معمولا قدرت اقتصادی کشورها در فضای بین‌المللی با به میزان صادرات آن‌ها بستگی دارد. همچنین صادرات می‌تواند به دلیل ایجاد رقابت بین‌المللی در عرضه کالاها، کیفیت تولیدات داخل را افزایش دهد. ایران نیز از این قضیه مستثنا نیست. آمارهای صادرات کشور نشان می‌دهد در برهه‌هایی که ارتباط بین‌المللی با سایر کشورها قوت گرفته است؛ میزان صادرات کشور نیز افزایش داشته و کشور از این گشایش بین‌المللی نفع برده است.
طبق این بررسی‌ها سه شوک اساسی به میزان صادرات کشور وارد شده که جلوی افزایش صادرات و گشایش‌های بین‌المللی را از کشور گرفته است.
در این گزارش از ارقام با سال پایه ۹۵ استفاده شده است؛ به این معنا که قیمت‌های گفته شده قیمت‌هایی است که اثر تورم از آن‌ها گرفته شده و بر مبنای سال پایه ۹۵ سنجیده شده است. برای مثال رقم صادرات در سال جاری بسیار بالاتر از سال ۹۵ بوده است اما اگر اثر تورم را از این رقم برداریم و به سال ۹۵ ببریم (به عبارتی آن را حقیقی کنیم)؛ ارزشی که صادرات در سال جاری داشته کمتر از ارزش صادرات در سال ۹۵ بوده است.
میزان صادرات در نیمه نخست سال ۱۳۹۰ در حدود ۱۲۹.۹ هزار میلیارد تومان (همت) بوده که پس از شروع تحریم‌های بانکی این رقم در نیمه نخست سال ۹۱ به حدود ۸۶.۱ همت رسیده است. این فشار تا نیمه نخست سال ۹۵ بر دوش اقتصاد سنگینی کرده است. به طوریکه پس از آغاز این تحریم‌ها وضعیت صادرات کشور دیگر به سال ۹۰ باز نگشته است.
اثرات این شوک تا نیمه نخست سال ۹۵ بر سر تجارت خارجی ایران سایه می‌اندازد تا اینکه پس از آغاز مذاکرات با آمریکا و توافق برجام گشایش‌های بین‌المللی حاصل می‌شود. برای مثال در نیمه نخست سال ۹۷، میزان صادرات کشور به بالاترین میزان خود در نیمه نخست ۱۳ سال گذشته می‌رسد. رقم صادرات در این سال معادل ۱۷۸.۳ همت بوده است.
همه چیز داشت خوب پیش رفت تا اینکه شوک دوم به اقتصاد ایران اصابت کرد.
دونالد ترامپ تصمیم گرفت از توافق برجام با ایران خارج شود. به همین دلیل حجم زیادی از نااطمینانی اقتصادی و خروج سرمایه از کشور رخ داد. تحریم‌ها شدت گرفت و سطح صادرات کشور به کمتر از سال ۹۰ بازگشت. آمارها نشان می‌دهد میزان صادرات در نیمه نخست سال ۹۸ به دلیل شوک وارد شده به اقتصاد، به حدود ۱۲۸.۸ هزار میلیارد تومان رسیده که هزار میلیارد تومان پایین‌تر از سطح صادرات در نیمه نخست سال ۹۰ بوده است.
با وجود خروج آمریکا از برجام همچنان انتظار می‌رفت در سال‌های آتی حجم صادرات ایران بیش از این رقم افت نکند اما با ورود شوک سوم به اقتصاد، حجم صادرات با افت شدیدی روبرو شد.
انتهای سال ۹۸ همه‌گیری کرونا بر تمام مناسبات جهانی غالب شد. شوکی که این همه‌گیری به تجارت جهانی وارد کرد اقتصاد ایران را نیز درگیر کرد. در نیمه نخست سال ۹۹ که کمی پس از شروع این پاندمی بود ارزش صادرات کشور به ۹۲.۴ همت ریزش کرد.
ضربه‌ای که این شوک به ارزش صادرات کشور در این سال‌ها وارد کرد باعث شد از نیمه نخست سال ۹۹ تا مدت مشابه امسال سطح صادرات همچنان به پیش از زمان کووید بازنگردد. اما در نهایت در نیمه نخست سال جاری بالاخره ارزش صادرات کشور توانست نفسی تازه کند و به سطحی بالاتر از سال ۹۸ بازگردد.
بر اساس آخرین آمار منتشر شده توسط بانک مرکزی، میزان صادرات کالاها و خدمات در نیمه نخست سال جاری به حدود ۱۳۹.۹ هزار میلیارد تومان رسیده است. اگر دوران توافق برجام و انتظارات مثبت در اقتصاد ایران را نادیده بگیریم ارزش صادرات نیمه نخست امسال در بالاترین سطح در ۱۳ سال اخیر قرار خواهد گرفت. همچنین با وجود ارزش بالای صادرات در دوران گشایش‌های بین‌المللی و برجام، میزان صادرات در نیمه نخست ۱۴۰۲، رکورددار صادرات ۵ سال اخیر بوده است.
حال در سال‌های آینده باید دید آیا روند صادرات کشور به دوران اوج بازخواهد گشت یا خیر؟
