دانستني هاي مهم درباره كمر درد، ديسك كمر و درمان

گرچه این عارضه ممکن است درهرسنی اتفاق بیفتد، اما بیشتردر افراد بالای 45 سال دیده می‌شود. بسیاری از اوقات یک حرکت اشتباه و ناگهانی باعث التهاب کمر شده و درد آن زندگی ما را مختل می‌کند. اسپاسم عضلات، دیسک کمر،تنگی کانال ستون مهره کمری و...ازجمله بیماری‌هاي شايع در ناحيه كمر است.

دکتر«کاظم عباسیون»، جراح و متخصص مغز و اعصاب و عضو هیأت مدیره جامعه جراحان مغز و اعصاب ایران از درد کمر و راه‌های پیشگیری آن می‌گوید.

اين روزها كمر درد بیشتر در جامعه شایع شده، دلیل آن چیست؟

شيوع كمردرد به اين علت است كه افراد به دنبال اين نيستند كه ورزش كنند، براي حفظ عضلات اطراف ستون فقرات، (عضلاتي هستند كه باعث تحرك ستون فقرات در جهات مختلف جلو، عقب، طرفين و... مي‌شوند)، اين عضلات را بايد تقويت كرد. ورزش‌هايي که معمولاً اين عضلات را تقويت مي‌كند، شنا، راهپيمايي در سطح صاف و دوچرخه ثابت هستند. این ورزش‌ها كمك مي‌كنند عضلات بازسازي شده و قوي ‌بمانند. در نتيجه تحرك زياد، بار و فشاري كه روي كمر مي‌آيد، دردي ايجاد نمي‌كند.

چه گروه‌هايي به لحاظ شغلي و سني بيشتر دچار كمردرد مي‌شوند؟

معمولاً كمردرد را در دهه‌هاي اول و دوم زندگي كمتر مشاهده می‌کنیم، براي اين كه بچه‌ها در دهه اول و دوم زندگي روپا هستند و دائم فعاليت ورزشي مي‌كنند. این باعث می‌‌شود عضلات خوب ساخته شود، كساني كه در دهه‌هاي اول و دوم زندگي درد كمر دارند بايد متوجه باشند که وجود نقايص تشكيلاتي استخوان‌هاي كمر و لغزندگي مهره‌ها روي هم موجب این کمر درد شده است. بنابراين توصيه مي‌كنم جوان‌هایی که در دهه اول و دوم زندگي از کمردرد شكايت دارند بهتر است قبل از اين‌كه بخواهند هزينه‌هاي زيادي كنند، يك عكس دیناميك ساده در حال خم شدن به جلو و به عقب بگيرند تا ببينند اين مهره‌ها روی همدیگر لغزندگي دارد يا نه. دردهه‌هاي بالاتر معمولاً مشكلات ديسكي زیاد اتفاق می‌افتد، به اين معني كه ممكن است هنگام جا به جا كردن يك جسم سنگين در اثر فشار زيادي كه به ستون فقرات وارد مي‌آيد یکی از ديسك‌ها پاره شود و يك تكه از آن داخل كانال برود و باعث ايجاد دردکمر شود.

وقتی اين درد ايجاد شود اگر زير ریشه عصب رفته باشد، درد كمر همراه با دردي مي‌شود كه از ناحيه سرين پشت، ران، پشت ساق و روي پا و بغل و... است، بسته به اين دارد كدام ريشه عصب تحت فشار قرار گرفته كه به اين درد، درد سياتيك مي‌گويند . اگر درد سياتيكي ايجاد شد بايد بيمار بررسي شود، که اولين مرحله معاينه به‌وسيله پزشك است تا تشخيص دهد كه ضايعات ديگر مانند ضايعات عروقي و... باعث بروز اين دردها نشده باشد. پزشك وقتي معاينه را انجام داد و مطمئن شد كه علائم، علائم سياتيكي است، بيمار به چند روز استراحت نیاز دارد. استراحت هم بايد طوري باشد كه فرد فعاليت فيزيكي نداشته و بیشتر در رختخواب باشد، همين رختخواب‌هاي معمولي برای استراحت كافي است، اگر با داروهاي ضد درد بهتر نشد، آن وقت ديسك بايد بررسی شود درآن صورت ام.آر.آي یا سی تی اسکن‌های مخصوص انجام می‌دهند تا محل در رفتگي و وسعت ديسك را روشن كند. كساني كه مشكل ديسك كمر دارند، به هیچ عنوان نبايد روي تردميل بروند، چون وقتي روي تردميل بروند، ديسك‌ را مي‌كوبد و مشكل آنها را تشديد مي‌كند. حتي آنها از وزنه هم نبايد استفاده كنند، تنها مي‌توانند به‌صورت خوابيده روي ميز بدنسازي از وزنه‌هايي مثل‌ هالتر براي تقويت عضلات بالاتنه استفاده كنند.

امامسأله‌اي كه مي‌ماند، اين است، سن افراد در دهه‌هاي شش و هفت زندگي مقدمه‌اي برای شروع آرتروز است، آرتروز صدمات تحليل رونده‌اي است كه به ديسك وارد شده و عكس‌العمل‌هاي استخواني مهره بالايي و پاييني رشد استخواني و ديسكي به‌وجود مي‌آورند كه باز خود اين مي‌تواند به داخل كانال فشار بياورد.

اگر در چند سطح باشد ممكن است كانال را تنگ كند، اين تنگي كانال در دهه‌هاي بالا مشكلاتي به‌وجود مي‌آورد. در آن صورت است تنگي كانال را باید جراحي كرد.

آیا اشخاصی که تنگي كانال نخاعی درستون مهره کمری دارند حتماً باید جراحی شوند یا روش‌هايي وجود دارد كه بدون نیاز به جراحي درمان شود؟

بدون شك درمان‌هاي دارويي وجود دارد، درمان‌هايي كه بيماري پيشرفت نكند، ورزش‌هایی مثل شنا که قبلاً اشاره شد ممانعتي ندارد، بیمار اگر شنا كند و عضلات كمر خود را تقويت كند از فرسايشي كه روي ديسك‌ها در اثر راه رفتن طولانی ممكن است به‌وجود آيد، جلوگيري مي‌كند.

از سوی دیگر،آنهايي كه تنگي كانال نخاعی درستون مهره کمری دارند، نباید كوهنوردي کنند. اگر كوهنوردي هم می‌كنند، زمان بالا رفتن مشكلي ندارد ولي هنگامي كه مي‌خواهند پائين بيايند با‌ید با بالابر‌هايي كه وجود دارد پايين بيايند، تأكيد مي‌كنم، اگر بالابر نباشد می‌توانند به همان مدت زمانی که از کوه بالا رفته اند پایین بیایند. به عبارتی یواش آرام آرام بیایند تا فشار به كمرشان نيايد.

بيماري که كمردرد دارد براي تشخيص آن باید به متخصص مغز و اعصاب مراجعه كند يا ارتوپد؟

اصولاً عمل جراحي‌ ديسك كمر در اختيار جراحان مغز و اعصاب است، ولي در بعضي از كشورهاي مترقی جراحان استخوان یا جراحان ارتوپد ديسك را هم جراحي مي‌كنند. به‌همين دليل اگر دقت كرده باشيد همكاران ما كه جراح مغز و اعصاب هستند در تابلوي آنها مي‌نويسند «جراح مغز و اعصاب و ستون فقرات» اين بخشي از تخصص شان است، ولي همكاران ارتوپد هم اين توانايي را دارند كه این عمل را انجام دهند. در مواردي هم كه مشكوك مي‌شوند كه مريض ممكن است لغزندگي داشته باشد بايد در حين عمل جراحي تصميم ‌گرفت که مهره‌ها را جوش بدهند یا نه، در آن صورت بهتر است اين تيم آماده باشد.

تنگی کانال نخاعی درستون مهره کمری چه زماني بايد جراحي شود؟

اگر علائم عصبي پیش رونده در پاها پيدا شود بخصوص ضعف عضلات پا. حال اگر شست پا ضعيف شده باشد اشكالي ندارد، ما می‌گوییم آنهایی که تنگی کانال درستون مهره کمری دارند منتظرند ببینند چه بلایی سرشان می‌آید. به محض این که نقص حركتي در اندام‌هاي پایین پايشان پيدا شود بايد جراحی شوند.

دررفتگي ديسك كمر چيست و چه نشانه‌هايي دارد؟

كمر پنج مهره دارد، مهره‌های یک تا پنج و بعد دنبالچه ‌است که به آن خاجی می‌گویند. ديسك‌هاي يك و دو يعني مهره يك و دو، صفحه غضروفي هستند كه قابل ارتجاع و تغيير بوده و محتواي آنها جابه‌جا مي‌شود. اين ديسك‌ها به صورت عدسي بين دو مهره قرار گرفته‌اند و ارتفاع خاصي دارند. در اندازه‌هاي بالا شانس اين كه در بروند خيلي كم است، بيشتر دررفتگي‌ها در مهره‌هاي پايين، بين مهره چهار و پنج و يك قرار مي‌گيرد.

چه عاملي باعث دررفتگي ديسك كمر مي‌شود؟

سن كه بالا مي‌رود، ديسك هم مثل نقاط ديگر بدن تغییرات تحليل رونده «مسن شدن» پيدا مي‌كند که به آن «دژنر تيو» مي‌گویند. ديسكي كه دژنره مي‌شود ممکن است در اثر فشار يك چيز سنگين، خم و راست زياد یا تصادف ناگهاني پاره شود، اين پارگي، ممكن است به طرف پشت شكم در برود و یک درد نامشخص بوجود ‌آورد كه به مرور زمان خوب مي‌شود. وقتي ديسك پاره مي‌شود آن موقع مهم است که به كانال مهره بياید، حال اگر «تكه» بزرگي در برود ممکن است تمام رشته‌هاي عصبي (شاخه‌هاي دم اسبي) و هرچه عصب آنجا هست تحت فشار قرار بگیرند. درنتيجه ‌دو پا ممكن است حالت فلج پیدا کند و یا ممكن است اختلال، مثانه مریض را از نظر كنترل به هم بزند، چون آنها هم به‌وسيله همين عصب‌ها كنترل مي‌شود ولی این خيلي نادر است. اگر چنين اتفاقي بيفتد باید در اسرع وقت اين ديسك را درآورد و فشار را از روي آن برداشت.

ديسك كمر چه روش‌های درماني دارد؟

در وهله اول، كلينيكي است. پزشك، مریض را معاينه مي‌كند اگر بیمار نقص عصبي نداشته باشد و حركات پا، حس و رفلكس خوب باشد عجله ای در انجام عمل جراحي نيست، مي‌توان مريض را استراحت داد. وقتي كه ديسك درمي‌رود و یک تکه آن به كانال مي‌رود، نسوج نرمي كه اطراف آن كيسه نخاعي هستند ملتهب شده و فشار ايجاد مي‌كنند. در این زمان از داروهايي مثل «ژلوفن» استفاده مي‌شود كه هم ‌خاصيت ضددرد و هم ضد التهابي دارد، بعد اگر درد از بين رفت بايد مريض ازطریق فيزيوتراپي باز‌سازي شود که بهترين آن ورزش شناست، البته كارهايي كه فيزیوتراپ‌ها مي‌كنند برای این است که بهبودي سريع‌تر انجام شود.

فتق ديسك چيست و چگونه اتفاق مي‌افتد؟

فتق يعني بيرون زدن يك جسمي از يك سوراخ يا جايي، بنابراين فتق ديسك هم همين است، جايي كه نبايد باشد، فشار آن به داخل كانال مي‌آيد و برجسته می‌شود، يك موقع «تكه‌اي» از ديسك به علت فشار زیاد کنده می‌شود و این تکه که آزاد است به کانال می‌آید و به آن «اكس ترودد» می‌گویند. اینها جراحی شان بايد سريعتر از کسی که يك برجستگي ديسك يا فتق ديسك به طرف كانال پيدا كرده انجام شود.

چه موقع بيمار نياز به جراحي دارد؟

اگر ديسك فقط درد داشته باشد، ابتدا بايد درمان طبي شود. اگر درد كمر و درد سياتيكي دارد ولی نقص عصب به‌وجود نياورده، باز هم بايد درمان طبي شود. درمان طبي هم شامل استراحت، داروي ضد التهاب، ضد درد و صبر است. ممكن است فرد يك هفته بخوابد و ببيند 80 درصد دردش از بين رفته، بعد از آن باید احتياط کند كه خم نشود و وسيله سنگين بلند نكند تا درد دوباره تشديد نشود. سپس با ورزشی مثل شنا بتوانند عضلات را تقویت كنند تا ستون فقرات را محكم نگه دارد.

اما زمانی كه دررفتگي ديسك كمر باعث شد كه در اندام‌هاي تحتاني، گزگز و كرختي، بعد بي‌حسي ايجاد شد و قدرت عضله كاهش پيدا كرد، سريعاً بايد تحت عمل جراحي قرار گيرد و تكه دیسک را دربیاورند. خوشبختانه سلول‌هاي ديسكي که باقي مي‌مانند قدرت بازساخت دارند، در نتيجه اگر ديسك تخليه شود و مقداري سلول باقي بماند، مقداري از ديسك را باز‌سازي مي‌كند ولي هيچ وقت، ارتفاع اين ديسك با ارتفاع دیسک‌های بالا و پايين، یکی نخواهد بود و كمتر مي‌شود.

عمل جراحی دیسک چه زمانی باز و چه موقع بسته انجام مي‌شود؟

ما يك سري ديسك‌ داريم كه اينها به دليل تحليل رفتگي درد كمر ايجاد مي‌كنند، اين ديسك‌ها را که در آن نسوج تحلیل رفته و تخريب شده می‌توان با ليزر تبخير كرد. در خيلي از موارد اين مؤثر است، ولي اين كه مي‌گويند ديسك را با استفاده از ليزر درمي‌آورند، این دروغ گفتن به جامعه است.

آيا نوع ديسك كمر، تنگي كانال درستون مهره کمری و كمردردها در خانم‌ها و آقايان متفاوت‌ است؟

در خود ديسك نه، خانم‌ها حسن‌شان اين است كه وقت زيادتري دارند تا به ورزش بپردازند. اگر ورزش‌هایی مثل شنا، راهپيمايي در سطح صاف، دوچرخه ثابت و حتي نرمش‌ و... براي عضلات كمر آگاهانه انجام شود، باعث تقويت عضلات كمر شده در نتيجه شانس دررفتگي ديسك در خانم‌ها كمتر خواهد شد.

از نظر تنگي كانال هم مردها به علت كار فيزيكي سنگينی كه انجام مي‌دهند احتمال بیشتری برای ابتلا به آرتروز كمر دارند.

آيا ژنتيك هم در ديسك كمر و يا كمردردهاي عمومي نقش دارد؟

بدون تأثير نيست. اين را به تجربه مي‌گويم. هنوز به طور علمی‌مشخص نشده كه بگويند ژنتيك اثر دارد ولي ما به تجربه مشاهده كرديم. مريضی که برای نخستین بار به من مراجعه مي‌كند وقتی از او مي‌پرسم كه آيا در فاميل شما کسي ديسك كمر دارد، تأييد مي‌كند. مثلاً پدر، برادر و... آنها هم ديسك دارند.

برخی بيماران وقتي به پزشك مراجعه مي‌كنند، مي‌گويند اسپاسم عضلاني داريم، اسپاسم عضلاني چگونه پیش می‌آید؟

اسپاسم عضلاني زمانی به وجود مي‌آيد كه مريض يك حركت ناگهاني در كمر انجام داده باشد، مثلاً فرد تصادف کرده يا يك جسم سنگين را برداشته باشد، شيء سنگين را كه بلند کرده عضلات اطراف ستون فقرات، آزرده شده است. اين آزردگي به صورت اسپاسم است كه اگر يك طرفه باشد حالت كجي هم در ستون فقرات موقتاً به وجود مي‌آورد. بنابراین، فرد وقتي اسپاسم مي‌شود ستون فقرات يك حالت قوس طبيعي براي جبران كردن آن به خودش مي‌گيرد.

زيادي وزن، چقدر در ديسك كمر نقش دارد؟

بدون شك، در بروز و پيشرفت علائم آرتروز كمر بدون تأثير نيست.

ماساژ درماني و طب سوزني چقدر دركاهش دردکمر نقش دارد؟

طب سوزني يك جنبه رواني دارد و ديسك و كمر درد هم يك جنبه روانی ديگر. خيلي ساده است. من می‌توانم بگويم كمرم درد می‌کند و از يك سری فعاليت‌ها معذور شوم، نمي‌تواني ثابت كني كه من كمردرد دارم يا نه. بنابراين اگر مريض فكر مي‌كند كه با طب سوزني بهتر مي‌شود برود انجام دهد. ما با طب امروز نمي‌توانيم به او قول بدهيم هر كمردردي را بهبود مي‌بخشیم، ما تعداد زيادي‌ را با این امكانات درماني، دارويي، جراحي و... مي‌توانيم تسكين دهيم، ولي عده‌اي مي‌مانند كه درد دارند. اگر اين فرد فكر مي‌كند طب سوزني در او اثر دارد، برود انجام دهد. از نظر روحي رواني به او كمك مي‌كند و هيچ بحثي در آن نيست.

ماساژ درماني هم در واقع همان فيزيوتراپي است، ماهيچه‌اي كه به اسپاسم رفته، روي آن كار مي‌شود و اسپاسم از بين مي‌رود. بقيه فيزيوتراپي اين است كه به فرد ورزش‌هايي بدهند كه عضلات قوي شوند، ولی در مورد اسپاسم بدون شک نقش دارد.

براي پيشگيري از كمردرد شما چه راهكاري را توصيه مي‌كنيد؟

افراد در هر سني كه هستند براي اين‌كه استرس زيادي به كمر وارد نشود، به صورت خمیده جسم سنگين بلند نكنند، شیء را بغل کرده و با پا بلند شوند و از عضلات قوي پا استفاده كنند.

براي افراد مسن هم راهپيمايي در سطح صاف و شنا را توصيه می‌کنم، البته نه این‌که برای آب درمانی بروند و فقط درجکوزی بنشیند. اگر شنا بلد نیستند ازکسانی که آنجا هستند، بخواهند به آنها شنا یاد دهند تا عضلاتشان را تقویت کنند.

هشدارهاي كمردرد چيست؟

به نظر من، کسانی که كمردردهاي كوچك دارند بايد يك بررسي از ستون فقرات داشته باشند که شامل گرفتن يك عكس ساده است بعد اگر لازم شد‌ ام آر آي. مریض که به مطب من می‌آید، می‌بینم در یک سال سه بار ام آر آی انجام داده است. ام آر آی درمان نیست، ام آرآی تشخیص است. حتي اگر مریض ديسك داشته باشد، ام آرآی يك بار لازم است آنهم با توصيه پزشك كه دقيقاً بنويسد مريض چه نوع بيماري‌ای دارد.