دولت‌ها در اقتصاد راه‌های کسب درآمد مختلفی دارند که مطمئن‌ترین آن درآمد مالیاتی است. می‌توان گفت درآمد مالیاتی یکی از انواع درآمدها است که اثر تورمی بر اقتصاد ندارد. به همین دلیل این شیوه درآمدزایی یکی از محبوب‌ترین روش‌ها برای کسب درآمد اکثر دولت‌های دنیا محسوب می‌شود. در ایران نیز با وجود وابستگی زیاد دولت‌ها به درآمد نفتی، خلا رویکرد کسب درآمد از راه مالیات حس می‌شود و می‌توان گفت در سال‌های اخیر به یکی از دغدغه‌های اصلی مسئولین کشور تبدیل شده است.
درآمد مالیاتی مانند تمام درآمدهای دیگر دولت باید در سند بودجه سالانه ثبت شده و محل خرج آن پیش‌بینی شود. به عبارت دیگر دولت‌ها در هنگام تدوین بودجه سال آینده کشور پیش‌بینی‌ای از درآمد مالیاتی و محل مصرف آن ارائه می‌کنند که پس از تصویب این رقم در مجلس شورای اسلامی، بر مبنای آن مالیات دریافت می‌شود.
پس می‌توان گفت عملکرد دولت نسبت به برآوردی که در قانون بودجه داشته اهمیت می‌یابد. به همین دلیل برای بررسی عملکرد مالیات ستانی دولت نرخ تحقق مالیاتی را مورد ارزیابی قرار می‌دهند. نرخ تحقق مالیاتی در حقیقت همان «مالیاتی است که دولت در یک مدت معین گرفته» نسبت به «مالیاتی که در قانون بودجه معین شده که باید بگیرد». هرچه این نرخ به ۱۰۰ درصد نزدیک‌تر باشد به معنای عملکرد مناسب دولت در امر مالیات‌ستانی بوده است.
بر اساس تازه‌ترین آمارهای سازمان امور مالیاتی کشور، بیش از ۹۷ درصد کل درآمدهای مالیاتی برآورد شده در بودجه در ۹ ماهه ابتدایی امسال محقق شده است. در همین مدت نرخ تحقق مالیاتی در دسته مالیات‌های مستقیم بیش از ۱۰۱ درصد و نرخ تحقق مالیاتی در دسته مالیات‌های غیرمستقیم در حدود ۹۱ درصد بوده است.
مالیات‌ها به دو دسته کلی مالیات‌های مستقیم و غیرمستقیم تقسیم می‌شوند. مالیات مستقیم مالیاتی است که مستقیما از درآمد اشخاص اخذ می‌شود اما مالیات غیرمستقیم مالیاتی است که بر روی کالاهای و خدمات اعمال شده و عملا با خریداری این کالا و خدمات مالیات غیرمستقیم دریافت می‌شود.
آمارهای سازمان امور مالیاتی کشور نشان می‌دهد نرخ تحقق کل درآمدهای مالیاتی کشور در ۹ ماهه ابتدایی امسال به بیش از ۹۷ درصد رسیده است. به بیان دیگر از هر ۱۰۰ واحد مالیاتی که دولت در قانون بودجه در نظر گرفته است توانسته ۹۷ واحد آن را وصول کند که نشان از عملکرد مناسب دولت دارد.
اما این نرخ تحقق به صورت یکسان در مالیات مستقیم و مالیات بر کالاها و خدمات اخذ نشده است. بررسی‌ها حاکی از آن است که نرخ تحقق مالیات‌های مستقیم در این مدت بیش از ۱۰۱ درصد بوده است یعنی دولت توانسته یک درصد بیشتر از میزانی که در قانون معین شده مالیات‌ستانی کرده است.
از سوی دیگر طبق آمارها ۹۱.۴ درصد از مالیات‌های غیرمستقیم (کالاها و خدمات) که در قانون بودجه معین شده بود در ۹ ماهه ابتدایی امسال وصول شده است.
همانطور که گفته شد مالیات‌ها به دو دسته مالیات مستقیم و مالیات غیرمستقیم تقسیم می‌شوند. مالیات‌های مستقیم نیز در درون خود سه دسته اصلی دارند. دسته اول مالیات اشخاص حقوقی، دسته دوم مالیات بر درآمدها و دسته سوم مالیات بر ثروت است.
آمارهای سازمان امور مالیاتی حاکی از آن است که در ۹ ماهه ابتدایی امسال ۲۱۷ هزار میلیارد تومان (همت) از مالیات اشخاص حقوقی وصول شده است. این درحالی است که در قانون بودجه امسال رقم ۹ ماهه این مالیات معادل ۲۲۲ همت بوده است. به عبارتی یعنی ۹۸ درصد درآمد مالیاتی پیش‌بینی شده در بودجه از این محل، محقق شده است.
در میان زیربخش‌های مالیات مستقیم، بهترین عملکرد مالیات‌ستانی دولت مربوط به مالیات بر درآمدها بوده است. بر این اساس مالیات بر درآمدها ۱۸ درصد بیشتر از برآورد انجام شده در قانون بودجه محقق شده است. طبق این آمارها برآورد بودجه از مالیات بر درآمدها ۸۶ همت بوده که دولت توانسته ۱۰۲ همت از این محل دریافت کند.
سومین دسته مالیات‌های مستقیم یعنی مالیات بر ثروت، کم‌ترین سهم و ضعیف‌ترین عملکرد را در میان زیربخش‌های مالیات‌های مستقیم داشته است. رقمی که در قانون بودجه سال جاری برای درآمد از محل این مالیات در نظر گرفته شده است حدود ۲۸.۲ همت بوده که دولت توانسته تنها ۲۰.۳ همت از آن را وصول کند. به بیان دیگر می‌توان گفت معادل ۷۲ درصد برآورد قانون بودجه در این مدت محقق شده است.
