پاسخ به ابهامات آماری بانک مرکزی

ايران اكونوميست- علیرضا مقتدایی ، با اشاره به تدوین آمارهای بانک مرکزی در حوزه‌های مختلف، اظهارداشت: با توجه به تاکیدات معاونت اقتصادی بانک مرکزی، برنامه‌ریزی عملیاتی برای انتشار منظم و به‌هنگام آمارهای اقتصادی این حوزه انجام و مقرر شد زنجیره تولید و انتشار آمار‌ها با هماهنگی‌های انجام شده به طور مستمر انجام شود.

وی افزود: توصیه‌های رئیس کل بانک مرکزی هم این بود که شاخص‌ها به هنگام تولید شود و ما سعی کردیم شاخص‌های مورد نیاز حساب‌های ملی را  طی یک برنامه زمان بندی دقیق به آنها ارائه کنیم و تاکنون هم به آن پایبند بوده‌ایم.

مدیر کل اداره آمارهای اقتصادی بانک مرکزی در پاسخ به اینکه علت رشد برخی گروه‌های صنعت یا رکود در آنها چیست، گفت: ما در اداره آمارهای اقتصادی وارد علت‌ها نمی‌شویم و در مورد اعداد قضاوت نمی‌کنیم، به نوعی تنها واقعیت‌ها را منعکس می‌کنیم. مثلا گروهی از صنعت با کاهش حجم تولید یا افزایش آن مواجه شده باشد ما اندازه این تغییرات را محاسبه و منتشر می‌کنیم و وارد علت‌ها نمی‌شویم. ممکن است این دلایل در حوزه تخصصی و یا خود بخش مربوطه اعلام نظر کنند.

وی گفت: شاخص صنعت در سه ماهه اول امسال، براساس سال پایه 83  محاسبه شده بود  که برای سه ماهه دوم و گزارش شش ماهه 1393،‌ سال 90 به عنوان سال پایه در نظر گرفته شد. براساس ضرایب اهمیت در سال 90 شاخص‌ها و قیمت‌ها به روز شد و این گزارش براساس آن محاسبه شده است. به عبارت دیگر در این مرحله دو فعالیت مختلف انجام شده است که یکی محاسبات مربوط به فصل دوم سال 1393 و دیگری به‌هنگام کردن سال پایه و تغییر آن از 1383 به سال 1390 است.

علت تغییر نرخ‌های رشد اقتصادی سال‌های گذشته

مقتدایی در پاسخ به برخی انتقادات نسبت به تغییر آمارهای رشد اقتصادی سال‌های گذشته با تغییر سال پایه در بانک مرکزی که مدتی پیش توسط محمدرضا فرزین از مسئولان اقتصادی دولت قبل مطرح شده بود، گفت: آقای دکتر فرزین در جریان محاسبه رشد اقتصادی هستند اما باید به این مساله توجه داشت که در حساب‌های ملی سال پایه محاسبه رشد اقتصادی از سال 76 به 83 تغییر کرد و به‌روز شده است.

مقتدایی در پاسخ به این سوال که با اصلاح سال پایه رشد اقتصادی معمولا تفاوت نرخ‌ها قبل و بعد از اصلاح سال پایه چقدر است، گفت: دامنه تغییر متفاوت است، می‌تواند بر اساس اینکه در  آن سال قیمت‌ها چگونه تغییر کرده و ضرایب اهمیت بخش‌ها چگونه بوده، تغییر داشته باشد، بنابراین میزان تفاوت نرخ با اصلاح سال پایه بطور دقیق قابل پیش‌بینی نیست.

به گفته وی اگر قیمت‌ها و ضرایب اهمیت (سهم بخش‌های اقتصادی از تولید ناخالص داخلی) در یک دوره چند ساله تغییری نداشته باشد، قطعا با تغییر سال پایه نرخ رشد آن هم تغییری نخواهد داشت.

حذف تدریجی پرسشنامه‌های کاغذی در فرایند جمع‌‌آوری اطلاعات

وی تصریح کرد: برای به‌روز کردن سال پایه تلاش‌های زیادی شد و سیستم‌های سخت افزاری و نرم افزاری قابل اعتمادی مورد استفاده قرار گرفت؛ به تدریج در حال حذف پرسشنامه کاغذی در فرایند جمع‌آوری اطلاعات هستیم.

این مقام مسئول گفت: ما در بانک مرکزی از مدرن‌ترین سخت افزارها و تکنولوژی‌های نرم افزاری با دانش فنی سطح بالا، بهره برده‌ایم و توانستیم با یاری خداوند بر این مهم فائق آییم که کار ساده‌ای هم نبود. حوزه معاونت اداری مالی، حوزه فناوری اطلاعات و حوزه معاونت اقتصادی توانستند با همکاری و انسجام به این مرحله از کار عینیت ببخشند.

انتقال پرسرعت و ایمن داده‌های آماری پس از راه‌اندازی اینترنت ملی

مدیر کل آمار های اقتصادی بانک مرکزی افزود: مشکلی که وجود دارد این است که در تمام نقاط کشور یک بستر اینترنتی مناسب وجود ندارد، یکی از آرزوهای ما شکل‌گیری اینترنت ملی است. چنانچه اینترنت ملی شکل بگیرد کار ما خیلی ساده‌تر خواهد شد چرا که بستر مطمئن و هم پر سرعت برای انتقال داده‌ها میسر می‌شود. به‌ محض تولید اطلاعات و از طریق تبلت آمارگیر و در محل تولد داده، به مرکز ارسال خواهد شد. ارزش این  مطلب برای اهل فن پوشیده نیست.

فاصله ۳ ماهه انتشار آمارهای اقتصادی استاندارد است

وی در پاسخ به این سوال که چرا فاصله زمانی انتشار اطلاعات همچنان زیاد است. مثلا آمار سه ماهه دوم، در اول دی ماه منتشر شد؛ گفت: استاندارد حساب‌های ملی همین راه می‌گوید. اگر بخواهیم برای پاییز امسال آمارگیری کنیم، باید صبر کنیم تا آذر تمام شود و بعد آمارگیری آن آغاز شود.

مقتدایی اضافه کرد: مثلا برای سه ماهه سوم کار از  دی  ماه شروع می شود. در این زمان طرح آمارگیری آغاز و در بهمن به اتمام می‌رسد. چند روز هم زمان نیاز است تا اطلاعات و آمارها بررسی شود و در روزهای پایانی فصل گزارش‌ها را برای بخش حساب‌های اقتصادی می‌فرستیم. همکاران آن بخش هم با استفاده از اطلاعات داخلی و اطلاعات در یافت شده از سازمان‌های دیگر تا آخر ماه پایانی فصل گزارش را منتشر می‌کنند.

وی افزود: پس می‌توان با این استدلال گفت اینکه پس از پایان هر فصل آمارهای فصل ماقبل منتشر شود، استاندراد است. به طور طبیعی ابتدا باید تحولات انجام شود تا مشخصات آن احصا و پردازش شده و انتشار یابد.

5 لایه کنترل کیفی اطلاعات آمارگیران

مدیرکل آمار های اقتصادی بانک مرکزی در پاسخ به این پرسش که نظارتی بر اقدامات آمارگیر می‌شود، گفت: قطعا؛ اداره آمار اقتصادی بانک مرکزی یک نهاد آماری است که از استانداردهای بین‌المللی تبعیت می‌کند. نهادهای آماری بین‌المللی طرح‌های ما را نظارت  می‌‌کنند و از طرف دیگر بازرسی های داخلی در اداره آمار اقتصادی به صورت دوره‌ای انجام می‌شود.

وی با بیان اینکه کنترل‌های سیستمی ما به صورتی است که بتواند به افزایش کیفیت داده‌ها کمک کند و خطا را به حداقل برساند، تصریح کرد: داده‌ها توسط همکاران رسمی و کار آزموده جمع آوری و وارد سیستم می‌شود و پاسخگو به سوالات هم همین افراد هستند. از طرف دیگر سیستم نرم افزاری هم هوشیار است و به این همکار کمک می‌کند. فرایند ارزیابی کیفی و لایه‌های پنج‌گانه کنترل کیفی در مورد گزارش‌ها وجود دارد.

مقتدایی افزود: آمارگیری برای رشد اقتصادی تنها از بخش صنعت انجام نمی‌شود، همکار متصدی جمع آوری آمار اقتصادی بر اساس برنامه ریزی انجام شده و مسیر بندی‌های مختلف اقدام به جمع آوری اطلاعات گوناگون می‌کند.

مدیر کل آمارهای اقتصادی بانک مرکزی درخصوص ویژگی‌های متصدیان جمع آوری اطلاعات بانک مرکزی گفت: در حال حاضر 90 درصد متصدیان جمع آوری اطلاعات ما لیسانس به بالا و برخی‌ هم در سطح کارشناسی ارشد هستند.

به گفته این مسئول بانک مرکزی هفته اول خرداد ماه هر سال گردهمایی متصدیان جمع آوری اطلاعات و متولیان تولید آمار برگزار می‌شود که در آن گردهمایی همه برنامه‌های یک سال بانک مرکزی در حوزه آمار‌های اقتصادی ارائه می‌شود. دوره‌های آموزشی دیگری هم به صورت دوره‌ای برگزار می‌شود و متصدیان جمع آوری اطلاعات آموزش‌های لازم را در این دوره‌ها می‌بینند.

آمارگیری فصلی از 2600 تا 2700 بنگاه اقتصادی بالای 100 نفر کارکن

وی با اشاره به همکاری بانک مرکزی با سایر دستگاه‌ها در زمینه جمع‌آوری و انتشار آمار، گفت: در هر دوره با همکاری حوزه آمار وزارت صنایع فهرست کارگاه‌های بیشتر از 100 نفر کارکن را از وزارت صنایع دریافت می‌کنیم. حوزه آمارهای صنعتی بانک مرکزی همه بنگاه‌های صنعتی بیش از 100 نفر است. معمولا 2600 تا 2700 کارگاه وجود دارد که در این طرح مورد بررسی قرار می‌گیرند. اگر بنگاهی تعطیل شود و یا تعداد افراد شاغل در آن به کمتر از 100 نفر برسد از دایره بررسی بانک مرکزی جدا می‌شوند. اگر بنگاهی در این گروه تعطیل شوند، اثر آن در کاهش میزان تولید آن حوزه صنعتی نمایان می‌شود.

مسئول تهیه آمارهای اقتصادی بانک مرکزی افزود: اگر گروهی تنزل تولید دارد، یا از تعداد کارگاه‌های فعال کم شده یا سطح تولید در آن بنگاه‌ها کاهش یافته است، مبنا در این شاخص، سطح تولید است.

وی در پاسخ به این سوال که شما به عنوان مسئول تولید آمار در بانک مرکزی نسبت به برخی شائبه‌ها درباره آمارهای اقتصادی مانند نرخ رشد ۴ درصدی نیمه اول سال چه توضیحی می‌توانید ارائه دهید، گفت: بنده این شائبه را قبول ندارم؛ اتفاقا مردم به این آمارها اعتماد دارند و مساله اصلی فرهنگ و سواد آماری است که این دو باید در کنار هم دیده شود.

مقتدایی افزود: وقتی نیاز به آمار احساس شود و سواد در این زمینه ارتقا یابد، دیگر جای نگرانی نیست و اهمیت آمار از آنجا ناشی می‌شود که تا آماری نباشد امکان سیاست‌گذاری هم نیست. آمارهای اقتصادی ابزار هستند و شائبه در اصل وجود ندارد بلکه ساخته و به آن دامن زده می شود .

مدیرکل آمار های اقتصادی بانک مرکزی ادامه داد: برخی مواقع یک رسانه خاص ممکن است این موضوع را القاء کند؛ خواهش من این است که رسانه‌ها، به عنوان یک وظیفه، بیشتر تنویر افکار عمومی را در نظر بگیرند زیرا باید سطح آگاهی مردم بالا برود تا به حقایق دسترسی پیدا کنند. وقتی ما به حوزه‌ قضاوت اشتباه ورود می‌کنیم، آن هم قضاوتی که چندان مبتنی بر دانش فنی نیست، القاء شائبه را به وجود می‌آورد.

داشتن سواد آماری، اعتماد به آمارهای بانک مرکزی را افزایش می‌دهد

خبرنگار فارس گفت: تا  در یک مساله زمینه ذهنی وجود نداشته باشد که برمی‌گردد به فرهنگ آماری، امکان پذیرش ندارد. این گزارش اگر تهیه می‌شود باید به این نکته توجه کرد که رشد اقتصادی در کدام بخش‌ها به وجود آمده و کدام بخش‌ها هنوز در رکود است. در همین گزارش اخیر ذکر شده بخش خرد اقتصاد هنوز در رکود است، بخش خرد توسط بخش خصوصی و مردم اداره می‌شود.

وی پاسخ داد: 85 درصد ارزش افزوده در بخش صنعت مربوط به صنایع بزرگ است اما این به معنای آن نیست که ما به صنایع کوچک توجه نداریم. صنایع کوچک مهم هستند چون بخش عمده اشتغال در این بخش است، اما باید توجه داشت در همین آمار وقتی به جزییات توجه شود وضعیت گروه‌های صنعتی که حال و روز خوبی ندارند هم معلوم می‌شود.

مدیرکل آمار های اقتصادی بانک مرکزی گفت: از رسانه‌های مغرض هم که انتظاری نیست، در بسیاری مواقع آنها از ابزار آمار استفاده می‌کنند و همچنین به دلیل فقدان سواد آماری، نتیجه گیری نادرست می‌کنند. در واقع آنها از بخش ناآگاهی نسبت به آمارهای اقتصادی سو استفاده می‌کنند.

وی افزود: بانک مرکزی به محض انتشار آمار، جزئیات آن را هم در دسترس همه قرار می‌دهد، بنابراین مشخص می‌شود که در کدام بخش‌ها رشد و در کدام حوزه‌ها نزول داشته‌ایم.

کسی که سواد آماری نداشته باشد، متوجه محتوای گزارش‌های آماری نمی‌شود

مقتدایی اظهارداشت: بنابراین اگر فردی به صورت دقیق گزارش آمار صنعتی را مطالعه کند و دانش اولیه نسبت به استفاده از آن را داشته باشد، قطعا به این آمار اعتماد پیدا خواهد کرد، چرا که به ریز وقایع مربوط به هر صنعت گزارش شده است. برای خواندن جواب آزمایش فرد باید به پزشک مراجعه کند و تا زمانی سواد خواندن جواب آزمایش را نداشته باشد، متوجه محتوای آن نخواهد شد. گزارش‌های آمارهای اقتصادی هم همین شرایط را دارند.

*تولید در بسیاری از صنایع هنوز کمتر از سال 90 است

مدیر کل آمار های اقتصادی بانک مرکزی با اشاره به جزئیات آمار صنایع، گفت: شاخص گروه صنعتی مواد غذایی 94.6 است، یعنی عددی که در سال 90، 100 در نظر گرفته شده، کاهش یافته است. با وجود رشد 6.7 درصدی شش ماهه اول امسال نسبت به 6 ماهه اول سال گذشته، صنعت هنوز به سطح تولید سال 90 نرسیده است.

وی تصریح کرد: در شش ماهه اول امسال تنها شاخص تولید چند گروه صنعتی بالای عدد 100 قرار دارند و  گروه‌های دیگر زیر 100 قرار دارند. این آمار یعنی اینکه تولید در بخش صنعت هنوز به سطح سال 90 نرسیده است. وقتی این موارد را در نظر بگیریم، آن شائبه‌هایی که اشاره کردید، از بین خواهد رفت.

مقتدایی ادامه داد: در واقع عمق رکود شدید بوده است؛ اقتصاد ایران در سال 1391، 6.8 درصد و در سال 1392 1.9 درصد کاهش حجم تولید را داشته است و تنها در 6 ماهه اول امسال 4 درصد رشد کرده است؛ یعنی تولید ناخالص داخلی هنوز به سطح سال 90 نرسیده است. اما خوشحالیم از آنکه دوران رکود به سر رسیده است و تولید ما سمت و سوی رونق را به خود گرفته است.

بنگاه‌های بزرگ مانند لکوموتیو عمل می‌کنند

وی گفت: اقتصاد تا سال گذشته در سرازیری بود اما در شش ماهه اول امسال منحنی آن صعودی شده است. اگر کمی بیشتر از میزان رشد در سال آینده محقق شود به سطح تولید ناخالص داخلی سال 90 خواهیم رسید.

مدیرکل اداره آمارهای اقتصادی بانک مرکزی در پاسخ به این سوال که چرا بانک مرکزی تنها آمار تولید بنگاه‌های بالای 100 کارکن را می‌گیرد، اظهارداشت: اداره آمار اقتصادی تنها آمار بنگاه‌های بالای 100 نفر کارکن را احصا می‌کند زیرا برخی صنایع مثل لکوموتیو عمل می‌کنند و صنایع کوچک و متوسط را به همراه خود حرکت می‌دهند. به عنوان مثال صنایع خودروسازی وقتی فعال می‌شوند، شرکت‌های قطعه‌سازی هم رونق پیدا می‌کنند.

وی تاکید کرد: ارزش افزوده بنگاه‌های بالای 100 نفر حدود 85 درصد ارزش افزوده تولید بخش صنعت را تشکیل می‌‌دهد.