ايران اكونوميست، کارشناسان نظامی نیز بر اهمیت توسعه سواحل مکران از جنبه‌های ارتباطی، تجاری و جنگی برای نقش‌آفرینی جهانی تاکید کرده‌اند.
مکران یا مکوران سرزمینی ساحلی در جنوب شرقی کشورمان و در جنوب غربی پاکستان است که منطقه‌ای ژئواستراتژیک و ژئوپلیتیک محسوب می‌شود و از جنبه‌های مختلف حائز اهمیت و توجه می‌باشد. این منطقه به اندازه‌ای از لحاظ تاریخی پر جلوه و تاثیرگذار بوده است که در همه دوره‌ها از زمان هخامنشیان، سلوکیان، ساسانیان تا سلسله‌های مهمی مانند عباسیان و صفویان و از زبان جهانگردان مشهور از آن یاد شده و بر اهمیت آن تاکید شده است. اگر چه بیشترین اهمیت این منطقه به لحاظ ویژگی‌ها و امکانات ژئواستراتژیک آن بوده است، از جنبه‌های دیگری مانند رونق تجاری و بازرگانی، گردشگری، خصائص ژئوپلیتیکی شایان توجه می‌باشد.
قابلیت‌های ژئوپلیتیکی منطقه مکران
قدرت دریایی، در جهان پس از اکتشافات، رمز اقتدار نوین و اصلی‌ترین جلوه توان ملی به حساب می‌آید. زمانی کشورهای اروپایی به استعمار جهان مشغول شدند و با کمترین هزینه نظامی و تجهیزاتی توانستند بخش عمده‌ای از جهان را به کنترل در آورند، از توان دریایی استفاده کردند. حتی امپراتوری‌های بزرگی مانند هخامنشیان ناوگان‌های بزرگی داشتند که در منطقه خلیج فارس مستقر بود و توان زمینی کشور را همراهی می‌کرد. بر همین اساس، کارشناسان نظامی و سیاسی داخلی و خارجی بر اهمیت نقش سواحل مهم دارای نقش ژئوپلیتیکی تاکید دارند. برای مثال، امیر سید عبدالرحیم موسوی، جانشین فرمانده کل ارتش در این زمینه اظهار می‌کند: « سواحل مکران یک گنج دست نخورده است که نیروی دریایی با حضور در این منطقه تنها بخشی از درخشش این گنج را نشان داده است».
بدین ترتیب، بحث آبادانی و توانمندی این منطقه به عنوان سکوی پرتاب و خط شروع مرز تاثیرگذاریِ بین‌المللی ایران بیش از پیش مطرح می‌شود. رهبر معظم انقلاب در این زمینه نیروهای مسلح را به «افزایش آمادگی‌های خود» و «شناسایی خلأها» و همچنین «بررسی امکانات و نقاط ضعف دشمن و برنامه‌ریزی های راهبردی» برای «آبادانی سواحل مکران» تشویق کردند. همچنین، کارشناسان نظامی نیز بر اهمیت توسعه سواحل مکران از جنبه‌های ارتباطی، تجاری و جنگی برای نقش‌آفرینی جهانی تاکید کرده‌اند. جانشین فرمانده کل ارتش در این خصوص اعلام می‌دارد که «توسعه سواحل مکران زیرساخت و کلید اصلی پرش ایران از یک قدرت منطقه‌ای به یک قدرت فرا منطقه‌ای است».
امکانات و مقدورات ژئواستراتژیک سواحل مکران
آرامش نسبی آب دریای مکران و پیشرفتگی‌های آب در سواحل، موجب ایجاد خلیج‌ها و خورهایی در این منطقه شده، به نحوی که موقعیت مناسبی را برای ایجاد بندرها به وجود آورده است. پر واضح است که این بنادر می‌توانند از جنبه‌های تجاری و نظامی مورد استفاده کشور قرار گیرند. همچنین سواحل مکران به سبب قرار گرفتن در هارتلند انرژی، مجاورت با حوزه ژئوپلیتیک خلیج فارس، دسترسی به آب‌‌های آزاد، مجاورت با کشورهای حوزه دریای عمان و اقیانوس هند و مزیت‌های ترانزیتی مناسب برای خشکی‌های اورآسیا، دارای اهمیت ژئواستراتژیکی فراوانی است. بی دلیل نیست که تلاش استعمارگران کلاسیک و به خصوص انگلیس در این منطقه برای تسلط مسئله‌ای حساس و پرحادثه بود.
موانع توسعه یافتگی سواحل مکران
اهمیت سواحل زمانی مشخص می‌شود که دریابیم 93 درصد صادرات و واردات کشور از طریق مرزهای دریایی انجام می شود، و زمانی به اهمیت سواحل مکران پی می‌بریم که بدانیم بهترین مرزهای دریایی ما در این منطقه بنا شده است. اما پرسش اینجاست که چه عواملی ممکن است به توسعه نیافتگی این منطقه تداوم ببخشد؟
در این زمینه باید گفت:1-عواملی ژئوپلیتیکی‌ای مانند: حضور طالبان و نیروهای تروریستی در افغانستان و پاکستان، حضور نیروهای خارجی در افغانستان و در سواحل عمان، تولید مواد مخدر در افغانستان، 2-عوامل امنیتی از قبیل: خطر قاچاقچیان مواد مخدر، بنیادگرایی، تنش‌های مذهبی و شرارت و اقدامات تروریستی 3-عوامل جغرافیایی مانند: خشکی و کم رونق بودن کشاورزی 4-عوامل سیاسی مانند: کم‌توجهی به مناطق حاشیه‌ای به دلیل رانتی بودن جریان های اقتصادی و عدم برنامه‌ریزی بلندمدت توسعه‌ای، همگی از موانع عدم توسعه یافتگی این منطقه هستند[1].
طرح آمایش سرزمین، برنامه‌ریزی و آبادانی سواحل مکران
بررسی‌های جامعه‌شناختی، اقتصادی و امنیتی در این منطقه علاوه بر بازشناسی قابلیت‌های یاد شده، می‌تواند زمینه‌ساز آبادانی این منطقه باشد. آمایش سرزمین که به معنای بهره‌برداری از امکانات در راستای بهبود وضعیت مادی و معنوی در قلمرو خاص است[2]، در این مجال افزایش توان اقتصادی کشور از طریق صادرات، ایجاد صنایع مرتبط، به فعلیت رساندن پتانسیل‌های جمعیتی و افزایش ضریب نفوذ سیاسی در منطقه را ایجاب می‌کند. ساماندهی و نظام بخشی به فضای طبیعی، اجتماعی، اقتصادی در این منطقه هر چند با بندر چابهار شروع شده است، می‌تواند با گسترش آن به یکی از بنادر اصلی جهان تبدیل شود، به گونه‌ای که قطبی در چهار جلوه اصلی قدرت در عصر پساوستفالی باشد، یعنی ابعاد چهارگانه قدرت نظامی، ارتباطی، اقتصادی و ارتباطی. در این راستا نیروی دریایی کشور نقش اصلی را بازی می‌کند و بی دلیل نیست که معاون هماهنگ کننده نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران با اشاره به فرمایشات رهبر معظم انقلاب در ارتباط با اینکه «نیروی دریایی ایران باید راهبردی باشد»، خاطرنشان می‌کند: نیروی دریایی راهبردی به این معنا است که بتوان بر سیاست های کلان کشور تاثیر گذاشت و کارکردهای علمی، نظامی، سیاسی، بین‌المللی و اقتصادی داشت».
[1] بیات ، حمید رضا و حاتمی، ایرج(بهمن 1391)، «بررسی عوامل موثر بر توسعه‌نیافتگی سواحل مکران»، اولین همایش ملی توسعه سواحل مکران و اقتدار دریایی جمهوری اسلامی ایران .
[2] بلوری، علی و موسی، الرضا قمری(بهمن 1391)، «ملاحظات آمایش سرزمینی و نقش آن در توسعه چابهار»، اولین همایش ملی توسعه سواحل مکران و اقتدار دریایی جمهوری اسلامی ایران
مسعود فتحی پور
منبع:رصد
