"رمضان" ماه محاسبه و فرار از زندان

ابن‌اثیر می‌گوید: «در هیچ ملتی از ملل شرک و بت‌پرست، برای بتها روزه نمی‌گرفتند اگر‌چه برای بتها نماز می‌خواندند، قربانی می‌کردند و مراسم دیگر داشتند. روزه تنها برای خداست و هیچ مشرک و بت پرستی، برای تقرب به بت روزه نگرفته است».

آیت الله جوادی آملی از روزه به خالص ترین عبادت تعبیر می کنند، همچنین روزه از عباداتی است که در همه ادیان الهی وجود داشته و روزه از ویژگی خاصی نسبت به عبادتهای دیگر برخوردار است.

ماه رمضان، ماه خاصی است که در این ماه به انسان فرصت دوباره‌ای داده می‌شود تا خود و خدای خود را بهتر بشناسد. در این نوشتار ابتدا خلاصه‌ای از شرح آیت‌الله جوادی آملی بر فرازهایی از خطبه شعبانیه پیامبر(ص) آمده سعی شده شناخت نسبی و در حد شناخت خود بر اهمیت این ماه مبارک داشته باشیم.

رسول خدا(ص) درآخرین جمعه ماه شعبان خطبه‌ای ایراد فرمودند که: «یا أیهاالناس أن أنفسکم مذهونة بأعمالکم ففکوها باستغفارکم» یعنی مردم شما آزاد نیستید در قفس هستید و نمی‌دانید که در قفس هستید گناهانتان شما را در قفس زندانی کرده‌ است. در ماه مبارک رمضان با استغفار، خود را آزاد کنید. انسان گناهکار، بدهکار است و بدهکار باید گرو بسپارد.

اینجا خانه و زمین را به عنوان گرو قبول نمی‌کنند، بلکه جان را به گرو می‌گیرند. آنکه می‌گوید من هرچه بخواهم می‌کنم، هر جا که بخواهم می‌روم و هر چه بخواهم می‌روم و هرچه بخواهم می‌گویم، او اسیر است، آزاد نیست. گرفتار هوس و آز، برده است نه آزاد. راه آزادی، استغفار و طلب آمرزش است.

چون ماه مبارک رمضان از عظمت خاصی برخوردار است، حضرت در ماه شعبان می‌فرماید: خودتان را آماده کرده و از خدا بخواهید تا ماه رمضان را با برکت و رحمت و مغفرتی که می‌آید، ادراک کنید: «فاسئلو ربکم بینات صادقه و قلوب طاهره آن یوفقکم لصیامه و تلاوه کتابه.فإن الشقی من حم غفران الله عزوجل فی هدالشهر العظیم واذکروا بجوعکم و عطشکم فیه جوع یوم‌القیامة و عطشه» با نیت‌ها و دلهایی پاک از خداوند طلب توفیق برای روزه و تلاوت قرآن نمایید کسی که از مغفرت خداوند محروم بماند، در حقیقت شقاوتش کامل است. به یاد تشنگی و گرسنگی قیامت باشید.

در بخش دیگری از این خطبه پیامبر اسلام (ص) همگان را به اطعام دادن و دادن افطاری به روزه‌داران ترغیب می‌کند: «أیها‌الناس! من فطر منکم صائما لله فی هذا‌الشهذ کان له بذلک عندالله عتق رقبة و مغفرة لما مضی ـ فقیل: یا رسول‌الله و لیس کلنا یقدر علی ذلک فقال (ص): ـ اتقوا النار ولو بشق تمرة» هر کس در ماه رمضان به خاطر خدا به شخص روزه‌داری افطاری بدهد، خداوند ثواب آزاد کردن بنده‌ای را به او می‌دهد و گناهان او را نیز می‌بخشد عرض کردند: «یا رسول‌الله ما توانایی افطاری دادن نداریم چگونه به این فیض برسیم؟»، فرمود: «از آتش جهنم خود را برهانید هر‌چند به اندازه یک خرما یا نیمی از آن افطاری دهید.»

در ادامه خطبه پیامبر فرمود: «أیها‌الناس أبواب الجنة فی هذا‌الشهر مفتحة فأسئلوا ربکم آن لا یغلقها علیکم و أبواب النیران مغلقة فاسئلوا ربکم آن لا یفتحها علیکم» ای مردم! درهای بهشت در این ماه باز است. از خدا مسئلت کنید آن را به روی شما نبندد. گرچه درهای بهشت همواره باز است؛ اما در این ماه از ویژگی خاصی برخوردار است.

رحمت خدا همواره بیش ازغضب اوست وقتی از ربوبیتش نام می‌برد از نحوه تدبیر خود سخن می‌گوید، به گونه‌ای که نشانه رحمت از سخن خدا پیداست. کلیدهای آسمان‌ها و زمین به دست خداست. این کلید را دو ‌جور می‌شود حرکت داد به یک سمت که حرکت کند می‌شود مفتاح و مخزن را باز می‌کند و اگربه سمت دیگر حرکت دادی، می‌شود مغلاق و درمخزن را می‌بندد. این کلید هم مفتاح است و هم مغلاق، هم ابزار باز کردن و هم وسیله بستن، خدا هم می‌بندد و هم می‌گشاید؛ اما نفرمود: «وعنده مغالیق‌الغیب» یعنی پیش خدا قفل‌ها و ابزار بستن غیب است.

فرمود: «وعنده مفاتیح‌الغیب» کلیدهای غیب به دست خداست یعنی آنچه به دست خداست مفتاح است نه مغلاق، باز کردن در اختیار اوست، بستن به وسیله بدرفتاری خود انسان است. او در رحمت را به روی کسی نمی‌بندد و همواره مفتاح به دست اوست که می‌گشاید. بکوشیم که این مفتاح، مغلاق نشود این شما هستید که می‌بندید؛ اما اینکه از این تدبیر و ربوبیت حق، به مفتاح تعبیر شده نشانه آن است که همواره او «دائم‌الفضل علی‌البریة» است یعنی مرتبت فیض می‌رساند و ازاین طرف، این انسان است که باید فیض بگیرد.

درهمان فرصتی که انسانی از فیض محروم است، انسان دیگری از فیض برخوردار است. انسان باید از آن ظرف آماده باشد و بگیرد وگرنه خودش در فیض را می‌بندد قلب انسان را هم خود او می‌بندد. لذا رسول‌الله(ص) فرمود: «درهای بهشت در این ماه باز است، وقتی تمام درها کاملا باز باشد می‌گویند: مفتحه؛ اما اگر به طور معمول باز باشد می‌گویند مفتوح.

درهای بهشت همیشه باز است
درهای جهنم بعد از اینکه حهنمی‌ها وارد شدند همواره بسته است؛ اما درهای بهشت چه قبل ازرفتن و چه بعد از رفتن همواره باز است. بهشتیان که وارد بهشت سعادت شدند، درها همچنان باز است «جنات عدن مفتحه لهم ابواب» باغ‌های همیشگی درحالی که درهای آن برای ایشان گشوده است.

در بهشت را هرگز نمی‌بندند و در جهنم را هم هرگز باز نمی‌گذارند؛ زیرا بسته بودن در خود نوعی عذاب است و باز بودن آن رفاه ونعمت. نه غیرمؤمن می‌تواند به بهشت برود و نه مؤمن حاضر است از بهشت بیرون بیاید بسته بودن در عذابی مضاعف است: «انها علیهم مؤصدة * فی عمد ممددة» نه تنها دوزخیان نمی‌توانند از آن خارج شوند بلکه همه درهای جهنم پشتش بسته است.

قفل‌ها دو نوع است: گاهی به صورت قطعه کوچک آهنی دو لنگه در را به هم متصل می‌کند و گاهی هم‌ نوار سرتاسری است که سرتاسر دو لنگه را به هم می‌بندد. در این آیه کریمه فرمود: «سرتاسر در جهنم پشتش بسته است که هیچ راهی برای بیرون رفتن نیست.» اینکه فرمود: «در ماه رمضان درهای جهنم بسته است» یعنی غضب و انتقام خدا در این ماه بسیار کم است.

یکی ازمشکلات در زندگی بشر، به ویژه مؤمنان وسوسه‌های شیطان است دراین زمینه پیامبر(ص) فرمود: «والشیاطین مغلولة» شیطان‌ها در این ماه در زنجیرند و تنها پارس می‌کنند؛ اما کسی را نمی‌گزند. شیطان موجودی است که به اذن خدای سبحان وسوسه می‌کند وسوسه شیطان نعمت و رحمت است چون هر کسی به جایی رسید، در اثر مبارزه با وسوسه، در میدان جهاد اکبر بود که پیروز شد اگر وسوسه نباشد و راه برای گناه باز نباشد؛ راه اطاعت یک طرفه است و اطاعت ضروری می‌شود و اگر اطاعت ضروری شد دیگر جا برای ضرورت وحی و رسالت و تکلیف و دین نخواهد بود. عالمی که در آن گناه نباشد، عالم دین و تکلیف و امر ونهی و مانند آن نیست.

شیطان در حد خود وسوسه مأموریت دارد که پارس کند، آنکه آشناست به این پارس اعتنا نمی‌کند راه را طی کرده و به مقصد می‌رسد؛ اما بیگانه بیراهه می‌رود و به دام شیطان می‌افتد. شیطان پارس را به گزیدن تبدیل می‌کند و از آن به بعد می‌گزد البته شیطان تحت ولایت خدای سبحان است؛ بدون اذن خدا کاری نمی‌کند و در قیامت صریحا می‌گوید: «فلا تلومونی و لوموا أنفسکم ما آنا بمصرخکم و ما أنتم بمصرخی» امروز نه من به داد شما می‌رسم نه شما به داد من می‌رسید، من بر شما مسلط نبودم؛ فقط شما را دعوت کردم خودتان آمدید.

«إن‌الله وعدکم وعدالحق ووعدتکم فأخلفتکم» خدا وعده حق داد و من وعده فریب. وعده حق را نپذیرفتید و وعده آمیخته به فریب من را پذیرفتید؛ پس من سلطه‌ای بر شما ندارم. باید از خدا مسئلت کنیم تا شیطان را بر شما مسلط نکند اگر خدا بخواهد شیطان را بر ما مسلط کند او را به وسیله ابزار درونی و خاطرات نفسانی بر ما مسلط می‌کند. قوای نفسانی ما را
ابزار دست شیطان قرار می‌دهد.

در این زمان امام‌علی (ع) از رسول خدا سئوال فرمودند: «بهترین اعمال در این ماه چیست؟» و رسول‌الله(ص) در پاسخ فرمودند: «بهترین عمل در این ماه پارسایی و اجتناب ازمحرمات خداست. آنچه را که خدا تحریم فرموده، از آنها اجتناب کند و وارسته باشد.»