راه‌آهن بغداد به موصل گذاشته بود و او هندوانه فروشی می کرد. صدام در ۱۰ سالگی به بغداد نزد داییش که یک افسر اخراجی ارتش بود رفت. صدام در آستانه ۲۰ سالگی به حزب بعث پیوست و به‌سرعت به یکی از اعضای فعال حزب بدل شد.
وی توانست با کسب موافقت رهبری حزب، بازوی ضربتی یا همان گروه چماق‌دار را برای حزب تشکیل دهد. صدام در سال ۱۹۵۹ با شرکت در عملیات ترور قاسم رئیس‌جمهور وقت عراق مجروح شد و پس از آن از طریق سوریه به مصر فرار کرد و با وجود ثبت‌نام در رشته حقوق دانشگاه قاهره، نتوانست موفقیتی کسب کند و ۴ سال بعد پس از سرنگونی عبدالکریم قاسم به عراق برگشت.
او چند سال بعد با کودتای حزب بعث در سال ۱۹۶۸ در ۳۱ سالگی به قدرت رسید. او ۱۱ سال بعد در سال ۱۹۷۹ حسن البکر را از قدرت کنار زد و خود حکومت رعب و وحشت را در عراق بنیان گذاشت و 24 رییس جمهور عراق بود.
در دوران او آتش وحشی‌گری‌ها و جنایات وی نه تنها صدها هزار عراقی را به کشتن داد همسایگان این کشور به خصوص جمهوری اسلامی ایران و کویت را نیز درگیر جنگ و خونریزی کرد. صدام با ثبت انواع جنایات شناخته‌شده بین‌المللی از جمله نسل‌کشی، جنایت علیه صلح، جنایت علیه بشریت و جنایات جنگی در کارنامه تاریک خود، چهره‌ای منحصر به فرد در فهرست جنایتکاران قرن بیستم میلادی به‌شمار می رود و خود را هم ردیف هیتلر، موسولینی و پل پوت کرد.
وی پس از حمله و عقب‌نشینی از کویت، با آتش زدن صدها چاه نفت این کشور، مرتکب جنایت زیست‌محیطی شد و تعداد بسیار زیادی از پرندگان و آبزیان خلیج فارس را نابود کرد. صدام پس از حمله آمریکا و متحدانش به عراق در سال ۲۰۰۳ مقام خود را از دست داد و در ۱۳ دسامبر ۲۰۰۳ توسط نیروهای آمریکایی دستگیر شد.
صدام در دادگاه ویژه جرائم سران عراق که توسط دولت موقت عراق تشکیل شد، محاکمه و در تاریخ یک‌شنبه پنجم نوامبر سال ۲۰۰۶ به اعدام با چوبه دار محکوم شد که سرانجام در تاریخ شنبه ۲۹ دسامبر ۲۰۰۶ در بغداد به دار آویخته شد.
در تقویم میلادی مناسبتهای دیگری از جمله بنیان نهادن سلسلهٔ علویان طبرستان در سال ۸۶۴، زادروز ابراهیم یکم سلطان امپراتوری عثمانی در سال ۱۶۱۵، درگذشت آلکسیس کارِل پزشک برجسته فرانسوی در سال ۱۹۴۴، پایان جنگ ۱۰۰ ساعت بین مصر و رژیم صهیونیستی در سال۱۹۵۶، درگذشت جورج جرداق نویسنده و شاعر و نمایشنامه نویس مسیحی مؤلف کتاب الامام علی صوت العدالة الانسانیه در سال ۲۰۱۴ و تولد فوزیه فؤاد نخستین همسر محمدرضا پهلوی در سال ۱۹۲۱ به ثبت رسیده است.
