طی 10 سال و نیم اخیر ساختمان شیشه‌ای میرداماد میزبان 4 رئیس بانک مرکزی بوده، رؤسایی که عملکرد آن‌ها در اجرای سیاست پولیِ مناسب، مورد اختلاف علما قرار گرفته است. این عملکرد هر چه که باشد باید خودش را در قفسه فروشگاه‌ها و سبد خرید مردم نشان دهد. برخی از این رئیس‌ها خوش‌اقبال‌تر از دیگران بودند و زمانی سکان بانک مرکزی را به دست گرفتند که تلاطمات خارجی و داخلی کمی آرام گرفته بود.
تعداد دیگری نیز در «برهه حساس کنونی» هدایت سیاست‌گذار پولی کشور به دستشان رسید، زمانی که کنترل برخی از پیشامدهای خارجی، مثل تحریم‌ها، از دست مسئولان خارج بود. حالا که عمر ریاست محمدرضا فرزین، رئیس کنونی بانک مرکزی به یک سال رسیده بد نیست نگاهی به نتیجه سیاست‌های او بیاندازیم و عملکرد او در کنترل تورم را با 3 رئیس قبلی‌اش مقایسه کنیم.
به این منظور، نرخ تورم در 11 ماه ابتدایی ریاست هر یک از چهار رئیس اخیر بانک مرکزی مورد بررسی قرار گرفته است. علت بررسی 11 ماهه این است که زمان شروع به کار رؤسای بانک مرکزی در ماه اول شروع ریاست یکسان نبوده و به همین دلیل مقایسه از یک ماه بعد از شروع ریاست انجام شده است.
نتایج این مقایسه نشان می‌دهد که از میان سیف، همتی، صالح‌آبادی و فرزین تنها ولی‌الله سیف توانسته تورم نقطه به نقطه را در 11 ماه ابتدایی ریاست خود در بانک مرکزی به کمتر از 15 درصد برساند. تورم ماهانه در 11 ماه ابتدایی ریاست او نیز به طور میانگین کمتر از جانشینان بعدی‌اش بالا رفته است. آیا رؤسای بانک مرکزی که پس از سیف مشغول به کار شدند توانستند رکوردی بهتر او در کنترل نرخ تورم به جای بگذارند یا رگ خواب این متغیر پر تب و تاب تنها به سیف روی خوش نشان داده است؟
سیف در آخرین ماه تابستانی سال 1392 روی صندلی ریاست بانک مرکزی نشست. یک ماه پس از شروع به کار او به عنوان رئیس بانک مرکزی، نرخ تورم نقطه به نقطه در مهر این سال به 33.3 درصد رسیده بود. این نرخ نشان می‌دهد که قیمت یک سبد یکسان از کالا و خدمات در هر ماه چقدر نسبت به همان ماه در سال قبل افزایش یافته است. به نظر می‌رسد که سیف موفق شده بود تا رگ خواب تورم را پیدا کند چرا که ده ماه بعد، در مرداد 93، تورم نقطه به نقطه 14.3 درصد شد.
تورم سالانه نیز از 37.4 درصد در مهر 92، به حدود 22 درصد در مرداد 93 رسید. این نرخ در یازده ماه ابتدایی ریاست سیف توانست به طور مداوم روند نزولی خود را حفظ کند. چیزی که در عملکرد 3 رئیس بعدی دیده نشد. علاوه بر تورم نقطه‌ای و سالانه، عملکرد سیف در مهار تورم ماهانه نیز بهتر از جانشینان بعدی‌اش به نظر می‌رسد.
میانگین تورم ماهانه در 11 ماه ابتدایی ریاست سیف 1.11 درصد برآورد شده است. به عبارت دیگر، در این بازه زمانی قیمت یک سبد یکسان از کالا و خدمات به طور متوسط هر ماه 1.11 درصد افزایش یافته است. این نرخ در دوران ریاست همتی، صالح‌آبادی و فرزین بالاتر است.
البته این ارقام و عملکرد تنها مربوط به 11 ماه ابتدایی ریاست سیف است چرا که مقصود اصلی از بررسی این ارقام، مقایسه عملکرد چهار رئیس اخیر بانک مرکزی در کنترل تورم است، نرخی که تنها 11 ماه از آن برای فرزین منتشر شده است. در نهایت، دوران ریاست سیف در بانک مرکزی در اوایل مرداد 97 پایان یافت و سکان هدایت این ساختمان شیشه‌ای به عبدالناصر همتی رسید.
صندلی ریاست بانک مرکزی در مرداد 97 به عبدالناصر همتی رسید. کار او در شرایطی آغاز شد که تنها چند ماه از شروع تحریم‌های نفتی آمریکا در سال 97 گذشته بود. یک ماه پس از ورود همتی به ساختمان میرداماد تورم نقطه‌ای 25.7 درصد بود.
نااطمینانی اقتصادی و تلاطم‌هایی که از جبهه غرب به اقتصاد ایران وارد می‌شد دست به دست هم دادند تا این نرخ برای 8 ماه روند صعودی به خود بگیرد و سطوح بالای 50 درصد را هم تجربه کند. برای مثال، تورم نقطه به نقطه در اردیبهشت 98 به 52.1 درصد رسید اما پس از آن رو به کاهش گذاشت به طوری که در تیر 98 در محدوده 48 درصد توقف کرد و البته بعد از آن نیز تا مدتی به روند نزولی خود ادامه داد.
به نظر می‌رسد تورم سالانه نیز سر ناسازگاری با این رئیس بانک مرکزی داشته چرا که یک ماه پس از شروع به کار همتی این نرخ 11.3 درصد بوده و ده ماه بعد، پس از تجربه یک روند کاملا صعودی، به 40.4 درصد در تیر 98 رسیده است. همتی توانست در سال بعد ریاست خود تورم سالانه را رام کند اما به هر حال در 11 ماه ابتدایی ریاست که مبنای مقایسه است، تورم سالانه افزایش یافته است.
برآوردها نشان می‌دهد که میانگین تورم ماهانه در 11 ماه ابتدایی ریاست همتی (مرداد 97 تا تیر 98) نرخی برابر با 3.15 درصد داشته است. به بیان دیگر، قیمت یک سبد یکسان از کالا و خدمات به طور متوسط هر ماه 3.15 درصد بالا رفته است.
سرانجام همتی به منظور شرکت در انتخابات ریاست جمهوری هدایت بانک مرکزی را واگذار کرد و با روی کار آمدن دولت سیزدهم، کمیجانی به ریاست بانک مرکزی رسید. البته به دلیل این که دوره فعالیت کمیجانی در بانک مرکزی بسیار کوتاه بود (کمتر از 6 ماه)، از عملکرد آن در این مقایسه چشم‌پوشی شده است. بنابراین می‌توان گفت که علی صالح‌آبادی، اولین رئیس بلندمدت بانک مرکزی در دولت سیزدهم است.
صالح‌آبادی در مهر 1400 به بانک مرکزی آمد. یک ماه پس از حضور او در این ساختمان شیشه‌ای، تورم نقطه به نقطه 34.6 درصد توسط مرکز آمار اعلام شد. این نرخ تا 6 ماه بعد تقریبا روند نزولی آهسته‌ای را در پیش گرفت اما در سال 1401 با پرش بلندی از محدوده 36 درصد در اردیبهشت به 47.5 درصد در خرداد رسید. این افزایش در تیر هم ادامه داشت اما از مرداد کاهشی شد و نهایتا در آخرین ماه مورد بررسی از ریاست صالح‌آبادی به 45.7 درصد رسید.
به نظر می‌رسد علت پرش نرخ تورم نقطه‌ای در خرداد سال 1401، اجرای سیاست «حذف تخصیص ارز ترجیحی» باشد که در کوتاه مدت موجب بالا رفتن قیمت اقلام مصرفی مردم شد. عملکرد صالح‌آبادی در تورم سالانه نیز هم شاهد مقاطع صعودی و هم شاهد دوره‌های نزولی بوده است. یک ماه پس از شروع ریاست او تورم سالانه 44.7 درصد بود اما در اردیبهشت 1401 این نرخ کمتر از 38 درصد رسید. مجددا همزمان با توقف تخصیص ارز 4 هزار و 200 تومانی، تورم سالانه رو به افزایش گذاشت و در شهریور 1401 به نزدیک 40 درصد بازگشت.
مجموع عملکرد صالح‌آبادی به اینجا ختم می‌شود که میانگین تورم ماهانه در 11 ماه ابتدایی حضور او در بانک مرکزی، 3.18 درصد برآورد شده است. به عبارت دیگر، در 11 ماه اول ریاست صالح‌آبادی در بانک مرکزی قیمت یک سبد یکسان از کالا و خدمات به طور میانگین هر ماه 3.18 درصد افزایش یافته است. این نرخ بالاتر از عملکرد برآورد شده از سیف، همتی و فرزین است. دوران ریاست صالح‌آبادی در اوایل دی 1401 به پایان رسید و در مدت کوتاهی پس آن محمد رضا فرزین به ریاست بانک مرکزی منصوب شد.
فرزین زمانی به بانک مرکزی آمد که هنوز آثار حذف ارز ترجیحی در قیمت‌ها به جا مانده بود و التهاب تورمی بازار آرام نگرفته بود. یک ماه پس از شروع به کار فرزین و در بهمن 1401، نرخ تورم نقطه به نقطه روی ایستگاه 49.4 درصد ایستاده بود.
این نرخ در دو ماه بعد به صعود خود ادامه داد و در فروردین 1402 به سطح 55.5 درصد رسید. این رقم، بالاترین تورم نقطه به نقطه در یازده ماه ابتدایی فعالیت میان سه رئیس بانک مرکزی، پیش از فرزین است. پس از آن تورم نقطه‌ای رو به کاهش گذاشت و با یک افت شدید از بالای 50 درصد به محدوده 42 درصد در خرداد 1402 رسید. تورم نقطه‌ای از تیر تا آبان 1402 بین 39.2 درصد و 39.8 درصد نوسان کرد. آخرین داده‌ای که مرکز آمار منتشر کرده مربوط به آذر سال جاری است که در آن تورم نقطه‌ای 40.2 درصد برآورد شده است.
تورم سالانه نیز در 11 ماه ابتدایی فعالیت فرزین رفتار مشابهی در پیش گرفته است. یک ماه پس از نشستن فرزین بر صندلی ریاست بانک مرکزی این نرخ 44.1 درصد بود و پس از تجربه یک دوره صعود، روند نزولی خود را شروع کرد به طوری که در آذر سال جاری به 44.4 درصد رسید.
عملکرد فرزین در مهار تورم ماهانه در میانه عملکرد روسای بانک مرکزی قرار می‌گیرد. به بیان دقیق‌تر، عملکرد او در میانگین تورم ماهانه بهتر از همتی و صالح‌آبادی و نامطلوب‌تر از سیف است. برآوردها نشان می‌دهد که میانگین تورم ماهانه در 11 ماه ابتدایی فعالیت فرزین 2.76 درصد بوده است. یعنی به طور میانگین قیمت یک سبد یکسان از کالا و خدمات ماهانه 2.76 درصد افزایش یافته است.
هشتم دی ماه سال جاری روزی بود که فرزین چوب‌خط‌های یک سال حضور در سمت ریاست بانک مرکزی را پر کرد. در نهایت، عملکرد او در مقاطعی مطلوب‌تر و در مقاطعی نامطلوب‌تر از رؤسای پیشین بانک مرکزی برآورد شده است.
