ایران اکونومیست-فعالان و مسئولان بازار سرمایه هرساله با ارایه لایحه بودجه دولت به مجلس، نگاه ویژه ایی به این سند مهم انداخته و اقدام به بررسی های همه جانبه می کنند تا با استخراج امار اعلامی و مقایسه ان با دوره های گذشته قادر به انجام براورده هایی از آینده اقتصاد کشور و تصمیم گیری بهتر در بازار سهام باشند.
براساس این گزارش، در شرایطی دولت یازدهم اقدام به ارایه دومین لایحه بودجه کرده که برخی مفاد و برنامه ها چندان با وضعیت صنایع و بازار سرمایه همخوان نیست و تاکنون مباحث متعددی هم در این رابطه مطرح شده است. در این میان بخش مدیریت تحقیق و توسعه شرکت بورس اوراق بهادار هم هرساله با بررسی های همه جانبه ایی، مهمترین و موثرترین برنامه های اقتصادی دولت برای آینده را تحلیل می کند و این روال را برای لایحه بودجه 94 هم تکرار کرده است.
در این بررسی بعد از ارایه تصویری کلی از وضعیت اقتصاد در دو سال اخیر ، دلایل افت متغیرهای بازار سهام در سال گذشته اعلام شده و سپس مقایسه ایی از ارقام کلیدی لایحه بودجه برای سال های 93 و 94 به عمل آمده است.
شرایط کلی اقتصاد کشور و بازار سهام
اقتصاد ایران یک دوره کاهش نسبی تورم را تجربه کرده است؛ به طوری که به گزارش بانک مرکزی، درحالی که نرخ تورم در سال 1392 معادل 34.7 درصد بود، درآبان‌ماه سال 1393 به 18.2 درصد رسیده است. از طرفی با توجه به افزایش ثبات در تصمیمات دولت جدید و بهبود نسبی در روند مذاکرات هسته‌ای، نا اطمینانی نسبت به آینده اقتصاد ایران کاهش یافته و بهبود نسبی در رشد اقتصادی کشور نمایان شده است.
به طوریکه نرخ رشد اقتصادی از منفی 1.9 درصد در سال 1392 به 4 درصد در شش ماهه اول سال 1393 رسیده است. علاوه براین، صندوق بین‌المللی پول نرخ رشد اقتصادی ایران برای سال 2014 و 2015 را به‌ترتیب برابر با 1.5 و 2.2 درصد و بانک جهانی 1.5 و 2 درصد پیشبینی کرده‌اند. این امر نشانگر خوش بینی نسبت به آینده اقتصاد ایران است. با وجود این، نامشخص بودن وضعیت تحریم‌ها و کاهش اخیر قیمت نفت، پیشبینی روند متغیرهای اقتصادی را دشوار ساخته است.
بورس اوراق بهادار تهران نیز پس از یک دوره رشد درخور توجه، با افت شاخص و کاهش حجم معاملات رو‌برو شده است. بورس تهران در سال 1392 و به ویژه تا 15 دی این سال، روندی صعودی را پشت سرگذاشت و شاخص کل رشد 135 درصدی را از ابتدای سال 1392 تا این تاریخ تجربه کرد. ولی از تاریخ 17 دی ماه و در پی تصویب حق انتفاع بهره‌برداری از معادن 30 درصدی و هزینه خوراک 13 سِنتی برای شرکتهای پتروشیمی، وارد روندی نزولی شد. افزایش نرخ سود بانکی و نرخ سود اوراق مشارکت به 23 درصد نیز در افت بازار سهام مؤثر بود.
روند نزولی بازار سرمایه پس از ایجاد خوش‌بینی نسبت به مذاکرات هسته‌ای و امیدواری در مورد دست‌یابی به توافق نهایی متوقف شد و جای خود را به روند صعودی داد. اما با پایان مذاکرات و عدم دست‌یابی به نتایج مشخص، روند نزولی بازار تشدید شد، به طوری که شاخص کل افت در حدود 12 درصدی را از ابتدای سال 93 تا 30 آذر 93 پشت سرگذاشت.
1- مروری بر لایحه بودجه 94
بودجه سال 94 از نظر تکیه بیشتر بر درآمدهای مالیاتی در مقایسه با درآمدهای حاصل از صادرات نفت، بودجه‌ای متمایز از سالهای گذشته است. این امر که می‌توان آن را ناشی از تلاش برای کاهش اتکا به درآمدهای نفتی و نیز کاهش قیمت نفت خام دانست، شرایطی انقباضی از سیاست‌های مالی سال 94 را به تصویر می‌کشد.
در کنار تأکید بر افزایش درآمدهای مالیاتی، اخذ عوارض از مصرف آب، گاز و برق و همچنین دریافت حقوق مالکانه از معادن، نشان از تأکید دولت بر تأمین بودجه از منابع مختلف غیرنفتی دارد. همچنین پیشبینی انتشار نزدیک به 300 هزار میلیارد ریال اوراق تأمین مالی شامل اوراق مشارکت، صکوک و اسناد و اوراق خزانه، نشان می‌دهد ابزارهای نوین مالی به عنوان روشی مؤثر برای رفع تنگناهای مالی مورد توجه سیاست‌گذاران اقتصادی قرار گرفته‌اند.
برای ایجاد یک تصویر اولیه از بودجه سال 94، ارقام کلیدی لایحه بودجه برای سال 93 و 94، در جدول زیر به نمایش درآمده است.
ارقام کلیدی لایحه بودجه برای سال 1393 و 1394
شرح | بودجه 1393 (هزار میلیارد ریال) | بودجه پیشنهادی 1394 (هزار میلیارد ریال) | درصد تغییر (نسبت به مصوب) |
مصوب | پیشبینی عملکرد* |
منابع بودجه کل کشور | 8033 | - | 8379 | 4 |
درآمدها | 1003 | - | 1195 | 19 |
هزینه‌ها | 1430 | - | 1600 | 12 |
واگذاری دارایی‌های سرمایه‌ای | 798 | - | 736 | 8- |
جمع منابع عمومی دولت | 1949 | - | 2243 | 15 |
درآمدهای نفتی | 758 | 660 | 710 | 6- |
واگذاری دارایی‌های مالی | 309 | - | 311 | 1 |
اعتبارات عمرانی | 412 | 300 | 477 | 16 |
قیمت نفت | 100 | - | 72 | 28- |
درآمدهای مالیاتی | 714 | 678 | 861 | 17 |
حق مالکانه و حقوق دولتی معادن | 18 | - | 15 | 17- |
بودجه هدفمندی یارانه‌ها | 480 | - | 480 | 0 |
1-1 منابع حاصل از فروش نفت و میعانات گازی
در قانون بودجه 1393 میزان صادرات نفت خام یک میلیون بشکه در روز مصوب شده بود. همچنین قیمت نفت در بودجه سال گذشته، 100 دلار برای هر بشکه و نرخ برابری دلار 26,500 ریال پیشبینی شده بود. در لایحه بودجه 1394، قیمت هر بشکه نفت خام 72 دلار، نرخ برابری دلار 28,500 ریال و صادرات نفت خام و میعانات گازی همانند سال 1393 در نظر گرفته شده است.
صادرات نفت طی سالهای 1392-1394
ردیف | عنوان | قانون سال 1392 | قانون سال 1393 | پیشبینی عملکرد سال 1393* | لایحه سال 1394 |
1 | صادرات نفت خام (میلیون بشکه در روز) | 1.06 | 1 | 08/1 | 1 |
2 | صادرات میعانات گازی (میلیون بشکه در روز) | 0.243 | | 237/0 | 297/0 |
3 | سهم دولت از فروش میعانات گازی به پتروشیمیها (میلیون بشکه در روز) | 0 | 12/0 | 0.02 | 0.12 |
4 | قیمت نفت (دلار به ازای هر بشکه) | 95 | 100 | 93 | 72
|
*استخراجی از گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس
با فروض مطرح شده، ارزش کل صادرات نفت خام و میعانات گازی در قانون بودجه سال 93 حدود 51 میلیارد دلار منظور شده است. این رقم در لایحه بودجه سال 1394، حدود 37 میلیارد دلار در نظرگرفته شده است. جدول زیر ارزش نفت خام و میعانات گازی در سالهای 93 و 94 را نشان می‌دهد.
ارزش نفت خام و میعانات گازی طی سالهای 1392-1394 (میلیارد دلار)
لایحه سال 1394 | پیشبینی عملکرد سال 1393* | قانون سال 1393 | عنوان |
36.16 | 45.35 | 51.50 | صادرات نفت خام و میعانات گازی |
26.28 | 36.76 | 36.50 | صادرات نفت خام |
7.88 | 8.05 | 10.84 | صادرات میعانات گازی |
3 | 0.54 | 4.16 | سهم دولت از فروش میعانات گازی به پتروشیمیها ** |
6.83 | 13.89 | 14.68 | حداقل سهم صندوق توسعه ملی |
5.39 | 6.58 | 7.47 | سهم شرکت ملی نفت ایران |
24.94 | 24.89 | 29.36 | مانده وجوه حاصل از صادرات نقدی نفت خام و میعانات گازی
|
* بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس
**میعانات گازی تحویلی به پالایشگاه ها مشمول تخفیف 5 درصدی است.
در سال 94 مانده وجوه حاصل از صادرات نفت پس از کسر سهم صندوق توسعه ملی و شرکت ملی نفت ایران، 24.94 میلیارد دلار در نظر گرفته شده که 15 درصد کمتر از مقدار مصوب بودجه 93 و تقریباً برابر با پیشبینی عملکرد این سال است. این شرایط با وجود کاهش سهم صندوق توسعه‌ی ملی و شرکت ملی نفت ایران و با پیشبینی قیمت 72 دلار برای هر بشکه رخ داده است.
مقایسه درآمدهای نفتی محقق شده و مصوب از سال 84 تا سال 92
1-2 منابع حاصل از مالیات
بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی به دلیل عدم اصلاح ساختارهای نرم‌افزاری و سخت‌افزاری سازمان امور مالیاتی، افزایش در درآمدهای واقعی مالیاتی قابل انتظار نیست و افزایش احتمالی درآمدهای مالیاتی ناشی از تورم خواهد بود. در لایحه بودجه 94 درآمدهای مالیاتی 861 هزار میلیارد ریال پیشبینی شده که 17 درصد نسبت به مقدار مصوب بودجه 93 (714 هزار میلیارد ریال) رشد داشته است.
با توجه به آن که درآمدهای مالیاتی سال 93 براساس پیشبینی مرکز پژوهش‌های مجلس در حدود 678 هزار میلیارد ریال تخمین‌زده شده،رقم درآمدهای مالیاتی در سال 1394 احتمالاً باید از رشدی 27 درصدی برخوردار باشد.
مقایسه درآمدهای مالیاتی محقق شده و مصوب از سال 1384 تا سال 1392
1-3 منابع حاصل از انتشار اوراق تأمین مالی
دولت در سالهای 92 و 93 به ترتیب انتشار 122 و 60 هزار میلیارد ریال اوراق مشارکت، صکوک و اسناد خزانه را پیشبینی کرده بود که عملکرد آن در سال 1392 و شش ماهه اول 1393 صفر بوده است.
همچنین در بودجه سال گذشته، 246 هزار میلیارد ریال انتشار اوراق برای تأمین منابع وزارتخانه‌های دولتی و شرکتهای تابع آنها پیشبینی شده بود که تنها 4.8 هزار میلیارد ریال (حدود 2 درصد) محقق شده است. از طرف دیگر حدود 134.4 هزار میلیارد ریال از اوراق مشارکت منتشر شده بخش دولتی (از سال 1390 به بعد با سررسید 4 ساله) هنوز سررسید نشده و 78.5 هزار میلیارد ریال از این اوراق در سال 94 سررسید می‌شود.د
ر لایحه بودجه 1394، انتشار اوراق بهادار معادل 110 هزار میلیارد ریال توسط دولت و انتشار 185 هزار میلیارد ریال اوراق بهادار توسط وزارتخانه‌های دولتی و شرکتهای تابعه آنها و شهرداری‌ها و نیز انتشار 12.5 میلیارد یورو اوراق بهادار ارزی پیشبینی شده است.
1-4 منابع حاصل از واگذاری شرکتهای دولتی
کل منابع حاصل از واگذاری شرکتهای دولتی در لایحه بودجه 1394 معادل 180 هزار میلیارد ریال است که نسبت به قانون بودجه سال 1393 کاهشی 22 درصدی را نشان می دهد. مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی با توجه به مشکلات ساختاری در شرکتهای قابل واگذاری و تقاضای اندک برای خرید آنها و همچنین مشکلات دریافت وجوه فروش اقساطی، عملکرد واگذاری شرکتهای دولتی در سال 1394 را حداکثر حدود 145 هزار میلیارد ریال پیشبینی کرده است.
1-5 هزینه‌های عمرانی
اعتبارات تملک دارایی‌های سرمایه‌ای در لایحه بودجه 1394 حدود 478 هزار میلیارد ریال است که نسبت به سال 1393 (412 هزار میلیارد ریال)، 16 درصد رشد داشته است. مطابق با پیشبینی مرکز پژوهش‌های مجلس، اعتبارات عمرانی تا پایان سال جاری، حدود 300 هزار میلیارد ریال خواهد بود. بدین ترتیب بودجه‌ی عمرانی ارایه‌شده برای سال 1394 از رشدی 59 درصدی نسبت به عملکرد قابل پیشبینی سال 1393 برخوردار است.
مقایسه عملکرد محقق شده و مصوب تملک دارایی های سرمایه ای از سال 84 تا سال 92
در جدول زیر خلاصه‌ای از منابع و مصارف عمومی لایحه بودجه 1394 ارایه شده است:
خلاصه‌ای از منابع و مصارف عمومی لایحه بودجه 1394 (هزار میلیارد ریال)
خلاصه‌ای از منابع و مصارف عمومی لایحه بودجه 1394 (هزار میلیارد ریال)
منابع | قانون 1393 | لایحه 1394 | مصارف | قانون 1393 | لایحه 1394 |
منابع غیر نفتی | 1,334 | 1,533 | هزینه‌های جاری دولت | 1,493 | 1,660 |
منابع حاصل از نفت | 777 | 710 | اعتباراتتملک دارایی‌های سرمایه‌ای | 412 | 478 |
| | | تملک دارایی‌های مالی | 206 | 105 |
جمع | 2,111 | 2,243 | جمع | 2,111 | 2,243
|
بنا بر گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی وضعیت منابع و مصارف بودجه در سال 1394 به شرح زیر پیشبینی می‌شود. بر اساس پیشبینی این مرکز بودجه عمرانی قابل تحقق برای سال 1394، 204 هزار میلیارد ریال خواهد بود که فاصله‌ای 57 درصدی با پیشبینی بودجه دارد.
منابع | هزار میلیارد ریال |
پیشبینی منابع حاصل از نفت | 630 |
پیشبینی عملکرد منابع غیرنفتی | 1,294 |
جمع | 1,924 |
مصارف هزینه‌ای و مالی | |
پیشبینی عملکرد اعتبارات هزینه‌ای | 1,673 |
تملک دارایی‌های مالی | 47 |
جمع | 1,720 |
منابع در دسترس برای طرح‌های عمرانی | 204 |
