ايران اكونوميست -دکتر علی گزنی، معاون پژوهش و فناوری پایگاه استنادی علوم جهان اسلام با اعلام این خبر به بیانات مقام معظم رهبری مبنی بر مشخص شدن مسیر پیشِ رو برای توسعه علمی دانشگاه‌ها و مؤسسات تحقیقاتی، اشاره کرد و افزود: اقلیتی از نخبگان علمی مسیر توسعه علم در سطح بین المللی را تعیین و نقشه علم دنیا توسط همین گروه اندک ترسیم می‌شود. آنان سکانداران علم جهانی‌اند. این گروه از دانشمندان نه تنها کل دنیای علم را در دست دارند، بلکه آنها تعیین می‌کنند که چه کسی و چه چیزی در شبکه علم جهانی دارای اعتبار است. بخش قابل ملاحظه ای از تحقیقات صنعتی بر عهده همین گروه است. بنابراین آنها شاهراه اصلی ارتباط صنعت و دانشگاه هستند.
میزان پیشرفت نظام علمی، وابسته به تعداد نخبگان
گزنی تاکید کرد: هر چند نخبگان علمی غالباً از بهره وری بالایی برخوردار بوده و دستاوردهای زیادی تولید می‌کنند، اما نقش هدایتگری آنها باعث شده است که این دانشمندان بیش از آنچه تولید کرده اند، مورد ارجاع و استناد قرار گیرند. از همین رو می توان درک کرد که چرا در سند سیاستهای کلی علم و فناوری به شایستگی جایگاه ویژه ای در چند ردیف برای نخبگان در حوزه علم در نظر گرفته شده است، زیرا میزان پیشرفت یک نظام علمی کاملا وابسته به تعداد نخبگانی است که توسط نظام به نحو شایسته‌ای بکار گمارده شده‌اند.
نظام‌های ممیزی علم، امکان تعیین نخبگان را آسان کرده است
گزنی یادآور شد: امروزه نظام‌های ممیزی علم، امکان تعیین نخبگان را آسان کرده و سال‌ها است که این نظام‌ها با بهره گیری از اطلاعات خود پیش بینی می‌کنند که چه کسانی جوایز ویژه علمی در سطح بین‌المللی را دریافت خواهند کرد. تحلیل استنادها یا به بیان دقیق‌تر اندازه گیری کیفیت تحقیقات دانشمندان امکان این پیش‌بینی را فراهم می‌آورد. در نظام‌های ممیزی علم نخبگان علمی دارای رتبه‌های متفاوتی هستند. این رتبه نشان‌دهنده جایگاه آنها در علم بین‌الملل است. دانشمندان یک درصد برتر، ده درصد برتر و بیست درصد برتر از جمله این طبقه بندی‌ها هستند.
تولید ۱۴ درصد از کل دستاوردهای علمی بین‌المللی، توسط یک درصد از دانشمندان
وی در ادامه سخنان خود بیان کرد: طبق آمارهای مستخرج از آی.اس.آی ۱۴ درصد از کل دستاوردهای علمی بین‌المللی، تنها توسط یک درصد از دانشمندان برتر تولید شده‌اند. در عین حال آن ها ۲۴ درصد استنادهای دنیای علم را دریافت کرده‌اند. همچنین ۱۹ درصد از پژوهش‌های سفارشی از بخش صنعت توسط همین گروه صورت می‌گیرد. ۱۰ درصد از دانشمندان برتر نیمی از علم دنیا را تولید می‌کنند. همچنین تولیدات علمی این گروه ۷۰ درصد از کل استنادهای دنیا را دریافت کرده است. ۲۰ درصد از دانشمندان برتر در سطح بین‌المللی ۶۶ درصد از کل تولید علم دنیا را در اختیار دارند. این تولیدات ۸۵ درصد از کل استنادهای بین‌المللی را به خود اختصاص داده است. آنها نه تنها مرجع دنیای علمند، بلکه مرجع دنیای صنعت نیز محسوب می‌شوند. دنیای صنعت از قدرت علمی آنها در طول زمان آگاه شده و از همین رو ۷۱ درصد از کل تحقیقات آنها با کسب پشتوانه مالی انجام می‌شوند.
تعداد انگشت شماری از کشورها، جایگاه نخبگان را درک کرده‌اند
وی تاکید کرد: هر کشور دارای نظام علمی خاصی است، که از مجموعه‌ای عناصر و تعاملات آنها با یکدیگر تشکیل شده است. تنها تعداد انگشت شماری از کشورها هستند که به جایگاه نخبگان پی برده و با برنامه‌ریزی از آنها به خوبی بهره می‌جویند. سند سیاستهای کلان علم و فناوری تداوم و تقویت حرکت‌های قبلی در سطح کشور را مورد تایید قرار داده و به طور همزمان بر برنامه ریزی جدی‌تر و عمیق‌تر در این زمینه تاکید دارد. به هر ترتیب باید توجه کرد آنهایی که در نظام‌های علمی جذب و به کار گرفته می شوند، از اثربخشی و بهره وری یکسانی برخوردار نیستند و نظام‌های علمی موفق تر هستند که بتوانند نخبگان و افراد مستعد علمی را کشف، جذب و شکوفا کنند.
جذب نخبگان خارجی از سرتاسر دنیا توسط تعدادی از کشورها برای رفع برخی نقایص علمی
گزنی یادآور شد: کشورهای انگشت شماری با برنامه ریزی و فراهم آوردن شرایط مختلف نه تنها به بارور کردن استعدادها در درون کشور خود می‌پردازند بلکه نخبگان را از سرتاسر دنیا جذب کرده و در این زمینه در حال رقابت با یکدیگرند. آنها با جذب نخبگان خارجی نقایصی که ماهیتاً در هر نظام آموزشی و علمی وجود دارد و باعث محدود شدن ظرفیت‌ها می‌شود را برطرف می‌کنند.
امکان جذب نخبگان در سنین پایین‌تر، بیشتر است
معاون پژوهش و فناوری پایگاه استنادی علوم جهان اسلام در ادامه افزود: در فاصله سال‌های ۱۹۸۱ تا ۲۰۰۳ از هر هشت دانشمند برجسته بین المللی یک نفر متعلق به کشورهای در حال توسعه بود و در همین حال ۸۰ درصد آنها جذب همان کشورهای انگشت شمار شده‌اند. این در حالی است که در سال ۲۰۱۰ نیمی از برندگان جوایز علمی در رشته‌های فیزیک، مهندسی، ریاضی و علوم رایانه در کشورهای پیشرفته‌تر علمی را نخبگان مهاجر دریافت کرده‌اند. آنها می‌دانند که امکان جذب و نگهداری نخبگان در سنین پایین‌تر بیشتر است به نحوی که نخبگان در سنین ۳۵ تا ۴۵ سال هفت برابر نسبت به آنهایی که از سن پنجاه سال گذشته‌اند بیشتر جذب می‌شوند.
عوامل فرهنگی، در جذب نخبگان علمی موثر است
گزنی اشاره کرد: عوامل فرهنگی از جمله مهمترین عواملی است که باعث جذب نخبگان علمی می‌شوند، از همین رو برنامه ریزی برای جذب نخبگان علمی جهان اسلام گزینه بسیار ایده آلی است که گام اول در بالفعل کردن آن نیازمند تقویت دیپلماسی علمی با کشورهای اسلامی است. این ارتباط به شکل قوی در سایر حوزه ها با کشورهای اسلامی وجود دارد، اما تقویت بیشتر آن در حوزه های علمی در سند سیاست های کلان علم و فناوری مورد تاکید قرار گرفته است. اروپایی‌ها از سال قبل در این زمینه گام برداشته و به پشتیبانی فرصتهای مطالعاتی و سفرهای تحقیقاتی بین کشورهای اروپایی پرداخته‌اند. آنها بویژه تحقیقات مشترک بین چند کشور اروپایی را به نحو قابل ملاحظه ای مورد تشویق قرار می‌دهند.
معاون پژوهش و فناوری پایگاه استنادی علوم جهان اسلام تاکید کرد: محققان کشور با حضور در عرصه‌های بین المللی تولید علم نشان داده‌اند که از ظرفیت های بیشماری برخوردارند، اما تمام محققان در کشور از بهره روی و اثربخشی یکسانی برخوردار نیستند. در داخل کشور نیز گروه اندکی از دانشمندان بیشترین تولیدات علمی و استنادها را به خود اختصاص داده اند. همان گونه که در سیاستهای کلان علم و فناوری ابلاغ شده است سه محور اصلی می‌تواند به شکل دقیق تری در دستور کار نظام آموزش عالی کشور قرار گیرد و در این زمینه آیین نامه و نظام‌های ارزیابی و نظارتی مختلف برای تقویت هر چه بیشتر این سه محور قابل طراحی هستند؛ جذب افراد مستعد و با انگیزه‌های بالا در دانش افزایی، شکوفاسازی استعدادهای جذب شده و جذب محققان نخبه از سایر کشورها با اولویت اصلی کشورهای اسلامی.
۴/. درصد از نخبگان علمی دنیا، ایرانی هستند
گزنی گفت: موسسه ISI در سال ۲۰۱۴ فهرستی از سه هزار و ۱۲۵ نفر نخبه برتر علمی دنیا را منتشر کرد. نباید این واقعیت علمی را فراموش کرد که این پایگاه به سمت تولیدات علمی کشورهای غربی گرایش بیشتری دارد. با وجود این، ایران از لحاظ تعداد نخبگان موجود در این فهرست حائز رتبه ۲۱ دنیا است. هر چند ۴/. درصد از نخبگان معرفی شده در این فهرست به ایران اختصاص دارد، اما کشورهایی مانند ایرلند، ایسلند، تایوان، ترکیه، رژیم اشغالگر قدس، هند، نروژ، آفریقای جنوبی، برزیل، روسیه، یونان، نیوزلند، لهستان، مالزی و مجارستان همگی بعد از ایران قرار دارند. تنها اسامی پنجاه کشور از کل کشورهای دنیا در این فهرست مشاهده می‌شود. نخبگان معرفی شده از دانشگاه‌های تهران، صنعتی امیرکبیر، بین المللی امام خمینی (ره)، صنعتی نوشیروانی بابل، یاسوج، سمنان و آزاد هستند.
بر طبق آمار پایگاه ISI، هزار و ۸۳۵ پژوهشگر ایرانی، جزء برترین دانشمندان بین‌المللی هستند
وی افزود: بر اساس اطلاعات استنادی موجود در پایگاه ISI تعداد هزار و ۸۳۵ پژوهشگر ایرانی، در دسته ۲۰ درصد برتر دانشمندان بین‌المللی قرار می گیرند. هر چند این دانشمندان به صورت کم و بیش در دانشگاه‌های مختلف کشور رشد کرده‌اند، اما در بین دانشگاه‌های جامع به ترتیب دانشگاه شهید بهشتی، دانشگاه تربیت مدرس، دانشگاه تهران، دانشگاه فردوسی مشهد و دانشگاه شیراز دارای بیشترین تعداد نخبگان علمی هستند.
گزنی تصریح کرد: در بین دانشگاه‌های صنعتی به ترتیب دانشگاه صنعتی امیرکبیر، دانشگاه شریف، دانشگاه علم و صنعت ایران، دانشگاه صنعتی اصفهان و دانشگاه خواجه نصیرالدین طوسی بیشترین نخبگان علمی را دارا هستند. در بین دانشگاه‌های پزشکی نیز به ترتیب دانشگاه های علوم پزشکی تهران، علوم پزشکی شهید بهشتی، علوم پزشکی شیراز، علوم پزشکی اصفهان و علوم پزشکی تبریز بیشترین نخبگان علمی را جذب کرده و رشد داده‌اند.
نخبگان علمی کشور، سرمایه‌هایی بدون جایگزین
وی در پایان بر این نکته تاکید کرد: نخستین گام در جهت برنامه ریزی به منظور صیانت و همچنین گام نهادن در جهت رشد و اعتلای هر چه بیشتر نخبگان علمی کشور، شناسایی آنهاست. نخبگان علمی کشور سرمایه‌هایی بدون جایگزین هستند، بنابراین بهره گیری از این دانشمندان برجسته در جهت پرورش نخبگان علمی بیشتر امری لازم است. سند سیاستهای کلان علم و فناوری ابلاغی توسط مقام معظم رهبری به شایستگی بر اهمیت شناسایی، صیانت و همچنین پرورش نخبگان تاکید کرده است و نهادینه کردن این مهم نیازمند تلاش آگاهانه‌تر و بیشتر دانشگاه‌ها، موسسات تحقیقاتی و همچنین نهادی مرتبط در این خصوص است.
منبع: ایسنا
