آمارها نشان می‌دهد علی‌رغم ثبت رکورد حجم تجارت خارجی 11 ماهه ایران در 1402، حجم واردات بیش از صادرات غیر نفتی ایران در مقایسه با سال‌های گذشته رشد پیدا کرده و همین موضوع منجر به کسری تجاری 15 میلیارد دلاری ایران طی بازه زمانی مورد بررسی شده است.
علی‌رغم اینکه صادرات غیرنفتی ایران تقریبا در یکی از بالاترین مقادیر از سال 1392 قرار گرفته است، اما رکورد زدن واردات و رسیدن آن به مرز 60 میلیارد دلار، تراز تجاری بدون محاسبه نفت تقریبا به منفی 15 میلیارد دلار رسیده است، یعنی معادل حدودا یک سوم کل صادرات غیرنفتی ایران.
علاوه بر این موضوع، رشد صادرات و واردات ایران طی یازده ماهه ابتدایی سال جاری در مقایسه با بازه مشابه در سال‌های گذشته نیز منجر به ثبت رکورد حجم تجارت خارجی ایران در سال 1402 شده است.
شایان ذکر است در سراسر این گزارش صرفا از داده‌های گمرک استفاده شده که در آمدهای نفت صادراتی لحاظ نشده است.
بر اساس آخرین آمار منتشر شده از سازمان گمرک، حجم تجارت خارجی ایران بدون احتساب درآمدهای نفتی، حدود 104.9 میلیارد دلار از ابتدای سال 1402 تا پایان بهمن ماه اعلام شده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد حجم تجارت خارجی 11 ماهه در سال جاری، بالاترین رقم را از سال 1392 به ثبت رسانده است.
به‌طور کلی به مجموع ارزش صادرات و واردات، حجم تجارت خارجی گفته می‌شود بنابراین در صورت افزایش هر یک از این اجزاء، حجم تجارت خارجی افزایش پیدا می‌کند. اما رکورد 11 ساله حجم تجارت خارجی ایران ناشی از افزایش در کدام یک از اجزا بوده است؟
بررسی‌ها نشان می‌دهد ارزش صادرات 11 ماهه ایران در 1402 معادل 44.9 میلیارد تومان ثبت شده است. هرچند رقم مذکور در مقایسه با ارزش صادرات در یازده ماهه 1401 حدود 4.2 میلیارد دلار پایین‌تر بوده اما در مقایسه با بقیه سال‌ها ارزش بیشتری داشته است.
در سال‌های کرونا یعنی 1398 و 1399 که ارزش صادرات ایران به شدت افت کرده بود اما اگر به گذشته‌تر بازگردیم، می‌توان مشاهده کرد که در سال‌های 1395 تا 1397 نیز رقم صادرات ایران قابل ملاحظه بوده و حدود 40 میلیارد دلار نوسان می‌کرده است.
در مقابل مشاهده می‌شود میزان واردات طی 11 ماه ابتدایی سال جاری به 59.9 میلیارد دلار رسیده که رکورد حداقل 11 سال اخیر به‌نظر می‌رسد. بررسی‌ها حاکی از آن است که ارزش واردات از سال 1399 به بعد با سرعت زیادی درحال رشد است و طی همین سال‌ها از 34.4 میلیارد دلار به مرز 60 میلیارد دلار رسیده است.
تراز تجاری به نوعی اختلاف ارزش صادرات و واردات را نشان می‌دهد. چنانچه ارزش واردات بیشتر از صادرات باشد تراز تجاری منفی و در حالت معکوس آن، تراز تجاری مثبت است. داده‌های یازده ماهه 1402 نشان می‌دهد ارزش تراز تجاری به منفی 15 میلیارد دلار رسیده است که یکی از منفی‌ترین ارقام ثبت شده از 1392 تاکنون است.
بنابراین با توجه به امار ارائه شده، می‌توان دریافت که افزایش حجم تجارت خارجی طی 11 ماهه ابتدایی امسال در مقایسه با سال‌های گذشته، نه لزوما به معنای بهبود، بلکه به معنای افزایش همزمان در صادرات و واردات است که البته چون ارزش واردات بیش از ارزش صادرات بوده، تراز تجاری 11 ماهه نیز منفی شده است.
