گروه جامعه ایران اکونومیست - یکی از کارگاه‌های شرکت زغال‌سنگ طبس در استان خراسان جنوبی در پی حادثه نشت گاز در حوالی ساعت ۲۱ شنبه (۳۱ شهریور) دچار حادثه شد و انفجار مهیبی رخ داد. گفته می‌شود در حین انفجار ۶۹ نفر در کارگاه استخراج این معدن زغال‌سنگ مشغول به کار بودند که بیشتر آنها در این حادثه جان باختند. حادثه انفجار معدن طبس به دلیل تصاعد آنی گاز متان در یکی از تونل‌های معدن زغال‌سنگ شرکت معدنجو رخ داد.
امدادرسانی در معادن یکی از پیچیده‌ترین و خطرناک‌ترین انواع عملیات نجات است که نیاز به تجهیزات پیشرفته، آموزش‌های تخصصی و آمادگی سریع دارد و این حادثه تنها حادثه تلخ معدن در سال ۱۴۰۳ نبود و وقوع ۱۰ حادثه معدنی تنها در نیمه سال نخست ۱۴۰۳ در سطح کشور (تا قبل از وقوع حادثه معدن زغال‌سنگ شرکت معدنجو) منجر به فوت ۱۳ نفر از کارگران معدن شد.
حوادث در معادن در نیمه نخست سال ۱۴۰۳
بر اساس گزارش هایده حجت الاسلامی کارشناس دفتر انرژی، صنعت و زیر بنایی مرکز آمار ایران که در اردیبهشت سال جاری منتشر شده است، واحد بهداشت ایمنی و محیط زیست (Health, safety & environment) واحدی است که در آن مسائل در زمینه رشد و توسعه فرهنگ ایمنی و بهداشت کار به منظور افزایش ضریب ایمنی و کاهش تلفات انسانی مورد برسی قرار می‌گیرد. منظور از بهداشت و ایمنی مراقب از افراد در برابر بروز بیماری‌ها یا مخاطرات در محیط کار است.
طی پنج سال ١٣٩۶ تا ١۴٠٠ ، سهم معادن دارای واحد بهداشت ایمنی و محیط زیست از کل معادن در کشور از ١۴.٢ به ٢٣.۴ درصد افزایش یافته است.
در این گزارش آمده است: وجود چنین واحدی برای ارزیابی بهداشت ایمنی و محیط زیست معادن اهمیت زیادی دارد؛ طی پنج سال ١٣٩۶ تا ١۴٠٠ ، سهم معادن دارای واحد بهداشت ایمنی و محیط زیست از کل معادن در کشور از ١۴.٢ به ٢٣.۴ درصد افزایش یافته است همچنین از نظر تعداد معادن حادثه اتفاق افتاده از کل معادن در کشور ۶.٩ درصد به ۴.۵ درصد کاهش یافته است.
این آمار نشان می دهد توجه به بهداشت امنیت و سلامت افراد شاغل در بخش معدن از اهمیت بسزایی برخوردار است. در کشور ما صنعت معدن یکی از صنایع پر خطر است؛ به طوری که هر ساله تعدادی از معدنکاران جان خود را از دست می‌دهند که علاوه تبعات غم‌انگیز و جانکاه خانوادگی به اقتصاد کشور نیز آسیب وارد می شود.
مهمترین دلایل تکرار حوادث در معادن
براساس نظر کارشناسان حوزه معدن، یکی از مهمترین دلایل تکرار این حوادث، ضعف جدی در نظارت و اجرای قوانین کار و ایمنی در معادن است. با وجود اینکه قوانین و مقررات ایمنی کارگران وجود دارد، اجرای دقیق و کارآمد این قوانین در بسیاری از معادن به دلیل نبود نظارت دقیق و سیستماتیک، ناکارآمد بوده است. نهادهای نظارتی غالباً به دلایل مختلف از جمله محدودیت‌های بودجه‌ای و نبود نیروی انسانی کافی، در انجام مأموریت‌های خود ناتوان هستند.
از دیگر مشکلات عمده، عدم آموزش مناسب کارگران و سرپرستان در مورد مسائل ایمنی است. بسیاری از کارگران معادن به دلیل نداشتن آموزش‌های لازم در مورد رعایت اصول ایمنی، در معرض خطرات جدی قرار دارند. بدون آموزش‌های منظم و کارآمد، امکان کاهش حوادث به حداقل نمی‌رسد.
کارفرمایان نیز غالباً به دلیل هزینه‌های بالای تجهیز معادن به امکانات ایمنی پیشرفته و رعایت استانداردهای ایمنی، از انجام تعهدات خود سر باز می‌زنند. این مسأله به ویژه در معادنی که بخش خصوصی اداره آن را بر عهده دارد بیشتر دیده می‌شود. نبود تعهد کارفرمایان به مسائل ایمنی یکی از علل عمده‌ی وقوع این حوادث است همچنین بسیاری از معادن ایران با فناوری‌های قدیمی و ناکارآمد فعالیت می‌کنند و سرمایه‌گذاری کافی در بهبود زیرساخت‌ها و تجهیزات ایمنی انجام نمی‌شود و از سوی دیگر نیز تجهیزات نامناسب و فرسوده، ایمنی کارگران را به شدت تهدید می‌کند و زمینه‌ساز وقوع حوادث ناگوار می‌شود.
شاید یکی از مهمترین نیازهای کشور با توجه وجود معادن گسترده در سراسر کشور ضرورت ایجاد تیم‌های واکنش سریع امداد معدن باشد. پیچیدگی و سختی کار در معدن ایجاب می‌کند نجاتگران حرفه‌ای که برای امداد رسانی در عمق زمین آموزش و تجربه دارند، وارد این گونه عملیات‌های سنگین شود.
حسین درخشان کارشناس ارشد امداد و نجات جمعیت هلال احمر با اشاره به حادثه تلخ معدن طبس گفت: این پایان کار نیست زیرا خیلی زود همه فراموش می‌کنند که چه شد و چه گذشت و خانواده هایی که در غم از دست دادن نان‌آور خانواده روز به روز با مشکلات جدیدتری روبرو خواهند شد؛ باقی می‌مانند. امیدواریم تا در این معدن هم مثل معدن زمستان یورت آزادشهر در اقدامات ایمنی و بیمه ای کوتاهی نشده باشد.
وی افزود: همه می دانند که یکی از سخت‌ترین کارها، کارگری معدن است و در بین معادن، کار در معدن زغال‌سنگ به صورت سنتی بسیار سخت، طاقت فرسا، زیان آور و بازی با جان است؛ چون در جایی مشغول کار هستند که از عواقب طبیعت آگاهی ندارند و هر لحظه امکان نشت گازهای مختلف جان کارگران را تهدید می‌کند.
درخشان افزود: از سوی دیگر پر واضح است که هیچ چیز جای خالی پدر یا پسر خانواده که در یک چشم بر هم زدن زیر خروارها خاک گرفتار شده را نمی‌تواند پر کند ولی جان عزیزان قشر زحمتکش باید متولیان امر را آگاه و بیدار کند تا شاهد اینگونه حوادث نباشیم.
کارشناس ارشد امداد و نجات هلال احمر خاطرنشان کرد: کشوری که در بیشتر نقاط آن معادن گهربار و ارزشمندی وجود دارد، هیچ چیز ارزشمندتر از جان انسان‌های کارگر در آن معادن نمی‌تواند اهمیت داشته باشد.
درخشان اضافه کرد: باید یادآور باشم که در سال ۲۰۱۰ در کشور شیلی عملیات نجات ۳۲ معدنچی ۶۹ روز طول کشید و در نهایت همه آنها به سلامت از عمق ۷۰۰ متری از زمین خارج شدند و این کار در گرو حضور تیم‌های حرفه‌ای امدادرسانی معدن محقق شد.
وزارت صمت باید بر معادن خصوصی نظارت ویژه داشته باشد زیرا بیشتر آنها برای کسب منافع بیشتر فقط به دنبال استخراج از معادن هستند و کمتر به ایمنی و حفظ سلامت کارگران معادن توجه دارند.
وزارت صمت باید بر معادن خصوصی نظارت ویژه داشته باشد
مدیر عامل هلال احمر استان سمنان به نقش وزارت صمت به عنوان متولی بهره‌برداری از معادن تاکید کرد و گفت: وزارت صمت باید بر معادن خصوصی نظارت ویژه داشته باشد زیرا اکثر آنها برای کسب منافع بیشتر فقط به دنبال استخراج از معادن هستند و کمتر به ایمنی و حفظ سلامت کارگران معادن توجه دارند.
درخشان افزود: وزارت صمت با همکاری انجمن معدن‌داران باید نسبت به تشکیل تیم‌های تخصصی امداد و نجات با تجهیزات ضروری اقدام کند تا در صورت بروز حوادث اینچنینی تیم‌های واکنش سریع نجات در معادن در منطقه حضور پیدا کنند.
امدادرسانی در محیط‌های پیچیده نیازمند نیروهای تخصصی امدادی
امدادرسانی در معدن بسیار پیچیده و دشوار است. به همین دلیل، ضرورت تشکیل گروه‌های تخصصی و واکنش سریع برای امداد معدن به‌شدت احساس می‌شود.
دشواری‌های امدادرسانی در معادن عمق و دسترسی محدود بسیاری از معادن در عمق‌های زیاد زیر زمین قرار دارند. این امر موجب می‌شود که دسترسی به محل حادثه با چالش‌های زیادی مواجه شود. زمانی که حادثه‌ای در یک معدن عمیق رخ می‌دهد، گروه‌های امداد باید تجهیزات خاصی برای دسترسی به آن داشته باشند.
عبور از تونل‌های باریک، شیب‌دار و ناپایدار باعث می‌شود که عملیات نجات به‌سختی انجام گیرد همچنین، بسته به نوع معدن و عمق آن، رسیدن به محل حادثه می‌تواند چندین ساعت یا حتی روزها طول بکشد، که این تأخیر می‌تواند تأثیرات فاجعه‌باری بر شانس نجات افراد داشته باشد.
شرایط جوی و محیطی معادن به‌خصوص معادن زغال‌سنگ، با تجمع گازهای سمی همچون متان و دی‌اکسید کربن مواجه‌اند. بروز انفجار گازهای سمی یا ریزش ناگهانی باعث افزایش خطرات برای کارگران می‌شود. در شرایط بحرانی، این گازها نه‌تنها تهدیدی برای کارگران داخل معدن هستند، بلکه حتی امدادگران نیز در معرض خطر جدی قرار می‌گیرند.تجهیزات تنفسی و ابزارهای پایش هوا برای امدادگران ضروری است، اما استفاده از این تجهیزات در محیطی محدود و پرخطر می‌تواند عملیات را به‌مراتب پیچیده‌تر کند.
ناپایداری سازه‌ها معادن اغلب با ریزش‌های ناگهانی و ناپایداری‌های سازه‌ای روبه‌رو هستند. این وضعیت باعث می‌شود که حتی امدادگران نیز در معرض خطر ریزش مجدد یا سقوط سنگ‌ها قرار گیرند. به‌علاوه، ریزش‌ها ممکن است راه‌های دسترسی به کارگران گرفتار شده را مسدود کرده یا عملیات حفاری مجدد برای بازکردن مسیرهای مسدود شده را به چالش بکشد. به‌همین دلیل، برای نجات افراد از چنین فضاهایی نیاز به گروه‌های تخصصی با مهارت‌های پیشرفته در مهندسی معادن و زمین‌شناسی وجود دارد.
کمبود اکسیژن و تهویه نامناسب کمبود اکسیژن یا تهویه نامناسب یکی از خطرات رایج در معادن زیرزمینی است. زمانی که حادثه‌ای مانند ریزش یا انفجار رخ می‌دهد، سیستم تهویه ممکن است آسیب ببیند یا کاملاً از کار بیفتد. در این شرایط، امدادگران با خطر خفگی یا مسمومیت با گازهای خطرناک روبه‌رو هستند. عملیات تهویه اضطراری و اطمینان از حفظ جریان هوای تازه برای نجات جان کارگران و امدادگران ضروری است. به‌علاوه، امدادگران باید بتوانند با استفاده از تجهیزات تخصصی، راه‌های جدیدی برای تهویه مناسب در مواقع بحرانی ایجاد کنند.
کمبود تجهیزات و زمان‌بندی محدود امدادرسانی به موقع به معدنچیان گرفتار شده از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، زیرا زمان بسیار محدودی برای نجات آنان وجود دارد. اغلب اوقات، امدادگران در شرایطی قرار می‌گیرند که مجبورند با تجهیزات محدودی به عملیات بپردازند. در چنین موقعیت‌هایی، سرعت عمل و توانایی تصمیم‌گیری سریع از اهمیت حیاتی برخوردار است.
تجهیزات تخصصی مانند دستگاه‌های حفاری پیشرفته، ابزارهای جست‌وجو و نجات، و ابزارهای پزشکی برای امداد معدن ضروری است. اما اگر این تجهیزات به‌موقع در دسترس نباشد، جان معدنچیان در خطر جدی قرار می‌گیرد. ضرورت ایجاد گروه‌های تخصصی و واکنش سریع با توجه به دشواری‌های فوق، ایجاد گروه‌های تخصصی و واکنش سریع در امدادرسانی به معادن به‌شدت ضروری است.
این گروه‌ها باید توانایی مقابله با تمامی چالش‌های گفته شده را داشته باشند و به سرعت به محل حادثه برسند. آموزش تخصصی و حرفه‌ای کار در معادن نیازمند دانش و تجربه‌ای خاص است. امدادگران باید در زمینه‌های مهندسی معدن، زمین‌شناسی، ایمنی صنعتی و مقابله با گازهای سمی آموزش‌های حرفه‌ای ببینند. این افراد باید بتوانند در شرایط بحرانی بهترین تصمیمات را بگیرند و از تجهیزات پیچیده به‌درستی استفاده کنند. آموزش‌های تخصصی و مستمر باعث می‌شود که امدادگران در مواجهه با شرایط پیچیده، آماده و کارآمد باشند. تجهیزات پیشرفته و مناسب گروه‌های تخصصی امداد باید به تجهیزات پیشرفته و مناسبی دسترسی داشته باشند که بتواند در شرایط سخت معدن مورد استفاده قرار گیرد.
ضرورت آسیب‌شناسی برای جلوگیری از وقوع اتفاقات مشابه معدن طبس
البته رئیس قوه قضاییه نیز امروز دوشنبه (دوم مهر) در نشست شورای عالی قوه قضاییه با اشاره به حادثه تلخ و ناگوار انفجار در معدن زغال‌سنگ طبس و جان باختن و مجروح شدن تعدادی از معدنکاران شریف و زحمتکش، اظهار داشت: علاوه بر رسیدگی به موضوع و برخورد با عوامل و عناصر، قصورها یا تقصیرهای احتمالی، باید با آسیب‌شناسی و تمهید و تدبیر از وقوع اتفاقات مشابه جلوگیری شود.
حجت الاسلام والمسلمین غلامحسین محسنی‌اژه‌ای افزود: در همان نخستین دقایق و ساعات پس از وقوع حادثه در این معدن، مسئولان و دستگاه‌های ذیربط برای تسهیل و تسریع در روند امدادرسانی و یافتن مفقودان، ورود جدی داشته‌اند؛ این امر مطلوب است اما کافی نیست؛ مسئولان و دستگاه‌های ذیربط باید آسیب‌شناسی دقیقی به عمل آورند که دیگر شاهد تکرار این قبیل حوادث ناگوار نباشیم.
رئیس عدلیه اضافه کرد: گاهی در وقوع این حوادث تلخ، سهل‌انگاری‌ها نقش دارند و به واسطه عدم لحاظ تدابیر ایمنی و سهل‌انگاری‌هایی، جان چند فرد زحمتکش که در اعماق زمین در شرایط سخت، مشغول کار و تلاش هستند؛ گرفته می‌شود.
رئیس قوه قضاییه تصریح کرد: در حادثه تلخ به وقوع پیوسته در معدن زغال‌سنگ طبس، نظام مهندسی معدن مسئولیت دارد و باید به دقت بررسی و رسیدگی شود که آیا این بخش، وظایف و مسئولیت‌های خود را در حوزه اطمینان از رعایت اصول ایمنی در معدن زغال سنگ طبس، به درستی انجام داده است یا نه؟ قطعاً چنانچه قصور یا تقصیری در این عرصه به وقوع پیوسته باشد، با جدیت رسیدگی و برخورد خواهد شد.
امدادرسانی در معادن یکی از پیچیده‌ترین و خطرناک‌ترین انواع عملیات نجات است که نیاز به تجهیزات پیشرفته، آموزش‌های تخصصی و آمادگی سریع دارد. با توجه به خطرات متعدد و پیچیدگی‌های محیطی معادن، تشکیل گروه‌های تخصصی و واکنش سریع برای امدادرسانی ضروری است. این گروه‌ها با داشتن مهارت‌ها و تجهیزات لازم، می‌توانند جان معدنچیان گرفتار را نجات دهند و به کاهش تلفات انسانی در این صنعت خطرناک کمک کنند.
