جایگاه سپرده گذاری مرکزی و نقش آن در بازار سرمایه

 ایران اکونومیست-محمدسجاد سیاهکارزاده با اشاره به قانون بازار اوراق بهادار مصوب سال 84 مجلس و قانون توسعه ابزارها و نهادهای مالی جدید مصوب سال 88 گفت: قانون برنامه پنجم توسعه عنایت ویژه‌ای به بازار سرمایه دارد که در ماده 99 مسائل گوناگونی را در رابطه بازار سرمایه از جمله لزوم ثبت تمامی اوراق بهادار منشر شده نزد سازمان بورس و اوراق بهادار، لزوم معامله اوراق بهادار ثبت شده نزد سازمان بورس در بازارهای بورس و فرابورس و همچنین اختصاص فعالیت‌های پس از معامله به شرکت سپرده‌گذاری مرکزی در راستای تخصصی‌سازی بیان می کند. 

 

سمات و قانون برنامه ششم توسعه 

مدیر برنامه ریزی و توسعه شرکت سپرده گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه (سمات) افزود: بازار سرمایه و در راس آن سازمان بورس و اوراق بهادار با مشارکت ارکان و فعالان بازار سرمایه به منظور همکاری فعال در امر قانون‌گذاری و سیاست‌گذاری کلان اقتصادی با تشکیل کارگروه تخصصی قانون برنامه ششم، با رویکردی علمی و مبتنی بر تجزیه و تحلیل راهبردی و همچنین نگاهی تطبیقی به بازار سرمایه سایر کشورها و تجربیات موفق بین‌المللی پیشنهادات خود را در زمینه تدوین برنامه ششم توسعه ارائه داده است.

وی اضافه کرد: تاکنون چندین جلسه با حضور مدیران ارشد بازار سرمایه همگام با مطالعات و بررسی‌های کارشناسی متعدد با هدف بیان کاستی‌ها و موانع موجود در بازار سرمایه و همچنین ارائه پیشنهادات راهبردی و راهکارهای پیش‌برنده در جهت تدوین پیش نویس قانون برنامه ششم بیان شده است. 

 

جایگاه سمات و نقش آن در بازار سرمایه 

سیاهکارزاده در ادامه با اشاره به جایگاه سمات و نقش آن در بازار سرمایه تصریح کرد: شرکت سپرده گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه(سمات) به عنوان یکی از ارکان بازار سرمایه ایران در پنجم دی‌ماه سال 84 بر اساس قانون بازار اوراق بهادار تشکیل شد. 

وی گفت: بر اساس این قانون، شرکت سپرده‌گذاری مرکزی شرکتی است که امور مربوط به ثبت، نگهداری، انتقال مالکیت اوراق بهادار و تسویه وجوه را انجام می‌دهد. 

 

نقش اصلی شرکت سپرده گذاری مرکزی در بازار سرمایه 

مدیر برنامه ریزی و توسعه شرکت سمات افزود: نقش اصلی شرکت سپرده گذاری مرکزی اوراق بهادار در بازار سرمایه ناظر به عملیات پیش از معاملات و همچنین عملیات پس از معاملات است؛ به این ترتیب که شرکت سپرده‌گذاری مرکزی پیش از معاملات، عملیات ثبت(registry) و سپرده‌گذاری(depository) را به انجام می‌رساند و پس از انجام معامله با عملیات پایاپای (clearing) و تسویه (settlement) فرآیند معاملات را خاتمه می‌بخشد. 

وی ادامه داد: در کنار این فعالیت‌های اقدامات گوناگون دیگری نیز توسط شرکت سپرده‌گذاری مرکزی به انجام می‌رسد، فعالیت‌هایی چون مدیریت ریسک، انواع اقدامات شرکتی (corporate actions) و امانت‌داری یا امانت‌پذیری (safekeeping). 

 

شرکت سپرده‌گذاری مرکزی، امین سرمایه‌گذاران 

به گفته سیاهکارزاده، بخاطر جایگاه حایز اهمیت شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار در حفظ و صیانت از دارایی‌های سرمایه‌گذاران در بازار سرمایه، یکی از ویژگی‌های ذاتی شرکت سپرده‌گذاری مرکزی ایفای نقش امین (trustee) سرمایه‌گذاران است که بر این اساس، با توجه به اینکه شرکت سپرده‌گذاری مرکزی در واقع نهاد ثبت مرکزی (central registry) بازار سرمایه است بنابراین منبع بی‌نظیر اطلاعات در بازار سرمایه (golden source of data) به حساب می‌آید. 

 

رویکردهای کلیدی سمات 

وی در ادامه با اشاره به رویکردهای کلیدی شرکت سپرده‌گذاری مرکزی، از سرمایه‌گذاری بلندمدت به جای سفته‌بازی، حرکت به سوی بازاری کارا و منصفانه، اعتماد به مکانیسم بازار سرمایه، مبارزه با پول‌شویی و قانون‌گریزی، اتصال به بازارهای جهانی با اکتساب استانداردهای بین‌المللی، کاهش ریسک‌های عملیاتی و کاهش هزینه با وجود بهبود خدمات به عنوان پیشنهادات عملیاتی خود جهت ارائه به دست‌اندکاران تدوین مواد قانون برنامه ششم توسعه یاد کرد. 

سیاهکارزاده افزود: شرکت سپرده‌گذاری مرکزی با عنایت به این رویکردهای کلیدی و همچنین با توجه به حوزه وظایف خود پیشنهادات و نظرات خود را در جلسات متعدد کارگروه بازار سرمایه و برنامه ششم به اطلاع دست‌اندرکاران رسانده است. 

 

بهبود ارائه خدمات در حوزه اقدامات شرکتی به ویژه تقسیم سود و افزایش سرمایه 

مدیر برنامه ریزی و توسعه شرکت سپرده گذاری مرکزی گفت: یکی از مشکلات سهامداران به ویژه سهامداران خرد در بازار سرمایه ایران، عدم وجود ساز و کاری مناسب در شناسایی و پرداخت مطالبات شامل حق تقدم خرید سهام، حق تقدم استفاده نشده و فروش رفته، پاره سهام فروش رفته و سود به سهامداران شرکتهای ثبت شده نزد سازمان بورس و اوراق بهادار است. 

وی افزود: به همین خاطر شرکت سپرده‌گذاری مرکزی به دلیل در اختیار داشتن زیرساخت‌های فنی و عملیاتی لازم می‌تواند به عنوان مرجع ارائه خدمت در این زمینه به حساب بیاید. بر این اساس چنانچه ناشران بورسی و فرابورسی اطلاعات مربوط به این موارد را در دور‌ه‌های زمانی مشخص از طریق درگاه‌های الکترونیک در اختیار شرکت سپرده‌گذاری مرکزی قرار دهند، سهامداران خرد و کلان می‌توانند از طریق شرکت سپرده‌گذاری مرکزی، شعب منتخب بانک‌ها، شرکت‌های تامین سرمایه و کارگزاری‌ها در قالب قرارداد وکالت، مطالبات سهام خود را اخذ کنند. 

سیاهکارزاده تصریح کرد: بر این اساس مسیرهای گوناگون ارائه خدمت در راستای جلوگیری از اختصاصی‌سازی و رفاه حال سهامداران پیشنهاد شده و در کنار این موارد، نقش بانک مرکزی در کمک به تکمیل و اصلاح اطلاعات حساب سهامداران و ایجاد امکان استفاده از سامانه‌های پرداخت یکپارچه بسیار حایز اهمیت است. 

 

ساماندهی معاملات وکالتی و خارج از بازار سرمایه 

مدیر برنامه ریزی و توسعه شرکت سپرده گذاری مرکزی ادامه داد: یکی از انواع معاملاتی که در حال حاضر کم و بیش به صورت موازی در حال انجام است، معاملات وکالتی و صلحی و مانند آن است. 

وی گفت: این گونه معاملات که مغایرت آشکار با مقتضای ذات بازار سرمایه دارند، طبق بند ب ماده 99 قانون برنامه پنجم توسعه فاقد اعتبار معرفی شده؛ اما با وجود این مستند قانونی همچنان در حال انجام است. 

سیاهکارزاده اضافه کرد: این گونه معاملات بستر سفته‌بازی و سودجویی را در خارج از مکانیزم بازار سرمایه فراهم می‌سازد به طوری که در مواردی تا بیش از 20 بار تفویض وکالت صورت می‌گیرد. همچنین در این گونه معاملات علاوه بر عدم پرداخت کارمزدهای مصوب در بازار سرمایه حتی مالیات سهم دولت نیز پرداخت نمی‌گردد. 

وی اذعان داشت: در این زمینه شرکت سپرده‌گذاری مرکزی در مواد پیشنهادی خود با تاکید دوباره بر عدم وجاهت و اعتبار اینگونه معاملات، بر هماهنگی تمامی بخش‌های بازار سرمایه و همچنین هماهنگی‌های میان بخشی با مراجع دادگاهی و دفاتر ثبت اسناد تاکید کرده است. 

 

حذف اصالت اوراق بهادار کاغذی و تسهیل امور از طریق غیرکاغذی‌سازی 

سیاهکارزاده با اشاره به این که یکی از خدمات شرکت سپرده‌گذاری مرکزی، سپرده‌گذاری اوراق بهادار و صدور گواهینامه سهام است گفت: اگرچه با گواهینامه‌های سهام از گذشته همچون اوراق بهادار اصلی رفتار می‌شود، اما آنچه که می‌بایست به آن توجه شود این است که ملاک وجود دارایی و مالکیت آن در بازار سرمایه، سامانه ثبت شرکت سپرده‌گذاری است نه صرفا برگه‌های کاغذی؛ بنابراین گواهینامه‌های سهام اگرچه حایز اعتبار هستند اما اصالت ندارند و تنها جهت اطلاع در اختیار سهامداران قرار می‌گیرد. 

مدیر برنامه ریزی و توسعه شرکت سمات اضافه کرد: همچنین بدون وجود اینگونه برگه‌های کاغذی نیز می‌توان میزان دارایی را از طریق سامانه‌های الکترونیکی و موبایلی کنترل کرد. بعلاوه این که اصالت بخشی به گواهی‌های سهام امکان جعل، انگیزه‌های سوء استفاده کلاهبرداران و انجام معاملات وکالتی و خارج از سازوکار بازار را افزایش می‌دهد. 

وی با بیان این که در رابطه با حذف گواهی‌های سهام نگرانی‌هایی در خصوص مشتریان اعتباری وجود دارد گفت: این مهم در سامانه فعلی پس از معاملات از طریق مکانیسم کنترل خرید اعتباری و در سامانه جدید نیز به صورت بنیادی پیش‌بینی و مرتفع شده است، بنابراین در این خصوص جای هیچ‌گونه نگرانی وجود ندارد. 

 

ملاک دارایی هر کد معاملاتی چیست؟ 

سیاهکارزاده در ادامه با بیان این که شرکت سپرده‌گذاری مرکزی در راستای رویکرد غیرکاغذی‌سازی (dematerialization) ضمن تاکید بر این امر که ملاک دارایی هر کد معاملاتی در هر روز، اطلاعاتی است که به صورت داده پیام در سامانه های شرکت سپرده‌گذاری مرکزی نگهداری می‌شود تصریح کرد: ارائه انواع خدمات غیرکاغذی و آماده‌سازی درگاه‌های الکترونیک در جهت اطلاع سهامداران از وضعیت دارایی‌های خود را در دستور کار قرار داده است. 

 

برگزاری مجامع سهامداری الکترونیک 

وی افزود: یکی از برنامه‌های شرکت سپرده‌گذاری مرکزی همگام با شرکت‌های سپرده‌گذاری مرکزی کشورهای پیشرو، فراهم آوردن زیرساخت‌های فنی برگزاری مجامع سهامداری الکترونیک (E-Voting) و اعمال رای سهامداران به صورت غیرحضوری است. 

مدیر برنامه ریزی و توسعه شرکت سمات با اشاره به این که این خدمت فواید زیادی به دنبال دارد گفت: افزایش تعداد رای‌دهندگان در مجامع سهامداری، شفافیت اطلاعاتی شرکت‌ها، عدم نیاز به مراجعه حضوری در زمان خاص برای ثبت رای، افزایش انگیزه سهامداران برای رای‌دهی و مشارکت در تصمیمات اصلی شرکت و کاهش هزینه‌ها نسبت به روش متداول و حضوری از جمله این مزایاست. 

سیاهکارزاده تاکید کرد: صرف نظر از مباحث فنی ناظر به رای‌دهی الکترونیکی، شرکت سپرده‌گذاری مرکزی بر تایید اعتبار قانونی اینگونه رای‌دهی تاکید دارد و در این صورت این شرکت خود را متعهد به فراهم آوردن زیرساخت‌های فنی و عملیاتی لازم برای این موضوع می‌داند. 

 

احراز هویت الکترونیکی در بازارهای مالی 

وی اذعان داشت: یکی از راهکارهای ایجاد رفاه بیشتر برای سرمایه‌گذاران و به طور کلی مشارکت‌کنندگان در بازار سرمایه و بازارهای مالی و همچنین فراهم آوردن امکان ارائه خدمات بهتر و سریعتر، ایجاد سیستم متمرکز احراز هویت به صورت غیرحضوری و الکترونیکی است. 

مدیر برنامه ریزی و توسعه شرکت سمات افزود: این خدمت با یک بار مراجعه حضوری به هر یک از ارکان و نهادهای مالی فعال در بازار سرمایه مقدور خواهد بود و پس از آن، مراجعه بهره‌برداری از تمامی خدمات مالی در بازار سرمایه به صورت الکترونیکی و غیرحضوری صورت می‌گیرد. 

سیاهکارزاده گفت: شرکت سپرده‌گذاری مرکزی با عنایت به تجربه خویش در زمینه ارائه خدمات الکترونیکی و با رویکرد غیرکاغذی‌سازی پیشنهاد راه‌اندازی خدمت احراز هویت الکترونیکی در بازار سرمایه و به طورکلی بازارهای مالی ارائه کرده است. 

وی در پایان اذعان داشت: شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه به عنوان یکی از ارکان بازار سرمایه، همگام با سایر نهادها و فعالان بازار سرمایه در راستای مشارکت فعال در تدوین قانون برنامه ششم توسعه در چارچوب سیاست‌های سازمان بورس و اوراق بهادار پیشنهاداتی را مبتنی بر خلاهای قانونی موجود و همچنین دستیابی به استانداردهای روز دنیا ارائه کرده است.